Uko艅czy艂a studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim. Pracowa艂a jako reporterka w Przyjaci贸艂ce i itd. W wyniku weryfikacji w czasie stanu wojennego zosta艂a pozbawiona pracy. Wsp贸艂pracowa艂a z podziemn膮 鈥濻olidarno艣ci膮鈥�. Po 1989 zwi膮za艂a si臋 z dzia艂em reporta偶u Gazety Wyborczej, gdzie pracowa艂a do 艣mierci. Pisa艂a o tych, kt贸rym trudniej 鈥� o mniejszo艣ciach narodowych i etnicznych, o kobietach, o m艂odzie偶y z subkultur i o wykluczonych.
By艂a jednym z fundator贸w i cz艂onk贸w rady Fundacji Itaka. Prowadzi艂a wyk艂ady na podyplomowych gender studies w Instytucie Bada艅 Literackich PAN. Nominowana do Nagrody Literackiej Nike 2012 za Farby wodne.
In the children鈥檚 barracks at the Auschwitz-Birkenau concentration camp, a girl - a prisoner who would most probably be taken to the gas chambers after a few days - decorated the walls with images from Snow White and the Seven Dwarfs, on the request of another prisoner, to bring some cheer in the camp. The Angel of Death saw this and instead of sending her straight to die, he ordered her to work for him with a promise to spare her life till it鈥檚 possible. She bargained for her mom鈥檚 life and started her work, drawing macabre watercolor portraits of fellow prisoners. The woman was Dina Gottliebova-Babbit, a Czech-American citizen of Prague with a Jewish ancestry and the Angel of Death was Dr. Josef Mengele, infamous for being the main perpetrator of the horrific crimes committed on the prisoners during the Holocaust.
鈥淲atercolors鈥� is a journalistic account by Lidia Ostalowska - a Polish journalist - that revolves around Dina and Mengele, along with several other accounts of survivors of the horrific brutality. The original book was in Polish and this is a translation by Sean Gasper Bye.
It begins in 1937, during a Christmas in Hollywood, where Snow White and the Seven Dwarfs is being screened for the first time by Walt Disney. This Brothers鈥� Grimm tale goes on to have large significance in the narrative, sometimes as a metaphor, other times as a grim reminder of the normalcy surrounding the mass cremations happening in the heart of Poland. We get to see the side of Hitler enjoying Mickey Mouse films gifted to him by Goebbels and doodling dwarfs in the middle of the night in the middle of a war after having watched Pinocchio, Mengele smiling at a well-made portrait and SS soldiers laughing at a Peek-A-Boo joke played on them by a 72-yr old prisoner.
A beautiful story of the Krcz family who lived just outside the Auschwitz camp and weren鈥檛 yet evicted like all others is a ray of hope amidst all the horror that was the camp. This family was asked to evict way later when The Final Solution was about to begin. Post liberation the family adopted an orphaned girl from the camp and in fighting tooth and nail to save the adopted daughter (who was extremely frail and lice-ridden and almost dead when she was brought) the mother fought her own depression. Dina鈥檚 story of meeting her husband Art Babbitt is also very heartwarming.
The account reads like a documentary. The non-linear format sometimes gets cumbersome. It, however, seems like the only way to narrate the kind of stories told. The account also tells us about the aftermath of the Holocaust. Did the liberation ever mean freedom for the souls and minds of thousands who had survived? Did the trauma ever vanish? Did the guilt of coming out alive while others like them died ever let them live peacefully? Most of the survivors chose to remain mum till years later. The world wanted to listen to the narratives of the ones who came out. There were many fake accounts and they threatened to discredit the entire existence of the tragedy.
