What do you think?
Rate this book
Ο μόχθος της μετοχής: Είναι και μέθεξη στον Γρηγόριο Παλαμά και τον Θωμά Ακινάτη
Για αιώνες ο διάλογος ανάμεσα στον Γρηγόριο Παλαμά και τον Θωμά Ακινάτη θεωρήθηκε αδύνατος για την χριστιανική θεολογία. Η πνευματική και πολιτιστική απομάκρυνση του δυτικού από τον ανατολικό χριστιανικό κόσμο κατέστησε αδιανόητη την νηφαλιότητα εκείνη που απαιτείται για έναν τέτοιο διάλογο σε βάθος, βάζοντας στη θέση της την εκατέρωθεν πολεμική. Το βιβλίο αυτό ανοίγεται σε ένα τέτοιο καινοφανές εγχείρημα, αναζητώντας την αλήθεια της σκέψης των δύο μεγάλων θεολόγων, όσον αφορά στο μέγα ζήτημα της μετοχής των δημιουργημένων πλασμάτων στον Θεό. Είναι μία τέτοια μετοχή δυνατή.
224 pages, Paperback
First published December 31, 2010
3 people want to read
About the author
π. Νικόλαος Λουδοβίκος
20books4followersΟ πρωτοπρεσβύτερος Νικόλαος Λουδοβίκος (γεν. το 1959 στο Βόλο) σπούδασε ψυχολογία, παιδαγωγική, θεολογία και φιλοσοφία στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, το Παρίσι (Σορβόννη (Paris 4) και Institut Catholique de Paris) και το Cambridge.
Είναι διδάκτορας Θεολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1990). Εργάστηκε στο Ερευνητικό Κέντρο για τον Αρχέγονο Χριστιανισμό Tyndale House του Cambridge και δίδαξε ή έδωσε σεμινάρια στο Κέντρο Προχωρημένων Θεολογικών και Θρησκευτικών Σπουδών (C.A.R.T.S.) της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Cammbridge, στο Πανεπιστήμιο του Durham, δίνοντας επίσης διαλέξεις και σε άλλα Παν/μια ή Ερευνητικά Κέντρα.
Σήμερα είναι καθηγητής της Δογματικής και της Φιλοσοφίας στην Ανωτάτη Εκκλησιαστική Σχολή Θεσσαλονίκης, επιστημονικός συνεργάτης-συγγραφέας στο μεταπτυχιακό Θεολογικό πρόγραμμα του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου και part-time λέκτορας στο Ορθόδοξο Ινστιτούτο του Πανεπιστημίου του Cambridge.
Είναι διδάκτορας Θεολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1990). Εργάστηκε στο Ερευνητικό Κέντρο για τον Αρχέγονο Χριστιανισμό Tyndale House του Cambridge και δίδαξε ή έδωσε σεμινάρια στο Κέντρο Προχωρημένων Θεολογικών και Θρησκευτικών Σπουδών (C.A.R.T.S.) της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Cammbridge, στο Πανεπιστήμιο του Durham, δίνοντας επίσης διαλέξεις και σε άλλα Παν/μια ή Ερευνητικά Κέντρα.
Σήμερα είναι καθηγητής της Δογματικής και της Φιλοσοφίας στην Ανωτάτη Εκκλησιαστική Σχολή Θεσσαλονίκης, επιστημονικός συνεργάτης-συγγραφέας στο μεταπτυχιακό Θεολογικό πρόγραμμα του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου και part-time λέκτορας στο Ορθόδοξο Ινστιτούτο του Πανεπιστημίου του Cambridge.
