Martin Pollack was an Austrian journalist, book author, translator, Slavist and historian. "One of Austria's most distinguished public intellectuals", Pollack propagated a fact-based truth and reconciliation in Austria for WWII crimes, which he saw as lacking in public discourse. Born into a family of devout Nazi supporters and war criminals at the end of World War II, Pollack managed to free himself from the beliefs of his family by way of his secondary schooling in the late 1950s in Salzburg.
Bardzo ciekawa ksi膮偶ka, w kt贸rej autor wychodz膮c od skomplikowanej historii w艂asnej rodziny, opisuje trudn膮 i bardzo z艂o偶on膮 dwudziestowieczn膮 histori臋 Dolnej Styrii. Region po艂o偶ony na pograniczu S艂owenii i Austrii stanowi艂 mieszank臋 kultur, j臋zyk贸w i tradycji, kt贸ra niestety w obliczu wojen 艣wiatowych sta艂a si臋 wybuchowa, podobnie jak na wielu innych pograniczach. A mora艂 z tej (i wielu podobnych) opowie艣ci jest jeden - nie pozwalajmy, 偶eby nacjonalizm zaw艂adn膮艂 naszym umys艂em.
鈥濳obieta bez grobu鈥� to kolejna arcyciekawa lekcja historii europejskiej, kt贸r膮 Martin Pollack rysuje nam poprzez losy swojej rodziny, jednocze艣nie rozliczaj膮c si臋 z przesz艂o艣ci膮, kt贸ra jest jego ci臋偶arem, cho膰 nie by艂a jego udzia艂em.
Tym razem zabiera nas do malowniczego miasteczka w Dolnej Styrii, czasem zwanego Tuffer, innym razem La拧ka, w zale偶no艣ci od tego jak wia艂 wiatr historii. Pod koniec lat 70 XIX w. osiedli艂 si臋 w nim mistrz garbarski Paul Bast, pradziadek autora. Kupi艂 okaza艂膮 posiad艂o艣膰 przy rynku, od tej pory zwan膮 Domem Bast贸w, o偶eni艂 si臋 i sp艂odzi艂 贸semk臋 dzieci. W ten spos贸b wpisa艂 si臋 do grona prominentnych cz艂onk贸w mniejszo艣ci niemieckiej zamieszkuj膮cej tamten rejon. Dolna Styria, cho膰 w wi臋kszo艣ci zamieszkana przez S艂owe艅c贸w, by艂a w贸wczas cz臋艣ci膮 Austro-W臋gier, a obywatele cesarstwa czuli silny zwi膮zek z Rzesz膮 Niemieck膮. Dlatego te偶 synowie Paula Basta, r贸wnie偶 dziadek Pollacka, bardzo ch臋tnie i nami臋tnie zacz臋li wyznawa膰 ideologi臋 nazistowsk膮, przekazywali j膮 swojemu potomstwu i pozostali jej wierni a偶 do 艣mierci. Pollack pokazuje tarcia narodowo艣ciowe, kt贸re z pewno艣ci膮 mia艂y podobny przebieg i w innych cz臋艣ciach Europy po I Wojnie 艢wiatowej. W艂adza przechodzi艂a z r膮k do r膮k, obywatele wielkich mocarstw, kt贸rzy nagle tracili swoj膮 pozycj臋, nie tracili swoich ambicji. Czuli si臋 upokorzeni musz膮c wype艂nia膰 wol臋 鈥瀙lebsu鈥�, kt贸rym by艂a dla nich lokalna ludno艣膰. Poniewa偶 od zawsze prowadzili oddzielne 偶ycie, zrzeszali si臋 w swoich bractwach i zwi膮zkach, w grupach sk艂adaj膮cych si臋 z m臋偶czyzn w ro偶nym wieku, nie asymilowali si臋 z miejscowymi mieszka艅cami, do tego przewa偶nie byli zamo偶niejsi i lepiej wykszta艂ceni, 艂atwo by艂o im uwierzy膰 w swoj膮 wyj膮tkowo艣膰 i pod膮偶y膰 za has艂ami narodowego socjalizmu, oraz skrajnego, rasistowskiego antysemityzmu, kt贸ry zdoby艂 w tamtych rejonach olbrzymi膮 popularno艣膰, jeszcze przed Hitlerem.
Pauline, drugie z kolei dziecko Basta, raczej nie podziela艂a sympatii braci. 呕y艂a spokojnie w domu rodzinnym, nawet kiedy ca艂a rodzina ju偶 dawno wyjecha艂a, cz臋艣膰 ucieka艂a przed zmianami politycznymi, cz臋艣膰 rozpocz臋艂a 偶ycie gdzie indziej. By艂a nie艣mia艂a i wycofana, rzeczywisto艣膰 ogl膮da艂a g艂贸wnie zza okna. Nie mia艂a konflikt贸w ze s艂owe艅skimi s膮siadami, ma艂o tego, wysz艂a za m膮偶 za szanowanego cz艂onka ich spo艂eczno艣ci. Nie zdecydowa艂a si臋 opu艣ci膰 ojcowizny nawet kiedy wybuch艂a wojna, lata艂y bomby, w okolicy grasowali partyzanci. Ci, kt贸rzy j膮 pami臋taj膮, m贸wi膮, 偶e nigdy nikomu nie zaszkodzi艂a. Ale to w艂a艣nie j膮 spotka艂y najdotkliwsze konsekwencje wojny. Zosta艂a tytu艂ow膮 鈥瀔obiet膮 bez grobu鈥� po tym, gdy pewnego majowego dnia w 1945r. do jej domu przyszli s艂owe艅scy partyzanci, a mo偶e by艂 to tylko jeden cz艂owiek, i zabrali j膮, wraz z innymi Niemcami z okolicy, do zamku w Hrastovcu, gdzie Jugos艂owianie za艂o偶yli tymczasowy ob贸z koncentracyjny, w kt贸rym prawdopodobnie z powodu podesz艂ego wieku i wycie艅czenia zmar艂a i zosta艂a pochowana w jednej ze zbiorowych mogi艂, do kt贸rych 偶o艂nierze wrzucali trupy. Nie wzi臋li jej w obron臋 偶adni s膮siedzi, nie pom贸g艂 jej m膮偶, nikt nie zareagowa艂.