The narrative of 鈥渦s鈥� and 鈥渢hem鈥� has been played quite often by world leaders in politics and has been the most successful formula there could be. There has to be tremendous level of manipulation in order for one race to start vehemently believing that the other race is inferior. Nope, this account doesn鈥檛 say anything else other than what has already been said about Hitler, but presents a picture of Mengele as a normal individual with ambitions and aspirations. Add to the passion of ambition, a misplaced sense of nationalism and you get a ruthless, cold, almost death-like human being performing bizarre experiments on his 鈥渓ive鈥� human subjects, under the garb of research for Eugenics. I had read an account of another prisoner doctor, Dr. Miklos Nyiszli, who was employed by Mengele, and his version matches mostly with what Dina says about Mengele鈥檚 personality.
The book focuses also on existence of the Gypsies in the camps. Since they were mostly roaming before their imprisonment they didn鈥檛 have paper identities. Their existence in the camps was also mysterious. Dina鈥檚 portraits were mostly of them. Bits and pieces of the First World War and the Yom Kipper war fought in 1973 also form some part of the narrative, thus taking us through the time when the Holocaust generation was just born till the next generation that was born to the survivors.
The scandal for the possession of the portraits after the Auschwitz-Birkenau State Museum decided to keep it as a study material with them and Dina Babbitt demanding it back, form a greater part of the second half of the book. The moral dilemma of whether the art belongs to the artist or the keepers of memories is well explored and various perspectives emerge out of them. The portraits saved Dina鈥檚 life but the faces belonged to other people.
Some passages that I loved from the book:
鈥淚 removed the scarf and draped it over her head. I asked her to smile a little. She told me her two-month-old daughter had just died because she couldn鈥檛 breastfeed. After that I stopped asking people to smile.鈥�
鈥淚t was often the case that the kinder an SS-man looked, the more of a killer he actually was.鈥�
鈥淔rom years after the war, the painter Mieczyslaw Koscielniak admitted on a radio program. 鈥業 can鈥檛 understand this in myself or in others, but there you have it. Human nature commands you to pass into a fictional life. Fiction was how we survived in the camp. When an audience sits in a theatre and watches a performance, they lose themselves in the story. In the same way, we moved into fiction. Although death was raging around us, we believed we鈥檇 make it out.鈥�
鈥淚 work in medieval studies, not 20th century history, but my historian鈥檚 intuition does not permit me to believe that in 1940, in the middle of a war whose goal was to conquer Europe, Hitler was doodling dwarfs.鈥� (Yet it was claimed that a museum curator had found Hitler鈥檚 drawings and it was also established that Hitler saw Snow White many times)
After the liberation:
鈥淭he nurses would find bread under the sleeping pallets, because the prisoners didn鈥檛 believe they鈥檇 receive another piece the next day. Food was given in doses, like medicine. They were spoon-fed pureed potato soup three times a day. The word 鈥榖ath鈥� would set them running. It was the same with injections 鈥� the women were afraid of phenol. The children didn鈥檛 understand it was possible for someone to die at home 鈥� they thought you had to be killed.鈥�
鈥淵ou had to be reborn, blind yesterday to today and tomorrow with strong thread. Dig up something positive, something to counter it. Defend yourself against the horrible memories with even a single one that led away from despair鈥�
Watercolors is earnest in its attempt to get across what a war and its prisoners look like. Calling it a beautiful book would be injustice because it is not. It is harsh in its commentary. It is direct. But it is very important.