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 of 1 review
April 15, 2023
Δεύτερη "επαφή" με το έργο του Νικόλαου Λουδοβίκου και ειλικρινά έχω πειστεί πως το έργο του αποτελεί κοσμο-ιστορικής σημασίας. Αυτό που κάνει θεσπέσια ο Λουδοβίκος είναι με πολύ απλά λόγια να αναλύει, να κριτικάρει και να βγάζει εξαιρετικά συμπεράσματα από χιλιετή σώματα έργων διάφορων εποχών όπως αυτό της αρχαίας Ελλάδας (έχω σίγουρα σκοπό να διαβάσω στη συνέχεια τα έργα του πάνω στη θεολογική σκέψη της αρχαίας Ελλάδας και την αφανή αρμονία περί αυτού), της ημέτερης Ρωμαϊκής παράδοσης (την οποία λανθασμένα αποκαλεί "Ελληνική", και ολόκληρο το σώμα της Δυτικής παράδοσης, από την Αυγουστίνεια και Ακινάτεια θεολογική σκέψη, στην μεσαιωνική Καρτεσιανή και Καντιανή σκέψη, μέχρι την σύγχρονη ψυχαναλυτική, μεταμοντέρνα και γνωστική επιστήμη. Συνδυάζοντας όλες αυτές τις μορφές σκέψεις ο Λουδοβίκος κάνει ένα εξαιρετικό περίγραμμα αυτών των σκέψεων και του βάθους τους με έναν εξαιρετικά απλό αλλά και πανέμορφο τρόπο.
Στο συγκεκριμένο έργο ο Λουδοβίκος ασχολείται κατά κύριο λόγο, όπως λέει και ο τίτλος, για την έννοια της μετοχής στον Ακινάτη και στον Παλαμά. Εξηγεί με υπέροχο και κατανοητό τρόπο την διάκριση ενέργειας και ουσίας στον Θεό και την μέγιστη σημασία της αυτής, εξηγεί το τι είναι η εκκλησία και ποια είναι η σχέση της με τον Θεό και μετά από μια εξαιρετική κριτική στην όλη Δυτική σκέψη κάνει κριτική σε μερικούς από τους πιο επιφανείς θεολόγους της σύγχρονης θεολογικής σκέψης, τον Ρωμανίδη (εξαιρετικά σύντομη) και τον Ζιζιούλα (πολύ πιο μακροσκελής).
Σύμφωνα με την Παλαμική θεολογία:
Η θεοτητα δεν εκφραζεται σε ολη την πληροτητα της στην κοινωνια της με την κιτησ, παρα το οτι εινια η ιδια η θεοτητα στην ολοτητα της που ερχεται σε κοινωνια με τα οντα, ή, με αλλες λεξεις πως ο Θεος εινια παντα περισσοτερος απο τις ουσιωδεις εκφρασεις του. Η διαφορα μεταξυ ενεργειων και ουσιας αποτελουν διαφορετικες οψεις της ιδιας θεοτητας, ετσι οι ενεργειες ανηκουν πληρως στην ουσια χωρις να ταυτοζονται με αυτη απολυτως, μονον τοιουτοτροπως ο θεος στην ολοκληρια της θεοτητος Του ειναι παρων σε καθε μια απο τις ενεργειες και συνεπως καθενας που μετεχει σε καποια απο αυτες τις ενεργειες μετεχει αληθινα και εξ ολοκληρου στον Θεο οπως Αυτος ειναι στην συν-ενεργεια της τριαδικοτητας κατα της οποιας ο Πατηρ ευδοκει, ο Υιος αυτουργεί και το Πνευμα συνεργεί.
Τα μονα που μπορουμε να κατανοησουμε για τον Θεο ειναι η απολυτοτητα του, η αγαθοτητα του, η απλοτητα του, η θεια θεληση του.
