"Een hele klus om door te worstelen. Dat is het dominante gevoel nu ik het boek achter de rug heb, wat verre van de beste impressie is die een boek kan nalaten bij een lezer. Een mengeling van kleine ergernissen, misleidende opzet van het boek, een slecht uitgewerkt narratieve lijn, overmatig woordgebruik, op sommige momenten teveel in detail verzanden en andere keren veel te weinig detail; maar boven alles is de centrale vraag niet beantwoord; waarom was deze eeuw zo waanzinnig?

Ja het boek gaat diep in op oorlog, ziekte, religieuze twisten, rovers, hoge belastingdruk, verspilling, corruptie, opstanden en geestesziektes bij vorsten maar behalve de pest is er toch geen enkele dat niet voorkwam in de eeuwen voor en na? Waarom is de 14de eeuw waanzinnig als in de 17de eeuw tijdens de dertigjarige oorlog een derde van de bevolking van het Heilige rooms rijks crepeerde? In vergelijking daarmee kan de honderdjarige oorlog daar toch moeilijk aan tippen. De reden dat Barbara Tuchman de vraag waarom de veertiende eeuw de waanzinnige eeuw niet beantwoord; is omdat ze helemaal niet schrijft over de veertiende eeuw. Ze schreef een boek over het koninkrijk Frankrijk tijdens de honderdjarige oorlog. Haast alles van Europa dat we zien is vanuit zichtspunt van de Franse elite en pas wanneer die elite actief interesse toonde en actief handelde in die regio’s gaat de focus van het boek die kant uit.

Daarnaast is dit ook het verhaal van de laatste mannelijke lid van het riddershuis Coucy, Enguerrand VII die vanuit zijn noord Franse burcht en leengebied een belangrijke rol speelde tijdens de honderdjarige oorlog. Zijn leven omvat de expeditie van Guesclin in Iberië, eerst om persoonlijke en later op order in Italië streed, was gast aan het hof van de Paus in Avignon tijdens het westers schisma, was betrokken bij kruistocht in Tunesië en in Hongarije om te sterven laat in de 50 in west Anatolië. De man heeft veel gedaan, veel gezien en meegemaakt, op first name basis met de belangrijkste edelen en verschillende vorsten van Frankrijk, Engeland, Hongarije, Italiaanse stads tirannen, was vetrouwenspersoon bij onderhandelingen met rebelse hertog van Bretagne, kortom een speler van formaat.

Echter gedurende haast het hele boek komt hij over als een passief figuur die haast nooit ageert maar altijd reageert. Dit komt deels door Tuchman’s poging om consequent aan te vullen wat Coucy’s rol was bij bepaalde gebeurtenissen maar de manier waarop geeft indruk dat het irrelevant was. Zo geeft ze een lange uitleg over een afgebroken inval in Italië om dan in laatste zin te schrijven en Coucy werd onderbevelhebber; ehm ok maar wat was zijn idee er dan over? Nee niet belangrijk? Blijkbaar niet en zo gaat dat vele keren opnieuw. Slechts vier keer komt Coucy iets meer naar voren als iemand met eigen zorgen en belangen en niet als een acteur in andermans verhaal; zijn militaire campagne op eigen houtje in Italië die hem naambekendheid gaf, wanneer hij weigerde de nieuwe bevelhebber van de Franse troepen te worden na de dood van Guesclin omdat hij geen kant wou kiezen tussen de rivaliserende edelen aan het hof. Zo ook toen hij zijn best deed om neutraal te zijn toen hij getrouwd was met de dochter van de Engelse koning en ten slotte toen hij op eigen houtje een succesvol voorhoede gevecht leverde in de Hongaarse kruistocht. De indruk die hij op zijn tijdsgenoten naliet was er één van serieusheid, een zekere spartaanse soberheid en laconisme en geen grote dwaasheden begaan..

Het probleem is niet dat dit bovenstaande een bij voorbaat saai of passief figuur oplevert, het probleem zit hem er in dat Tuchman obsessief zich vastbijt in net die eigenschappen van beruchtheid zoals corruptie, gulzigheid, afgunst, doortraptheid, suïcidale heldenmoed en egocentrisme om de personen die ze beschrijft kleur te geven en hun daden te kaderen. Het is dan ook geen toeval dat de paar keer dat ze in de buurt komt van Coucy enige agency te geven, het net was wanneer hij buiten de lijntjes kleurde. Hier botsten simpelweg twee doelstellingen, het is wel heel moeilijk om een indruk op te wekken van de waanzin en gekte van de eeuw met name bij de elite, als het figuur die je koos om op te focussen net een antithese is daarvan. Dit kan werken indien je consequent een contrast wil scheppen maar deed ze haast nooit. Mede door haar keuze om agency te koppelen aan vaak negatieve karaktereigenschappen en daden van verzet komen opstandenleiders zoals vader en zoon Artevelde, huurlingleider en voormalig rover Hawkwood en Milaans dictator Gian galeazzo simpelweg als veel interessantere figuren over over wie je meer wil weten dan Coucy. Het is hier dat Tuchman zich naar mijn smaak veel te veel laat meeslepen in de details van het hofleven en ik kan begrijpen dat het makkelijker is omdat er meer materiaal voorhanden is maar ik ben toch blij dat we historiografie hebben kunnen weghalen van dergelijk inzoomen op de vorst als centrale ijkpunt voor onderzoek en analyse.