Kiedy us艂yszymy "KL Auschwitz-Birkenau" i my艣limy o jego ofiarach, natychmiast przychodz膮 nam na my艣l ci wszyscy, kt贸rzy zgin臋li, bo byli wyznania moj偶eszowego, nasi "starsi bracia w wierze", jak wyrazi艂 si臋 o nich papie偶 Jan Pawe艂 II. Pami臋膰 o Cyganach jako ofiarach wymienionego obozu koncentracyjnego ju偶 nie jest tak wyrazista. By膰 mo偶e jest to wynikiem zbyt s艂abej instytucjonalnej organizacji samych Rom贸w po II wojnie 艣wiatowej, kt贸rych diaspora nie potrafi艂a przez lata przebi膰 si臋 do zbiorowej pami臋ci z tragicznym losem cyga艅skim w czasach, w kt贸rych Europ臋 spowi艂 mrok narodowego socjalizmu. By膰 mo偶e przyczyna tej niezbyt wyrazistej pami臋ci o cyga艅skich ofiarach KL Auschwitz-Birkenau le偶y po cz臋艣ci w romskiej tradycji. "Roma romenge, gad藕ie gad藕ienge". "Co romskie, niech tylko w艣r贸d Rom贸w zostaje". Przez d艂ugie lata Cyganie tkwili wi臋c na kartach historii, jako jeszcze jeden nar贸d, kt贸rego cz艂onkowie zostali zamordowani przez nazist贸w w obozach 艣mierci. Lidia Osta艂owska swym reporta偶em upomina si臋 o pami臋膰 o Romskiej martyrologii. Wydobywa z odm臋t贸w historii daty, nazwiska, fakty. Tam, gdzie to mo偶liwe, oddaje Romom g艂os. Sprawia, 偶e staje si臋 s艂yszalny. A to wszystko osadza na bazie historii Diny Gottliebovej, Czeszki wyznania moj偶eszowego, kt贸ra na 偶膮danie Josefa Mengele, malowa艂a akwarelami w KL Auschitz-Birkenau wizerunki wi臋藕ni贸w Zigeunerlager.
Reporta偶 Lidii Osta艂owskiej jest doskonale skomponowany. Nie ma w nim przypadkowych, zb臋dnych ust臋p贸w. Autorka doskonale dobiera barwy, za pomoc膮 kt贸rych odmalowuje romskie cierpienie. Cierpienie, kt贸re sw膮 podstaw臋 czerpa艂o w rasistowskim ustawodawstwie, powsta艂ym w Niemczech na d艂ugo przed doj艣ciem nazist贸w do w艂adzy i kt贸re w niekt贸rych niemieckich landach utrzyma艂o sw膮 moc obowi膮zuj膮c膮 niekiedy a偶 do lat 70. XX wieku! Cierpienie, kt贸re po wojnie nie zosta艂o odpowiednio rozliczone. Cierpienie, za kt贸re d艂ugo niemieckie w艂adzy nie chcia艂y w jakikolwiek spos贸b zado艣膰uczyni膰. Cierpienie, kt贸re do dzi艣 nie ma swojej nazwy. S艂ysz膮c "Holokaust" lub "Shoah" wi臋kszo艣膰 przeci臋tnie wykszta艂conych os贸b wie, co oznaczaj膮 te poj臋cia. Eksterminacja Rom贸w jak dot膮d nie doczeka艂a si臋 podobnego poj臋cia. By膰 mo偶e dzi臋ki reporta偶owi Lidii Osta艂owskiej, terminy takie jak "Porajmos" lub "Samudaripen" zdo艂aj膮 przebi膰 si臋 do szerszej 艣wiadomo艣ci.
Mam do艣膰 du偶y problem z t膮 ksi膮偶k膮. Z jednej strony m贸wi o rzeczach wa偶nych, skupia si臋 na aspektach, kt贸re cz臋sto s膮 pomijane w tematyce oboz贸w zag艂ady, ale przy tym jest napisana bardzo chaotycznie. Autorka w nieuporz膮dkowany spos贸b skacze mi臋dzy faktami i wydarzeniami, przez co czyta si臋 do艣膰 ci臋偶ko, mimo ma艂ej liczby stron. By膰 mo偶e jedn膮 z przyczyn jest to, 偶e nie spotka艂a si臋 ona z bohaterk膮 reporta偶u, co wyra藕nie wida膰 w tre艣ci. Szkoda, bo spodziewa艂em si臋 czego艣 innego i znacznie lepszego.