Martin Pollack zaczyna swoj膮 opowie艣膰 od pytania czy mo偶na j膮 nazwa膰 ofiar膮 jugos艂owia艅skich partyzant贸w? Czy by艂 to rewan偶 za niemieckie zbrodnie lokalnej ludno艣ci? Im dalej w ni膮 brniemy tym bardziej niejednoznaczna i trudna staje si臋 odpowied藕, tak samo jak skomplikowane i nie艂atwe by艂y stosunki spo艂eczne i polityczne w tamtych czasach. Autor rozprawia si臋 z histori膮 swojej rodziny nie zatajaj膮c niczego, otwarcie i drobiazgowo, pokazuj膮c, 偶e niewiele rzeczy jest czarnych lub bia艂ych. Lekcja, kt贸rej udziela czytelnikowi jest wci膮gaj膮ca i pouczaj膮ca, m贸wi o rzeczach, o kt贸rych Polacy skupieni na w艂asnej traumie wojennej niewiele wiedz膮. Zostawia jednak smutn膮 refleksj臋 - na wielkiej polityce i politycznych konfliktach najbardziej cierpi膮 zawsze cisi i niewinni.
Ebooka dosta艂am od ksi臋garni Woblink. Mo偶na go kupi膰 tu:
I gave it 3 stars as it seemed to me more like a sketch than a finished book. Maybe this impression is a misinterpretation and might be a result of voluntary efforts of the author to make the reader painfully aware of the lack of appropriate narrative and actual sources to tell this particular story. But the final shape of this book somehow failed to work on me.
Having said this, I believe the story and reflection behind 鈥淜obieta bez grobu鈥� is absolutely fascinating. To me, the book deals with the problem of how to seize the picture of someone who existes almost only by the absence of ones own story. Whose story is essentially silenced by dominating narratives.
A woman, a human being who refused to join in any big categories that were given to her by history: nor the one of nationality, neither the one of ideology. As a result, it would seem difficult to find her a 鈥渃onvenient鈥� place in history鈥檚 dominant narrative : the one among victims, as she鈥檚 been punished for crimes committed by her folks, those she shared blood and language with. And yet it would seem she had decided by her own choice to precisely stay aloof from those defining categories, lead her own particular life among other human beings (not nations), and stay ignorant of divisions tearing local community and her whole world apart. Thus the lack of an appropriate narrative to apply to her story. And the desire to restore her, Pauline, back.
Opowie艣膰 o skomplikowanych losach rodziny Autora tocz膮cej si臋 mi臋dzy Austri膮 a S艂oweni膮, od c.k. Austrii po totalitaryzmy XX w., a jednocze艣nie 艣wietna ilustracja tego, jak nacjonalizm przez dziesi臋ciolecia wkrada艂 si臋 w spokojn膮, zdawa艂oby si臋 stabiln膮 spo艂eczno艣膰 i stopniowo doprowadzi艂 do wojny i ludob贸jstwa. 艢wietnie napisane, z du偶膮 dba艂o艣ci膮 o szczeg贸艂. Sk艂aniaj膮ce do g艂臋bszej refleksji, a jednocze艣nie ca艂kowicie pozbawione nachalnej "dydaktyki".
Historia rodzinna Pollacka, w tym przypadku dotycz膮ca ciotki autora, ca艂e 偶ycie mieszkaj膮cej w niewielkiej mie艣cinie Dolnej Styrii, to bardziej opowie艣膰 o losach mniejszo艣ci na przyk艂adzie niemieckoj臋zycznych mieszka艅c贸w dzisiejszej S艂owenii ni偶 konkretnie jednej rodziny.
Mo偶na si臋gn膮膰, niemniej s膮dz膮c po wielu opiniach nie jest to akurat najwa偶niejsza pozycja w dorobku Pollacka, kt贸r膮 warto przeczyta膰.
Wydaje si臋 偶e pod tytu艂 tej pozycji "Historia mojej ciotki" jest nieco na wyrost. Ksi膮偶ka opowiada histori臋 regionu, ale o samej Pauline Drolc dowiadujemy si臋 bardzo ma艂o. W zasadzie ka偶da inna posta膰 z rodziny autora ma du偶o bogatsz膮 histori臋 ni偶 cioteczna babka Martina Pollack'a. Wielka nieobecna.
Martin Pollack kontynuuje eksploracj臋 dziej贸w rodziny. Fascynuj膮ce obrazki z Dolnej Styrii sprzed stu lat, od burszackich burd po nadej艣cie i upadek nazizmu. Ale polski przek艂ad budzi we mnie pewne w膮tpliwo艣ci.