Ένα εξαιρετικό σημείο που έμμεσα απαντάει στην Ρωμανίδεια κατανόηση του Παλαμά είναι πως δεν υπαρχει δυνατοτητα καμιας "ιδιωτικης" ανοδου στον Θεο και δεν υπαρχει καμια πιθανοτητα ιδιωτικης θεας του ακτιστου φωτος ή μετοχης των ακτιστων ενεργειων χωρις την προοδο σε μια ομοουσια, διαλογικη περιχωρηση ολων των αλλων οντων εντος μου.Αν δεν ειμαι ικανος να δωσω τοπο στα αλλα οντα μεσα μου, εαν οι αλλοι δεν μπορουν να κατοικησουν μεσα μου, ειναι αδυνατον για εμενα να εισελω σε μια ενοτητα μετα Θεου. Προτου καταστει μια ΣΥΝ-ενεργεια/διαλογος που οπως λεει ο παλαμας ειναι "κοινωνια και συναξις ολων των οντων¨. Η εννοια του Θεου για την Ρωμαικη πατερικη παραδοση αποτελει ακριως διαλεκτικη, διαλογικη και βλεπει τους ανθρωπους με βαση την ελευθερη βουληση και την δημιουργικότητα. Για τον παλαμα επισης τοσο η ψυχη τοσο και το σωμα ειναι εξισου σημαντικα, και η λογικη του νου δεν μπαινει ανωθεν της σωματικης και υλικης υπαρξης οπως η ακινατεια αλλα και η νεοπλατωνικη σκεψει περιγραφει. Η ανθρωπινη ουσια για τους πατερες δεν ειναι ουτε ο νους, ουτε η λογικη, ουτε το πνευμα, ουτε το σωμα. Ειναι το ανθρωπινο ολον. Αυτο το ολον δεν ειναι ομως απλα ενα αθροισμα σωματος και ψυχης αλλα μια ενεργος ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ καθολικοποιησης. Το ανθρωπινο ον δρα ως ολον με σκοπο να δωσει, με την υποδοχη της θειας ενεργειας, μια υποσταση σε ολο το κτιστο ειναι, ουτως ωστε ο ανθρωπος να γινει καθολικος, πανανθρωπινος και παν-κοσμιος.
Ο Παλαμας λοιπον πολεμωντας τον νεοπλατωνισμο και απαντωντας εμεσα στην αυγουστινεια και ακινατεια σκεψη, θεωρει την διακριση μεταξυ ενεργειων και ουσιας ως προυποθεση της δυνατοτητας για την ελευθερη εκπληρωση ολης της ανθρωπινης φυσης εν Χριστω με ολα τα στοιχεια του εαυτου και της δημιουργειας να ειναι ουδενως εξαιρουμενου αποδεχτα και να εχουν τη θεση τους στο σωμα του Χριστου. Υπαρξει σημαινει οχι μια εκ-σταση ΕΞΩ απο την φυση, αλλα μια εκ-σταση της ιδιας της ενυποστατης φυσης. Η ανοδος δηλαδη του Ησυχαστη προς τον Θεο μπορει να ειναι πραγματικη οταν κουβαλα μαζι της ΟΛΟΚΛΗΡΗ την υλικη δημιουργια, αφου μονο ετσι ειναι πληρες το "κατ'εικονα". Ετσι οχι μονο ο νους αλλα ολες οι δυναμεις του σωματος και της ψυχης συμμετεχουν στον Θεο. Αυτη ειναι μια οπτικη πληρως εμπειρικη και πραγματικη και ουδολως μεταφυσικη.
Ορίζοντας την αναλογία με την θέωση, γράφει ο Λουδοβίκος πως εινια ως διαλογική 'εικών' ειναι μια πορεια θεωσης ενεκα της θειας αγαπης η οποια κανει τον ανθρωπο Θεο εχοντας προηγουμενως κανει τον Θεο ανθρωπο, μια θεοποιση του ανθρωπου λογω της ανθρωποποιησης του Θεου. (<3)
Αντιθέτως, τόσο η Ακινάτεια τοσο και η νεοπλατωνικη σκεψη στην οποια βασιζεται, οριζουν τον Θεο ως εναν 'μοναρχη' ο οποιος ειναι 'ανεγγιχτος' απο τους ανθρωπους. Ενα πανισχυρο ον ωσαν αυτοκρατορας ο οποιος διαταζει και ολοι ωφειλουν να υπακουν με την ΛΟΓΙΚΗ και τον νου τους μονο, θεωρωντας το σωμα και την υλη ως κατι 'εκπτωτο' και 'κακο'.