Report谩啪ny 拧t媒l. Hlavn谩 l铆nia je o Dite Gottliebovej, 啪idovskej diev膷ine, ktor谩 pre啪ila Osvien膷im a nakreslila tam mno啪stvo kresieb a portr茅tov pre Mengeleho. Lidia Ostalowska ale na pozad铆 jej pr铆behu rozohr谩va pr铆beh ove木a v盲膷拧铆 - o Dite, o r贸mskom holokauste, o Mengelem, o Snehulienke, o ne/vyrovnan铆 sa Po木ska s Osvien膷imom po vojne. O tom, 啪e nen谩vis钮 a strach nezmizli ako m谩vnut铆m 膷arovn茅ho pr煤tika.
Je to majstrovsky nap铆san茅, len ma ru拧ili prive木k茅 skoky medzi kapitolami, ob膷as som bola a啪 zm盲ten谩. Na druhej strane, absyntovku od Ostalowskej Cig谩n je Cig谩n som nemala v 煤mysle 膷铆ta钮 - po tomto si ju pre膷铆tam.
By艂 do dobry i ciekawy reporta偶. Chocia偶 zaskoczy艂 mnie niekt贸rymi podejmowanymi tematami, nie wiedzia艂am, 偶e zostan膮 poruszone. I niestety te pozosta艂e tematy du偶o mniej mnie interesowa艂y ni偶 sama tematyka malarki w obozie. Koniec ko艅c贸w - dobre, ale lepiej przeczyta膰 ca艂y opis, 偶eby si臋 nie zaskoczy膰. Ko艅cowa ocena: 6/10
Skv臎l茅 膷ten铆, skoro si mysl铆m, 啪e by mohlo pat艡it k povinn茅 膷etb臎, aby nikdo nezapom铆nal, 膷eho jsme my lidi schopni! Brn臎nsk谩 roda膷ka Dina Gottliebov茅-Babbitt p艡e啪ila koncentr谩ky, proto啪e um臎la malovat akvarely. Malovala pro zr暖du jm茅nem Mengele.
"Farby wodne" to reporta偶 obrazuj膮cy sytuacj臋 Cygan贸w podczas II wojny 艣wiatowej. Lidia Osta艂owska przedstawia nam obraz zag艂ady, oboz贸w koncentracyjnych, 呕yd贸w, spo艂eczno艣ci romskiej w tych偶e czasach, w du偶ej mierze z perspektywy Diny Gottliebovej. Uzdolnienie malarskie Diny, dziewczyny, 偶yd贸wki pozwoli艂o jej oraz jej matce przetrwa膰 obozowe warunki. Na polecenie dr Mengele, kt贸rego fascynowali Cyganie, staje si臋 ich portrecistk膮. Jej zadaniem jest jak najlepsze oddanie koloru ich sk贸ry, oczu, znak贸w szczeg贸lnych, co ma pos艂u偶y膰 pracy doktora nad "czysto艣ci膮 rasy". Istnieje skala bycia Cyganem...
W reporta偶u poruszona zostaje kwestia, jak zreszt膮 prawie zawsze, moralno艣ci, kwestia dobra i z艂a. Kwestie sporne to zdecydowanie te, czy moralne by艂o pokazywanie talent贸w artystycznych 偶eby si臋 ustrzec przed 艣mierci膮 i jednocze艣nie patrze膰 na to jak gin膮 inni? Momentami boli serce kiedy czyta si臋 historie i wypowiedzi osadzone w tej ksi膮偶ce. Boli serce, bo wida膰 jak bardzo nieludzko traktowani byli ludzie podczas II W艢, ile szkody wyrobi艂a Rzesza i jak bardzo cz艂owiek cz艂owiekowi by艂 wilkiem. Eksperymenty Mengelego i to wszystko co robi艂 z lud藕mi, dla nas mo偶e wydawa膰 si臋 absurdalne, bo czym偶e inaczej nazwa膰 zszycie 偶y艂 na r臋kach dwojga bli藕ni膮t, 偶eby sprawdzi膰 co si臋 wydarzy? To horror w czystej postaci i horror, kt贸ry wydarzy艂 si臋 naprawd臋.
