Ο Μάριο Αντρέα Ριγκόνι, πνεύμα αναγεννησιακό, ανάμεσα στις μελέτες για τον Λεοπάρντι και στις μεταφράσεις του Σιοράν, αφηγείται με αξιοσημείωτη μυθοπλαστική ικανότητα τις ιστορίες που τον στοιχειώνουν και τον σαγηνεύουν. Στα σύντομα ή πολύ σύντομα διηγήματά του διαχέει μιαν απόκοσμη ή εξωτική λάμψη· δοκιμάζει και ανατρέπει τα όρια της πραγματικότητας των ηρώων του με παιγνιώδη, ελαφριά διάθεση σε στιλ Καλβίνο ή Μπόρχες. Άλλοτε, δίπλα σε συνοπτικές και υπαινικτικές αφηγήσεις οι οποίες ανακαλούν τον Χέμινγουεϊ, σκηνοθετεί ατμοσφαιρικά τη φρίκη και την αγωνία με φαντάσματα δανεισμένα από τον κόσμο του Πόε ή του Κάφκα· όπως το τρένο του Στην άλλη μεριά, που τρέχει χωρίς επιβάτες μέσα σε μια νύχτα σχεδόν μεταφυσική.
Με ειρωνεία ή με χιούμορ, με τρυφερότητα ή σαρκασμό, κινούμενη από το ρεαλιστικό ως το φανταστικό, αλλά και στο παραμυθένιο, η κομψή πρόζα του Ριγκόνι υπογραμμίζει διαρκώς πως τίποτα δεν είναι έτσι καθώς φαίνεται, όπως εύγλωττα υπαινίσσεται και ο τίτλος της παρούσας ανθολογίας διηγημάτων, Η σκοτεινή όψη των πραγμάτων.
Εν πλω Στα γόνατά μου Γράμμα σε μια ευγενική δεσποινίδα Το αλλού Όνειρα δόξας Ο άντρας στο αναπηρικό καροτσάκι Στην άλλη μεριά ήθη Κόλαση Όπως τα δέντρα - Μια ιστορία του 1943 Ακόμα μια μέρα Γωνιακό τραπεζάκι Το εξομολογητήριο Tristesse Ο άντρας του παρελθόντος Στη χλόη Μια οποιαδήποτε μέρα Ένα παραμύθι: Η πληγή του Κάλεμπ ΜΑΤΕΟ ΜΑΡΚΕΖΙΝΙ: Υποδειγματικές ιστορίες
Μια μικρή και κομψή συλλογή μικρών διηγημάτων, ό,τι πρέπει για να ξεπεράσεις ένα πιθανό αναγνωστικό μπλοκάρισμα ή για να περάσει ευχάριστα και με ενδιαφέρον τρόπο η ώρα όσο περιμένεις σε κάποιο ιατρείο ή κάτι τέτοιο. Θέλω να πω, δεν εντυπωσιάστηκα ιδιαίτερα από τη γραφή ή τις ιδέες, ορισμένα διηγήματα με άφησαν παγερά αδιάφορο και κάποια άλλα σίγουρα μου άρεσαν χωρίς όμως να με ξετρελάνουν, είναι σίγουρα μια συμπαθητική συλλογή με κάθε είδους και ύφους διηγήματα, αλλά μέχρι εκεί. Όσον αφορά την έκδοση, είναι πολύ ωραία και ιδιαίτερα προσεγμένη.
Δοκιμιακός λόγος, ιστορίες από τη συνειδησιακή μαύρη τρύπα, αφήγηση της διπλανής πόρτας, αυτού που κοιτάζεις αλλά δεν βλέπεις γιατί το προσπερνάς, ιστορίες πίσω από την ιστορία, περιδίνηση στην ηθική και παραμύθι. Μαγικός ρεαλισμός, τρυφερή πρόζα και διήγημα του φανταστικού. Γλαφυρή μα και σκληρή ή και βαθύτατη παρωδία του καθημερινού. Και Καλβίνο και Μπόρχες και Λεοπάρντι και Μπένγιαμιν και Μοράβια και Χέμινγουέι και Πόε και Κάφκα... "Αντιθέτως, δεν ξέρετε και δεν φαντάζεστε τι ανακάλυψη είναι ο κόσμος όταν, παύοντας να αποτελεί τον στόχο μιας αφηρημένης ματιάς ή το αόριστο πλαίσιο των πράξεών μας, γίνεται το αποκλειστικό αντικείμενο της προσοχής μας. Έχουμε διαρκώς τα πράγματα κάτψ από τα μάτια μας, αλλά σπάνια τα βλέπουμε όπως είναι πραγματικά. Διεφεύγουν ακριβώς επειδή είναι συνηθισμένα, καθημερινά και προφανή, πέρα από την ανικανότητά μας να τα παρατηρούμε".
