آیین و اندیش در دام خودکامگی از قلم عزیزی تراویده است که به تعبیر خودش چندی است «از فضای دل انگیز و عطرآگین اندیش سیاسی به وادی پر هول و خطر و دلهره آور عمل سیاسی» درآمده (صص 13-14) و اینکه او در زمان نشر اثر، هم سایست اندیش به شمار است و هم سیاست ورز، مطالعه کتاب را برای عامه خوانندگان مطبوع تر و تصفّح را قرین تفحّص و کنجکاوی بیشتر می سازد. شالوده این کتاب،«د� واقع گفتاری است که [توسط نویسنده آن] دو بار در سالهای 1373 و 1374 برای دانشجویان دوره کارشناسی ارشد دانشکده علوم سیاسی... تحت عنوان «سیری در اندیش سیاسی مسلمانان» بیان شده است».
66 تبدیل مساوات طلبی آغازین اسلامی و ساده زیستی خلیفگان به تعصب نژادی و بنیان گذاری پادشاهی اشرافی، زبون کردن غیرعرب و سیر به سوی تجمل و مصرف بیت المال که با باج ها و خراج های گزاف انباشته می شد ... زمینه ساز پیدایش جنبش قوم گرای شعوبی شد. این جنبش نیز در شکل افراطی خود از باور به برابری قوم ها در پیشگاه خداوند و نگاه اسلام فراتر رفت و دعوا دار برتری نژاد ایرانی که خود را فرزند خسرو و جم می دانست، در برابر نژاد عرب، که آن را به پستی توصیف می کردند شد
شسته رفته و مرتب با نثری روان و بیانی خوب قبلا در سخنان نویسنده اشاره به مبحث تغلب در اندیش سیاسی مسلمین را شنیده بودم ولی خواندن جزئیات آن در این کتاب لذت دیگری داشت
نویسنده� کتاب با بررسی آرای اندیشمندان مسلمان و در راس آن، ابونصر فارابی، به بررسی مساله «غلب» میپرداز�. وی در نقد دور شدن از فلسفه به رفتار خواجه نصیر اشاره می کند که در اخلاق ناصری به صراحت اعلام می کند، که در فلسفه یاسی فقط به بازگویی آرای فارابی می پردازد. پ.ن. به نظرم نفس موجود بودن کتاب و نوشته (نه متن سخنرانی) از یک فعال سیاسی بسیار مفید است، علی الخصوص اگر نویسنده پیش از اوج فعالیت سیاسی خود آن را نوشته باشد.