Dochodzimy te偶 do kwestii Auschwitz, jako miejsca pami臋ci, z kt贸rego Gottliebova chce wydrze膰 swoje prace, bo nale偶膮 do niej. Ale czy co艣 co by艂o tworzone na zlecenie zbrodniarza nadal pozostaje w艂asno艣ci膮 artysty, czy jest ju偶 spu艣cizn膮, elementem historii kt贸ry m贸wi o wielkiej tragedii? Zahaczamy o tematy zwi膮zane w komunistyczn膮 Polsk膮 i postrzeganiem wielu rzeczy z perspektywy w艂adzy czy ko艣cio艂a oraz sytuacji rodzin romskich w nowej rzeczywisto艣ci, kiedy zabronione zostaje im prowadzenie koczowniczego trybu 偶ycia i zamkni臋cie ich w betonowych klatkach rzeczywisto艣ci.
Te i wiele innych kwestii porusza Osta艂owska. Sama nikogo ani niczego nie poddaje os膮dom. Ukazuje sytuacje jak najwierniej, bez zb臋dnych komentarzy. Nie dzieli na tych prawych i nieprawych, nie przejaskrawia fakt贸w. Pisze tak jak jest i tak jak by艂o. Pozostawia nam te偶 kilka niedopowiedze艅 i miejsc na w艂asne przemy艣lenia, tak aby艣my my mogli na bazie zebranych informacji wyrobi膰 sobie w艂asn膮 opini臋 i poprze膰 j膮 odpowiednimi argumentami.
Czy polecam? Tak, nawet bardzo. Pozwala otworzy膰 oczy, 偶e II W艢 to nie tylko zag艂ada 呕yd贸w, 偶e tam gdzie gin臋li oni, gin臋li te偶 Polacy i inne spo艂eczno艣ci. Pozwala spojrze膰 na zjawisko Holocaustu nie jak na co艣 co jest zwi膮zane tylko z narodem wybranym, bo tutaj dochodzi do wyra藕nego podkre艣lenia, 偶e Holocaust dotyczy tak偶e Rom贸w. Ukazuje te偶 perspektyw臋 ch臋ci 偶ycia, takiego za wszelk膮 cen臋.
Licz臋, 偶e powstanie wi臋cej reporta偶y na temat Cygan贸w vel Rom贸w, aby zag艂臋bi膰 jeszcze bardziej tematyk臋 tej jak偶e kolorowej, jak偶e potraktowanej w specyficzny spos贸b przez 偶ycie spo艂eczno艣ci.
Ksi膮偶ka opowiada histori臋 pobytu w obozie 偶yd贸wki Diny Gottliebovej i zgrabnie przechodzi z perspektywy wojennej do tego co dzia艂o si臋 ju偶 po wojnie. Bardzo ciekawe i 艣wie偶e - szczeg贸lnie dla nas Polak贸w - spojrzenie na budowanie kultury i piel臋gnowanie historii w powojennych realiach. Momentami bywa艂a do艣膰 niekomfortowa i przyczynia艂a si臋 do burzenia 艣wiatopogl膮du budowanego przez wychowanie w Polsce. Reporta偶 jest dobry/bardzo dobry. Nie czuj臋 si臋 jednak na tyle wykwalifikowana, aby weryfikowa膰 czy wszystkie zawarte w nim informacje s膮 obiektywne. Na pewno jest to ksi膮偶ka daj膮ca do my艣lenia i pobudzaj膮ca do szukania prawdy.
