"نمادپردازیِ سرراستی داشت. گمانم باید اوایل نوجوانی خواندش"

"پیش���وش��:
ترجمه‌�� در دست، غنیمتیست که باید قدر آن را بسیار دانست. با این حال بی‌ایرا�� نیست. اما چه بسا که بیشتر این ایرادات را باید از قصور ناشر دانست! ناکافی بودن پانویس‌ه�� در توضیح ارجاعات کلیدی این کتاب، جا افتادن تصاویر کتاب از چاپ (نسخه‌�� من چاپ ششم است) و جا افتادگی جملاتی چند از ترجمه و ترجمه‌�� اشتباه پاره‌ا�� دیگر (خوشبختانه چندان جای نگرانی نیست چرا که موارد کم اهمیت و انگشت‌شمارن�� و تیغ سانسورچی در این ترجمه راه نیافته)، مرا بر آن داشت که راهنمایی گردآوری کنم از هر آنچه که به خواننده در رمزگشایی متن این کتاب یاری می‌رسان��.
از این می‌توانی�� به آن دسترسی پیدا کنید.


لارنس استرن، تریسترام شندی را با الهام از دن کیشوت سروانتس نوشته است. دن کیشوت بخاطر فرم و مدل روایتش، داستان در داستان بودنش، مضامینی که در خلال گفتگوهایش مطرح می‌کن�� و بخاطر نوع طنز و نقدی که به مذهب، ادبیات و فضای فکری زمانه دارد، اولین رمان مدرن محسوب می‌شو��. چرا که سروانتس در این کتاب، برخلاف سایرینِ اهل قلم دوران و پیشینیانش، درس ادب و فضیلت نمی‌دهد�� طرفداری نمی‌کند�� قصد رسیدن به هیچ پاسخی ندارد و به عهده‌�� خواننده می‌گذار�� که برداشت و تاویلات خود را از داستان داشته باشد (حداقل در جلد اول این رمان). رمان‌ها�� قبل از دن کیشوت، حتی اگر چنین ویژگی‌ا�� را هم در خود داشتند، در یک قالب واقع‌گرایان�� اتفاق نمی‌افتادن��. یعنی روایت تعاملات و واقعیات روزمره نبودند و برای مثال، متل و مثل، خیالی، اسطوره‌ا�� یا حماسی بودند.

از زیر شنل دن کیشوت، یکی دو رمان دیگر نیز سر براوردند که با فراتر بردن تکنیک‌ها�� نوآورانه‌ا�� از جمله بینامتنیت، متافیکشن و فراداستانی بودن، کنایه و پارودی، که از دن کیشوت به ارث برداشته‌اند�� به نوبه‌�� خود پدران ادبیات پست مدرن محسوب می‌شون��: تریسترام شندی و سپس ژاک قضاقدری.

اما تریسترام شندی استرن تنها وامدار از دن کیشوت سروانتس نیست؛ با بررسی ارجاعات درون‌متن�� این کتاب، می‌توا�� گفت که این اثر از ترکیب صنایع ادبی طنز و کنایه، هجونامه، بیان خردمندانه و جستار اندیشمندانه بوجود آمده که بانیانشان به ترتیب، میگل د سروانتس، فرانسوا رابله، جاناتان سوئیفت، میشل دو مونتنی و رابرت برتون بوده‌ان��.

از دنیای فلسفه نیز استرن، جان لاک را برگزیده تا در خلال شخصیت پردازی‌ه�� و مکالمه‌ه�� به نقد برخی از تفکرات او در مهم‌تری�� اثرش "مقاله‌ا�� در باب فهم بشر" بپردازد.

از نقد مفهوم "تداعی معانی"* لاک با ارتباط دادن کوک کردن ساعت به جلسات رایزنی در تختخواب والتر در شب‌ها�� یکشنبه، تا نشان دادن تقابل طرز تفکر و برداشت‌ها�� شخصی دو برادر بواسطه‌�� اسپ‌ها�� هوسشان با پل زدن بین دو دنیای از زمین تا آسمان متفاوت والتر و توبی شندی و سپس تخریب آن بوسیله‌�� دکتر اسلاپ برای شکسته‌بند�� پل بینی تریسترام، یا نقد دیدگاه لاک درباره‌�� زبان و تفاوت مفهوم کلمات در قالب‌ها�� مختلف محتوایی با پیچاندن کلمه‌�� پازلفی و واداشتن به ارتباط ناخوداگاه آن به مفاهیم جنسی، استرن روایتی هوشمندانه و پویا پدید آورده که نه تنها سرگرم می‌کند�� به تفکر نقادانه نیز وامی‌دار��.

استرن در نقد لاک تا آنجا پیش رفته که دیباجه‌�� دیرهنگام کتاب (فصل بیستم جلد سوم) را تماما به انتقاد از دیدگاه او درباره‌�� خرد و تشخیص** اختصاص دهد.