Een andere tekortkoming is structureel van aard die het boek enorm laten aanslepen en narratief zwakker maakt. Met name de onhebbelijke gewoonte, zeker in de eerste helft, om letterlijk in midden van een gebeurtenis een intermezzo van verschillende paragrafen of zelfs pagina’s in te lassen. Een voorbeeld? De vorst van Navarra en rivaal voor Franse troon (bloedverwantschap claim) vermoord een belangrijk lid van het Franse hof en dan krijgen we een pagina’s lange uitleg over het concept doodslag in middeleeuwse jurisdictie om dan opeens weer terug bij Navarra te zijn die over het lichaam gebogen staat van zijn slachtoffer. Het doorbreekt de flow nodeloos en hoofdstuk 9 is het ergste waar de trouw van Coucy met een Engelse prinses haast letterlijk aan de kant wordt geschoven om te praten over een hele waaier van onderwerpen gerelateerd aan intimiteit, religiositeit om dan op het einde weer terug te komen op de bruiloft. Meermaals had ik het gevoel dat Tuchman haar gedachten de vrije loop liet en ze deze mijmeringen verwerkt heeft tot uiteenzettingen en paragrafen.


Ik ben nu heel negatief geweest maar ik wil toch ook wel aangeven dat er ook behoorlijk interessante stukken in het boek zitten. Met name de jacquerie, de boerenopstand, de Zwitserse overwinningen nabij genève en bij uitbreiding de militaire tekortkomingen van de feodale ridders ten op zichte van gemotiveerde/getrainde en gedisciplineerde voetsoldaten, de impact van de pest, jodenvervolging, het hele laatste deel over de mislukte kruistocht in de balkan, het westers schischma en de impact ervan op Italië zijn best interessant geschreven. Echter speelt dit alles tweede of derde viool ten opzichte van de manier waarop de honderjarige oorlog wordt benaderd. Wat mij oprecht ergerde en met name hier laat de ouderdom van het boek zich goed voelen, is de verouderde kijk op nationalisme. Want nationalisme zou de reden zijn dat de engelse vorsten de honderdjarige oorlog verloren hebben.

Mja�. Het zou te lang en te veel pagina’s vergen om in te gaan hierop en concepten zoals gelaagde identiteit, botsingen van verschillende identiteiten, lokalisme ten opzichte van regionalisme maar vooral stoorde ik mij hieraan omdat het als zo een vanzelfsprekendheid wordt voorgesteld. Een heel boek lang praat ze over hoe de edelen neerkijken op de boeren, de boeren hen haten, de stadmensen en ambachtslui rechten willen en ervoor beschimpt worden. Corruptie en egoïsme en opportunisme de motieven van de hoge elite vormden waarbij hertog Jan zonder vrees en Karel van Navarra alsook Bretons hertog Montfort zonder aarzelen met de Engelse samenspanden tegen Franse kroon als hen dat beter uitkwam. Maar op het einde van de rit poef Frans nationalisme! Nee sorry dat is projecteren van 19de en begin 20ste eeuws wensdromen op het verleden en het is des te meer jammer dat Tuchman dit doet omdat ze net zo vaak doorheen het boek beklemtoonde hoe anders mensen van toen dachten en handelden.

Dus wat is nu de eindconclusie? Als je een lijvig boek wil lezen over de toestand van wat we nu als Frankrijk omschrijven ten tijde van de Honderdjarige oorlog is het zeker geen slechte keuze maar wees bewust dat de auteur keuzes maakte die ten koste gingen van de narratieve vlotheid en structuur en het boek sleept wat verouderde concepten mee ingegeven door historisch determinisme."

"Dry, dry dry. Swallowed in minutiae.

I was very conflicted, but very disappointed.

First, there's a lot of tremendous information in this book. I learned a lot. But man, this was hard to plow through. And I love history, especially this period. I have 2 full shelves on medieval England, and was so excited to read more from the French perspective--or better yet, both sides of the Hundred Years War, plus many others. That was the great joy of this book.

The big downside is she really has no sense of what's important, or choices. She just piles on pages of details, hundreds of words on the tapestries and blah blah blah of some ceremony. Done selectively, that can be really useful, in giving a full, rich picture. Selective is key. This feels like she hurled all her research onto the page, which is great for a first draft, but then, the writer's duty is to select. (There's an entire chapter on the Holy Roman Emperor's visit--the dinners, plays, etc.) There is so much to wade through, and it's over and over with repetitive versions of comparable details that run pages. The same themes are beat to death relentlessly, too.

There's also a huge structural problem:
I was also really disappointed toward the end. After suffering for 600 pages--on a book that should have been half (and I love long books, when they can sustain it)--the biggest storylines 1) The Hundred Years War, 2-3) The fate of the troubled monarchies in both countries, 4) The Great Catholic Schism, are half over, yet dispensed with in quick summaries. For example, ONE PARAGRAPH near the end of the final chapter, to do the entire overthrow of Richard II by Henry IV of England, from origins to overthrow--and no mention of the Duke of Lancaster, a major character in the book. Staggering, and so unsatisfying.

At first, it felt like one of those books where the author seems to run out of steam or interest or resources, and just wraps up halfway through. But sadly, this is by design. It all wraps up, because her "protagonist" Coucy dies at an unfortunate moment in the midst of her primary tales. So her story has to end there, and she leaps forward very briefly, to give a little Wikepedia summary of each. Fair enough. Is it? It calls into question the wisdom of the device. I put protagonist in quotes, because it's a stretch to call him that. A handful of the chapters clearly exist just because he had an adventure there, but the bulk of the tale is just 50 years in the struggles of France, where he's frequently a bit player, or a non player. He's brought in to make lots of appearances, but if this were a film, it would be hard to cast a major actor, because mostly of his page time is just being present, not really doing much that's consequential. He's pretty irrelevant, and unnecessary.

When she described her choice and decision in the Foreword, I was thrilled, but it's maybe what an academic thinks of a protagonist, not what a writer could do with one. He's really of little use, and weighed against telling half her major stories, really a fatal flaw.

And the prose was always OK, but never really invigorating, which is OK for a work of history, but no extra points there."