No sp铆拧 3,5. J谩 o Din臎 Gottliebov茅 toti啪 膷etla mnohem lep拧铆 knihu. Nicm茅n臎. Tahle je v铆ce dokument谩rn铆, odborn谩, popisn谩. Dozv铆te se v n铆 zaj铆mav茅 informace o Disney a taky Hitlerovi. Jejich spojitost a pak tak茅 to, 啪e ona se stala slavnou animatorkou Disneyho a vymyslela slavn茅 postavi膷ky.
5猸愶笍 bezsprzecznie. Ta ksi膮偶ka jest przyk艂adem dobrego wstrz膮saj膮cego reporta偶u o malarce. Jej drodze do Auschwitz, 偶yciu i walce o swoje obrazy, ale nie tylko o niej. Jest to historia os贸b zwi膮zanych z obozem i tym co prze偶yli. Nie rozumiem dlaczego tak ma艂o si臋 o tej ksi膮偶ce m贸wi.
Ksi膮偶ka, kt贸rej g艂贸wn膮 bohaterk膮 jest Dina Gottliebova - wi臋藕niarka obozu w Auschwitz i tym samym osoba, kt贸rej zadaniem by艂o w贸wczas wykonywanie akwarelowych portret贸w wi臋藕ni贸w (g艂贸wnie Cygan贸w). Portrety te malowa艂a na specjalnie zam贸wienie jednego z najbardziej okrutnych zbrodniarzy II wojny 艣wiatowej - Josefa Mengele. Obozowego lekarza kt贸ry nie zas艂ugiwa艂 na to miano r贸wnie dobrze, jak nie zas艂ugiwa艂 na okre艣lanie go cz艂owiekiem. Bo nie ma chyba nic bardziej ohydnego od braku cz艂owiecze艅stwa u ludzi...
"Farby wodne" zaczynaj膮 si臋 od zdarze艅 sprzed wojny. I ten pocz膮tek jest przyjemny bo zaczyna si臋 niewinnie - od bajki Disney'a o "Kr贸lewnie 艢nie偶ce". Jak mo偶na si臋 domy艣li膰: wraz z nast臋pnymi rozdzia艂ami ju偶 nie jest tak kolorowo. Poznajemy codzienno艣膰 Diny, jej spojrzenie na obozowe realia oraz relacje z doktorem Mengele.
W ksi膮偶ce mo偶emy spotka膰 nie tylko opisy Diny Gottliebovej. Czytelnik ma okazj臋 "wej艣膰 do obozu" i wraz ze s艂owami autorki zobaczy膰 jak wygl膮da艂o codzienne 偶ycie wi臋藕ni贸w. Dla mnie takim interesuj膮cym fragmentem z ksi膮偶ki by艂y opisy wi臋藕ni贸w-malarzy (rzecz, z jak膮 do tej pory nie spotka艂am si臋 w innych ksi膮偶kach traktuj膮cych o Auschwitz). Mo偶na r贸wnie偶 pozna膰 samego Josefa Mengele, aczkolwiek opisy po艣wi臋cone jego osobie s膮 tu wybi贸rcze. Ja traktuj臋 je jako zbi贸r informacji w pigu艂ce. Dlatego zainteresowanych osob膮 Mengelego zach臋cam do lektury ksi膮偶ki "Josef Mengele. Doktor z Auschwitz" autorstwa Ulrich'a V枚lklein'a (po艣wi臋conej nie tylko jego dzia艂aniom w Auschwitz, ale te偶 偶yciu sprzed jego nies艂awnej kariery oraz poczynaniom po przegranej przez Niemcy wojnie).