Τέλος, λατρεύω το εξαιρετικό παράδειγμα που κάνει κατανοητή την διάκριση ουσιας και ενεργειας. Ενώ ο Παλαμάς ο ίδιος χρησιμοποιεί το παραδειγμα του ηλίου με τις ακτινες του σαν παραδειγμα, οπου η ουσια του ειναι ο αστερας καθ' αυτος και η ενεργεια ειναι οι ακτινες οι οποιες ομως εινια ο ηλιος καθ'αυτος μεσα σε αυτες στην φανερωση του σε εμας, ο Λουδοβίκος φέρνει το παράδειγμα της μελέτης ενός συγγραφέα. Λέει λοιπόν:
Αυτό που ο Παλαμάς θέλει να πει είναι πως οταν διαβαζω ενα απο τα εργα του βρισκομαι σε διαλογικη συν-ενεργεια με τη δικη του ενεργεια, η οποια παρηγαγε αυτο το εργο. Η δικη του ενεργεια της γραφης και η δικη μου αναλογικη ενεργεια της κατανοησης του εργου εισερχονται σε μια διαλογικη συναντηση, οπου και οι δυο μας, ο συγγραφεας και ο αναγνωστης, ειναι ουσιωδως και καθ' ολοκληρία παρόντες. Ο Παλαμας ειναι εξ ολοκληρου και ουσιωδως παρών σ' αυτο το ενα και συγκεκριμένο εργο του, αλλα γνωριζω καλα πως, ακομη και αν διαβασω και καταλαβω αυτο το εργο μαζιμε ολο το αλλο πληθος των εργων το οποιο αυτος παρηγαγε στη διαδικασια της ζωης του, δεν μπορω να πω οτι η ουσια του συγγραφεα ειναι παντελως εκπεφρασμενη η περιγεγραμμενη μεσα σε αυτα τα εργα. Ετσι, η διακριση μεταξυ ουσιας και ενεργειων επισημαινει το γεγονος πως η ενυποστατη ουσια ειναι παντοτε περισσοτερο απο τις βουλητικες της εκφρασεις, παρα το οτι σε καθε τετοια εκφραση ολη αυτη η ουσια ειναι παρουσα και μετεχομενη, οσο ειναι αυτο δυνατον."
Σε καμία περίπτωση δεν μπορώ να εκφράσω την ουσία όλου του κειμένου σε ένα μικρό review καθώς ανοίγει πάρα πολλά θέματα και τα αναλύει με ποικίλους διαφορετικούς τρόπους. Σίγουρα, επαναλαμβάνοντας τον εαυτό μου, ο Λουδοβίκος αποτελεί, κατ' εμέ, μια από τις πιο εξέχουσες μορφές σκέψης και πολιτισμού στον σύγχρονο κόσμο και καλό είναι να διαβαστεί από όλους!
5/5
Στο συγκεκριμένο έργο ο Λουδοβίκος ασχολείται κατά κύριο λόγο, όπως λέει και ο τίτλος, για την έννοια της μετοχής στον Ακινάτη και στον Παλαμά. Εξηγεί με υπέροχο και κατανοητό τρόπο την διάκριση ενέργειας και ουσίας στον Θεό και την μέγιστη σημασία της αυτής, εξηγεί το τι είναι η εκκλησία και ποια είναι η σχέση της με τον Θεό και μετά από μια εξαιρετική κριτική στην όλη Δυτική σκέψη κάνει κριτική σε μερικούς από τους πιο επιφανείς θεολόγους της σύγχρονης θεολογικής σκέψης, τον Ρωμανίδη (εξαιρετικά σύντομη) και τον Ζιζιούλα (πολύ πιο μακροσκελής).
Σύμφωνα με την Παλαμική θεολογία:
Η θεοτητα δεν εκφραζεται σε ολη την πληροτητα της στην κοινωνια της με την κιτησ, παρα το οτι εινια η ιδια η θεοτητα στην ολοτητα της που ερχεται σε κοινωνια με τα οντα, ή, με αλλες λεξεις πως ο Θεος εινια παντα περισσοτερος απο τις ουσιωδεις εκφρασεις του. Η διαφορα μεταξυ ενεργειων και ουσιας αποτελουν διαφορετικες οψεις της ιδιας θεοτητας, ετσι οι ενεργειες ανηκουν πληρως στην ουσια χωρις να ταυτοζονται με αυτη απολυτως, μονον τοιουτοτροπως ο θεος στην ολοκληρια της θεοτητος Του ειναι παρων σε καθε μια απο τις ενεργειες και συνεπως καθενας που μετεχει σε καποια απο αυτες τις ενεργειες μετεχει αληθινα και εξ ολοκληρου στον Θεο οπως Αυτος ειναι στην συν-ενεργεια της τριαδικοτητας κατα της οποιας ο Πατηρ ευδοκει, ο Υιος αυτουργεί και το Πνευμα συνεργεί.