Πολύ ωραίες και ενδιαφέρουσες ιστορίες, έξοχα δείγματα ευρωπαϊκού φανταστικού ρεαλισμού. Συχνά το τελος εκπλήσσει τον αναγνώστη, και τούτο προσφέρει επιπλέον αναγνωστική απόλαυση.
Αλλά ως εκει.
Οι ιστορίες είναι κάπως άνευρες, με χαρακτηρες αποστασιοποιημένους, ψυχρούς, που θυμίζουν περισσότερο εργαστηριακό πείραμα, παρά πηγαίο λογοτεχνικό ταλέντο. Κοντολογίς, επινοημένες ιστορίες χωρίς ψυχή.
Είναι ελπιδοφόρο να διαπιστώνεις ότι σε αυτό το ασταθές ελληνικό εκδοτικό περιβάλλον εξακολουθούν να «φυτρώνουν» πρωτότυπες προτάσεις όπως τούτη εδώ η συλλογή διηγημάτων του άγνωστου σε πολλούς εν Ελλάδι αναγνώστες καθηγητή, μελετητή του Leopardi, και σεμνού homo universalis που μας άφησε πρόσφατα.
Με μία ρευστή πρόζα που δε σκαλώνει σε συγγραφικά τεχνάσματα, ο Μάριο Αντρέα Ριγκόνι καταφέρνει να είναι λιτός αλλά και γλαφυρός. Προτιμά (και δικαιώνεται για αυτό) τον έντεχνα συμπυκνωμένο λόγο και όχι την αυστηρά δωρική γραφή. Η δική του σκοτεινή όψη είναι πολυπρισματική. Το σκοτάδι άλλοτε πηγάζει από μεταφυσικές αλληγορίες και αρχέγονες λαϊκές δοξασίες και άλλοτε εκπορεύεται μέσα από ανάλαφρα γοτθικά πέπλα και από τις ζοφερές λόχμες του ανθρώπινου ψυχισμού.
Ενός ψυχισμού που κατοικεί σε πολύ ευαίσθητα κελύφη, αφού ανήκει σε αλλόκοτα πλάσματα, μοναχικά, αλαφροϊσκιωτα, δέσμια ενός ιδιάζοντα στωικισμού. Ως αποτέλεσμα, κατακλυζόμαστε από αναγνωστικά déjà-vu του Κάφκα, του Πόε, του Χέμινγουεϊ, του Μπόρχες, ακόμη και του Stephen King. Ο Ιταλός φυσικά είναι πολλά παραπάνω από δεινός αντιγραφέας, για αυτό και η συλλογή του είναι πολλά περισσότερα από ένα κολάζ επιρροών. Αποτελεί ένα διακειμενικό καλειδοσκόπιο, ιδωμένο μέσα από τα μάτια μιας πολύ ιδιάζουσας προσωπικότητας και αποτυπωμένο μέσα από μία κομψή και καλαίσθητη γραφή.
Σίγουρα ο αναγνώστης θα δυσκολευτεί να αποκρυσταλλώσει μία συγκεκριμένη συγγραφική ταυτότητα όπως πχ αντίστοιχα στον Καλβίνο και ναι, τα διηγήματα είναι μεταξύ τους άνισα, ενώ το μυστήριο και οι ανατροπές υπονομεύονται πολλές φορές από την έλλειψη ενός κρεσέντο στην πλοκή. Είναι όμως από τα έργα που δεν τα απολαμβάνεις από την ετικέτα «βραβείο Χ ή Ψ» στο εξώφυλλο, ούτε από το (αν)υστερόβουλο ινσταγκραμικό promotion. Τα καταναλώνεις γουλιά-γουλιά, μοναχικά, όπως ένα Campari, παρά την πικρή του επίγευση. Τα εκτιμάς (και) για τις αδυναμίες τους, ίδιον άλλωστε της ίδιας της ανθρώπινης φύσης την οποία τόσο σαγηνευτικά αναδεικνύει ο Ριγκόνι μέσα από τη γραφίδα του.
Bonus: η καταπληκτική μεταφραστική δουλειά της Μαρίας Φραγκούλη που απογειώνει το κείμενο και η ποιοτικότατη και υψηλής αισθητικής έκδοση των loggia books