Wracaj膮c do "Farb wodnych" dodam, i偶 wi臋ksz膮 po艂ow臋 ksi膮偶ki czyta艂o mi si臋 stosunkowo dobrze. Do plus贸w zaliczam liczne fotografie czarno-bia艂e lub w kolorze, kt贸re pomagaj膮 czytelnikowi lepiej zobrazowa膰 ksi膮偶k臋 i opisywane w niej sytuacje. Jej ko艅cowe podrozdzia艂y utwierdzi艂y mnie w przekonaniu, i偶 dla niekt贸rych ludzi wa偶niejsze s膮 spory o to gdzie ma sta膰 krzy偶 (podrozdzia艂 "Odsiecz") - swoj膮 drog膮: jakie偶 to uderzaj膮co podobne do znanych i wci膮偶 jeszcze pami臋tanych wydarze艅 z Krakowskiego Przedmie艣cia sprzed paru lat... Nie przypad艂y mi do gustu rozdzia艂y, opisuj膮ce walk臋 Diny Gottliebovej o zwrot akwareli, poniewa偶 moim skromnym zdaniem podrozdzia艂y te zaburzy艂y mi odbi贸r ksi膮偶ki jako ca艂o艣ci.
P艡铆b臎h Diny Gottliebov茅 Babbitt a jej铆ch portr茅t暖 Rom暖 v臎zn臎n媒ch v Osv臎timi ja hlavn铆 osou dokument谩rn铆ho textu, kter媒 drsn臎 i lyricky vykl谩d谩 o romsk茅m holocaustu. Kniha je poskl谩d谩n谩 z 煤st艡i啪k暖 ud谩lost铆, kter茅 se bl铆啪e, 膷i vzd谩len臎 poj铆 s Dinou. Rodinn媒 t谩bor terez铆nsk媒ch 沤id暖 v Osv臎timi, Sn臎hurka a sedm trpasl铆k暖, Romov茅 a Sinti, denacifikace a procesy s SS l茅ka艡i, pam谩tn铆k Jad Va拧em, k艡铆啪e v Osv臎timi, vztah Pol谩k暖, N臎mc暖 a Ameri膷an暖 k holocaustu. Ot谩zka um臎leck茅ho d铆la a jeho vlastnictv铆, jeho dokument谩rn铆 hodnoty. K艡ivdy osobn铆 i hromadn茅. Pam臎钮. Siln茅 膷ten铆.
"Polo啪me si teoretickou ot谩zku: co se stane, jestli za膷nou p艡ij铆啪d臎t dal拧铆 b媒val铆 v臎zni nebo jejich d臎dicov茅 a budou se do啪adovat 鈥� podle jejich n谩zoru spravedliv茅ho 鈥� vr谩cen铆 jim nebo jejich p艡铆buzn媒m n谩le啪ej铆c铆ch um臎leck媒ch d臎l, obraz暖, kufr暖, pl谩n暖 nakreslen媒ch v t谩bo艡e nebo jin媒ch p艡edm臎t暖, jako je nap艡铆klad br谩na Arbeit macht frei, kterou vyrobil v t谩borov茅 kov谩rn臎 mistr um臎leck茅ho kov谩艡stv铆 Jan Liwacz? /鈥�/ Akvarely p艡edstavuj铆 vz谩cn茅 zachr谩n臎n茅 stopy romsk茅ho holocaustu. Jak Romov茅, kte艡铆 p艡e啪ili holocaust, tak z谩stupci evropsk媒ch romsk媒ch organizac铆 sd铆lej铆 stanovisko muzea, 啪e portr茅ty maj铆 z暖stat v Osv臎timi." (s. 183-184)
Jak historia miesza si臋 ze wsp贸艂czesno艣ci膮. Najpierw portrety wi臋藕ni贸w z cyga艅skiej cz臋艣ci KL Auschwitz - Birkenau namalowane farbami wodnymi przez jedn膮 z 偶ydowskich wi臋藕niarek trafi艂y wraz z 偶ydowsk膮 sierot膮 do rodziny polskiego kolejarza, p贸藕niej do muzeum, kt贸re je odkupi艂o. Po odnalezieniu autorki za偶膮da艂a ona zwrotu orygina艂贸w portret贸w. Jednak zaprotestowa艂a Mi臋dzynarodowa Rada O艣wi臋cimska, dyrekcja muzeum oraz stowarzyszenia Rom贸w.