تفسیر دیباجه:

اول باید دید که تعریف لاک از "خرد" و "تشخیص" چه بوده:
لاک، wit یا خرد را مجموعه‌ا�� از ایده‌ها�� ادراکات، استدلالات و به طور کلی مجموعه‌ا�� از دانش‌ه�� می‌دانس��.
اما judgement یا تشخیص را قوه‌ا�� می‌دی�� که کمک می‌کر�� از بین این مجموعه‌�� دانش‌ها�� ایده‌های�� که درست و منطبق با واقعیات و منطق هستند را جدا کرده و استفاده کنیم.
در نتیجه‌�� این تعریف، لاک، جایگاه تشخیص را برتر و بالاتر از خرد در نظر می‌گرف��.

استرن در این دیباجه با تشبیه خرد و تشخیص به دو قُبه‌�� یک صندلی که اگر یکی را نداشته باشد آن‌یک�� نیز بیخود و بلااستفاده می‌شود�� سعی دارد اذعان کند که این‌ه�� هر دو برای تفکر و فعالیت ذهنی به یک اندازه لازمند و اگر کمیت یکی بلنگد، دیگری نیز لنگ می‌شو�� و کاربرد مستقل از هم ندارند.

اما چرا استرن آنقدر بر مانور روی این موضوع اصرار دارد؟

کلمه‌�� wit فقط به معنای خرد نیست و در خودش معانی زرنگی، رندی، مزه‌پران�� و مزاح را هم دارد و یکی از روش‌ها�� مزه‌پرانی�� کنایی و در لفافه صحبت کردن است برای همین است که تریسترام می‌گوی��: "اگر همه صاحب خرد بزرگ می‌شدن�� همه‌ج�� تمسخر می‌بو�� و ریشخند وحاضرجوابی."
و این البته همان چیزیست که در این کتاب موج می‌زند�� بطوریکه یکسره هنگام خواندن آن با کنایه، سارکزم و کلمات دوپهلو و استعاره و مَجاز روبرو می‌شوی��.
انگار استرن قصد داشته باشد ما را متوجه این موضوع کند که بله! این قوه‌�� تشخیص است که می‌گوی�� در چارچوب محتوا، بین معانی‌ا�� که یک واژه یا یک عبارت تداعی می‌کند�� کدامیک مدنظر است یا اینکه درنظر گرفتن هرکدام از این معانی چگونه مفهوم را عوض می‌کن��. اما اگر از اول خرد نیامده بود و واژه را اینطور تبیین نکرده بود، تشخیص هم اینجا کاری برای انجام دادن نداشت. پس این دو لازم و ملزوم یکدیگرند و خواننده‌�� گرامی لطفا موقع خواندن، هر دو را به کار بگیر تا با ظرایف متن من بیشتر آشنا بشوی!___


تکنیک دیگری که شخصیت‌پرداز�� و پیرنگ این کتاب را یک سر و گردن بالاتر برده، "گریز زدن" است. در تعاملات بسیارِ ذهنیت‌ها�� متفاوت شخصیت‌ها�� کتاب با هم، در ابتدا لازم است که خواننده با دنیای هر یک از آن‌ه�� آشنایی بهم بزند و پیش‌فرض‌های�� بدست بیاورد. برای مثال پیش از اینکه اهمیت جمله‌ا�� را که تا نیمه از دهان عمو توبی بیرون پریده درک کنیم، باید پیشینه‌ا�� از علایق، خلقیات و طرز فکر او بدست بیاوریم و درست در همینجاست که راوی، ادامه‌�� مکالمه را بین زمین و هوا معلق نگه می‌دار�� تا با گریزی به گذشته، خواننده را با عموی خود آشنا کند.
یا به محض اینکه حال پدر خود را از شیوه‌�� بدنیا آمدنش دگرگون ترسیم می‌کند�� برای تداعی ضربه‌�� سنگینی که به روح و روان پدر وارد شده، آب دستش است زمین می‌گذار�� و بلافاصله با گریزی، به شرح دنیای درونی پدرش و توصیف اسپ‌ها�� هوسی که در آن می‌تازن�� و اهمیت اسم‌ها�� دماغ‌ها�� تولد‌ه�� و آموخته‌ه�� را تا سرحدات آن می‌کشانند�� می‌پرداز��.

تصاویر نیز در این کتاب، با بازتعریف شدن در یک قالب زبانی، نقش روایتگرانی گویاتر از کلمات را دارند. استرن با قرار دادن المان‌های�� فرامتنی و تبدیل آن‌ه�� به اجزای یک زبان، ظرفیت‌ها�� ادبی را به چالش می‌کش�� و بیان را به مرحله‌�� جدیدی می‌بر��.

"I wrote a careless kind of civil, nonsensical, good-humored Shandean book, which will do all your hearts good �� And all your heads too, �� provided you understand it" (VI, xvii)

پی���وش��:
خواندن این کتاب تنها به مخاطبان حرفه‌ا�� ادبیات پیشنهاد می‌شو�� که ذوق و حوصله‌�� پرسه زدن ورای پرده‌�� متن را داشته باشند.

* Association of Ideas
** Wit & Judgement"