Τα μονα που μπορουμε να κατανοησουμε για τον Θεο ειναι η απολυτοτητα του, η αγαθοτητα του, η απλοτητα του, η θεια θεληση του.
Ένα εξαιρετικό σημείο που έμμεσα απαντάει στην Ρωμανίδεια κατανόηση του Παλαμά είναι πως δεν υπαρχει δυνατοτητα καμιας "ιδιωτικης" ανοδου στον Θεο και δεν υπαρχει καμια πιθανοτητα ιδιωτικης θεας του ακτιστου φωτος ή μετοχης των ακτιστων ενεργειων χωρις την προοδο σε μια ομοουσια, διαλογικη περιχωρηση ολων των αλλων οντων εντος μου.Αν δεν ειμαι ικανος να δωσω τοπο στα αλλα οντα μεσα μου, εαν οι αλλοι δεν μπορουν να κατοικησουν μεσα μου, ειναι αδυνατον για εμενα να εισελω σε μια ενοτητα μετα Θεου. Προτου καταστει μια ΣΥΝ-ενεργεια/διαλογος που οπως λεει ο παλαμας ειναι "κοινωνια και συναξις ολων των οντων¨. Η εννοια του Θεου για την Ρωμαικη πατερικη παραδοση αποτελει ακριως διαλεκτικη, διαλογικη και βλεπει τους ανθρωπους με βαση την ελευθερη βουληση και την δημιουργικότητα. Για τον παλαμα επισης τοσο η ψυχη τοσο και το σωμα ειναι εξισου σημαντικα, και η λογικη του νου δεν μπαινει ανωθεν της σωματικης και υλικης υπαρξης οπως η ακινατεια αλλα και η νεοπλατωνικη σκεψει περιγραφει. Η ανθρωπινη ουσια για τους πατερες δεν ειναι ουτε ο νους, ουτε η λογικη, ουτε το πνευμα, ουτε το σωμα. Ειναι το ανθρωπινο ολον. Αυτο το ολον δεν ειναι ομως απλα ενα αθροισμα σωματος και ψυχης αλλα μια ενεργος ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ καθολικοποιησης. Το ανθρωπινο ον δρα ως ολον με σκοπο να δωσει, με την υποδοχη της θειας ενεργειας, μια υποσταση σε ολο το κτιστο ειναι, ουτως ωστε ο ανθρωπος να γινει καθολικος, πανανθρωπινος και παν-κοσμιος.
Ο Παλαμας λοιπον πολεμωντας τον νεοπλατωνισμο και απαντωντας εμεσα στην αυγουστινεια και ακινατεια σκεψη, θεωρει την διακριση μεταξυ ενεργειων και ουσιας ως προυποθεση της δυνατοτητας για την ελευθερη εκπληρωση ολης της ανθρωπινης φυσης εν Χριστω με ολα τα στοιχεια του εαυτου και της δημιουργειας να ειναι ουδενως εξαιρουμενου αποδεχτα και να εχουν τη θεση τους στο σωμα του Χριστου. Υπαρξει σημαινει οχι μια εκ-σταση ΕΞΩ απο την φυση, αλλα μια εκ-σταση της ιδιας της ενυποστατης φυσης. Η ανοδος δηλαδη του Ησυχαστη προς τον Θεο μπορει να ειναι πραγματικη οταν κουβαλα μαζι της ΟΛΟΚΛΗΡΗ την υλικη δημιουργια, αφου μονο ετσι ειναι πληρες το "κατ'εικονα". Ετσι οχι μονο ο νους αλλα ολες οι δυναμεις του σωματος και της ψυχης συμμετεχουν στον Θεο. Αυτη ειναι μια οπτικη πληρως εμπειρικη και πραγματικη και ουδολως μεταφυσικη.
Ορίζοντας την αναλογία με την θέωση, γράφει ο Λουδοβίκος πως εινια ως διαλογική 'εικών' ειναι μια πορεια θεωσης ενεκα της θειας αγαπης η οποια κανει τον ανθρωπο Θεο εχοντας προηγουμενως κανει τον Θεο ανθρωπο, μια θεοποιση του ανθρωπου λογω της ανθρωποποιησης του Θεου. (<3)
Αντιθέτως, τόσο η Ακινάτεια τοσο και η νεοπλατωνικη σκεψη στην οποια βασιζεται, οριζουν τον Θεο ως εναν 'μοναρχη' ο οποιος ειναι 'ανεγγιχτος' απο τους ανθρωπους. Ενα πανισχυρο ον ωσαν αυτοκρατορας ο οποιος διαταζει και ολοι ωφειλουν να υπακουν με την ΛΟΓΙΚΗ και τον νου τους μονο, θεωρωντας το σωμα και την υλη ως κατι 'εκπτωτο' και 'κακο'.
Τέλος, λατρεύω το εξαιρετικό παράδειγμα που κάνει κατανοητή την διάκριση ουσιας και ενεργειας. Ενώ ο Παλαμάς ο ίδιος χρησιμοποιεί το παραδειγμα του ηλίου με τις ακτινες του σαν παραδειγμα, οπου η ουσια του ειναι ο αστερας καθ' αυτος και η ενεργεια ειναι οι ακτινες οι οποιες ομως εινια ο ηλιος καθ'αυτος μεσα σε αυτες στην φανερωση του σε εμας, ο Λουδοβίκος φέρνει το παράδειγμα της μελέτης ενός συγγραφέα. Λέει λοιπόν:
Αυτό που ο Παλαμάς θέλει να πει είναι πως οταν διαβαζω ενα απο τα εργα του βρισκομαι σε διαλογικη συν-ενεργεια με τη δικη του ενεργεια, η οποια παρηγαγε αυτο το εργο. Η δικη του ενεργεια της γραφης και η δικη μου αναλογικη ενεργεια της κατανοησης του εργου εισερχονται σε μια διαλογικη συναντηση, οπου και οι δυο μας, ο συγγραφεας και ο αναγνωστης, ειναι ουσιωδως και καθ' ολοκληρία παρόντες. Ο Παλαμας ειναι εξ ολοκληρου και ουσιωδως παρών σ' αυτο το ενα και συγκεκριμένο εργο του, αλλα γνωριζω καλα πως, ακομη και αν διαβασω και καταλαβω αυτο το εργο μαζιμε ολο το αλλο πληθος των εργων το οποιο αυτος παρηγαγε στη διαδικασια της ζωης του, δεν μπορω να πω οτι η ουσια του συγγραφεα ειναι παντελως εκπεφρασμενη η περιγεγραμμενη μεσα σε αυτα τα εργα. Ετσι, η διακριση μεταξυ ουσιας και ενεργειων επισημαινει το γεγονος πως η ενυποστατη ουσια ειναι παντοτε περισσοτερο απο τις βουλητικες της εκφρασεις, παρα το οτι σε καθε τετοια εκφραση ολη αυτη η ουσια ειναι παρουσα και μετεχομενη, οσο ειναι αυτο δυνατον."
Σε καμία περίπτωση δεν μπορώ να εκφράσω την ουσία όλου του κειμένου σε ένα μικρό review καθώς ανοίγει πάρα πολλά θέματα και τα αναλύει με ποικίλους διαφορετικούς τρόπους. Σίγουρα, επαναλαμβάνοντας τον εαυτό μου, ο Λουδοβίκος αποτελεί, κατ' εμέ, μια από τις πιο εξέχουσες μορφές σκέψης και πολιτισμού στον σύγχρονο κόσμο και καλό είναι να διαβαστεί από όλους!
5/5
Displaying 1 of 1 review
Can't find what you're looking for?
Get help and learn more about the design.