What do you think?
Rate this book
با چراغ و آینه: در جستجوی ریشهها� تحول شعر معاصر ایران
تحول در زبان شعر و تصاوير و موسيقی شعر و دگرگونی رمز‌ها� آن و نيز تحول در شيوه نگاه شاعران متجدد ايرانی نسبت به زندگی و جامعه و طبيعت و تاريخ، همه و همه نتيجه اين پيوند است.
در اين کتاب فصل به فصل ما با ريشه‌ها� اين تحول آشنا می شويم و می بينيم که چگونه در آغاز اين قرن، ايرج، بهار و پروين از شعرها� امثال لافون تن فرانسوی و کريلف روسی الهام می پزيرند و در نسل بعد، نيما يوشيج با تاثير‌پذير� از رمانتيک‌ها� اروپايی و رمز‌گرايا� ايشان، عامل تحولی بنيادی در صورت، ساخت و فضای شعر ايران شود.شعر فارسی-تاریخ ونقد
در اين کتاب فصل به فصل ما با ريشه‌ها� اين تحول آشنا می شويم و می بينيم که چگونه در آغاز اين قرن، ايرج، بهار و پروين از شعرها� امثال لافون تن فرانسوی و کريلف روسی الهام می پزيرند و در نسل بعد، نيما يوشيج با تاثير‌پذير� از رمانتيک‌ها� اروپايی و رمز‌گرايا� ايشان، عامل تحولی بنيادی در صورت، ساخت و فضای شعر ايران شود.شعر فارسی-تاریخ ونقد
761 pages, Paperback
First published January 1, 2011
14 people are currently reading
177 people want to read
About the author
محمدرضا شفیعی کدکنی
75books389followersدکتر محمدرضا شفیعی کدکنی، شاعر، پژوهشگر و استاد ادبیات، در سال ۱۳۱۸ در شهر کدکن چشم به جهان گشود. شفیعی کدکنی دوره‌ها� دبستان و دبیرستان را در مشهد گذراند، و چندی نیز به فراگیری زبان و ادبیات عرب، فقه، کلام و اصول سپری کرد. او مدرک کارشناسی خود را در رشتهٔ زبان و ادبیات پارسی از دانشگاه فردوسی و مدرک دکتری را نیز در همین رشته از دانشگاه تهران گرفت. او اکنون استاد ادبیات دانشگاه تهران است.
Mohammad Reza Shafii Kadkani, known as Sereshk, was born in 1939 in Kadkan near Neishapur, Iran. His poems, reflecting Iran's social conditions during the 1940s and 1950s, are replete with memorable images and ironies. He has authored eight collections of poetry, eight books of research and criticism, two book-length translations from Arabic, one on Islamic mysticism from English. He has also published three scholarly editions of classical Persian literature. He is a professor of Persian literature at Tehran University.
- from .
Mohammad Reza Shafii Kadkani, known as Sereshk, was born in 1939 in Kadkan near Neishapur, Iran. His poems, reflecting Iran's social conditions during the 1940s and 1950s, are replete with memorable images and ironies. He has authored eight collections of poetry, eight books of research and criticism, two book-length translations from Arabic, one on Islamic mysticism from English. He has also published three scholarly editions of classical Persian literature. He is a professor of Persian literature at Tehran University.
- from .
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 - 16 of 16 reviews
February 28, 2022
با چراغ و آینه در جستجوی ریشه های تحول شعر معاصر = Ba Cheragh-o-Ayene = With Light and Mirror, Mohammad-Reza Shafiei Kadkani
Mohammad Reza Shafiei Kadkani (born 1939) is a Persian writer, poet, literary critic, editor, and translator.
Mohammadreza Shafiei Kadkani's 'With Light and Mirror: In Quest of the Roots of Contemporary Iranian Poetry's Transformation' is recently marketed by Nashr-e Sokhan. The first chapter, entitled 'Another Outlook' discusses various topics like transformation in social institutions, economical transformation, Abbas Mirza's reformations, freedom as the ultimate goal, patriotism, criticism of religion or religious reformation, criticism of superstitions, heterodoxy and blasphemy, religious pluralism, religion and religious forces, religion and religious poetry, children's poetry, etc.
The second chapter entitled 'Pioneers of Transformation' deals with the life and works of Mirza Fath-Ali Akhoundzadeh, Mirza Malcolm Khan, Seyyed Jamaleddin Asad-Abadi and Mirza Aqa Khan Kermani.
The third chapter is titled as 'Traces of Foreign Poetry' and deals with various phases of our familiarization with foreign poetry, endeavourers, and European countries' share and influence.
And ...
تاریخ نخستین خوانش: روز بیست و یکم ماه آوریل سال2012میلادی
عنوان: با چراغ و آینه در جستجوی ریشه های تحول شعر معاصر؛ نویسنده: محمدرضا شفیعی کدکنی؛ تهران، سخن، سال1390، در761ص؛ کتابنامه از ص749؛ تا ص761؛ شابک9789643725082؛ چاپ چهارم سال1392؛ موضوع: تاریخ و نقد شعر فارسی، از شاعران ایران - نشر سده21م
کتاب «با چراغ و آینه» با عنوان فرعی: «در جستجوی ریشه� های تحول شعر معاصر ایران» اثر: استاد «محمدرضا شفیعی کدکنی» است، که به نقد و تحلیل شعر فارسی، و بررسی تأثیر ترجمه های آثار ادبیات جهان، بر شعر معاصر فارسی می‌پردازند� ایشان پس از پرداختن به همگی عوامل مؤثر اجتماعی ـ سیاسی در انقلاب مشروطه، و پیش از آن بر شعر فارسی، در ادامه به تبیین زمینه� ها، و چگونگی تأثیر ترجمه ها، بر شعر معاصر ایران، می‌پردازند� و باور دارند که: «تحولات شعر مدرن فارسی در سده ی اخیر، تابعی است از متغیر ترجمه ی ادبیات و شعر اروپایی، در قلمرو زبان پارسی است.»؛
موضوع کتاب: «با چراغ و آینه»، داستان شعر و ادب فارسی، در دوره� های «قاجار» و «پهلوی» است؛ اشاره� های پراکنده� ای نیز به شعر و ادب، در دوره ی جمهوری اسلامی، در کتاب دیده می‌شود�
در بخش نخست کتاب: شماری از موضوع‌ها� پراهمیت، در قلمرو اجتماع، سیاست و فرهنگ ایران؛
در بخش دوم: آرا و آثار ادبی و فرهنگی پنج تن از تجددخواهان دورهٔ قاجار را بررسی و تحلیل شده� است؛
بخش‌ها� سوم و چهارم کتاب: شناسایی و تحلیل نمونه� هایی از ترجمه ی شعر فرنگی، یا همان بیگانه، به فارسی، و تأثیر آن‌ه� بر شعر شاعران اواخر دوره ی قاجار تا نیمه ی دوره ی پهلوی، و چند سخن مرتبط با همین موضوع است
بخش پنجم: عبارت است از تحلیل اجمالی آثار بیست و نه تن از شاعران ایرانی، از مشروطه تا دهه ی سالهای1340هجری خورشیدی؛ یعنی از: «ادیب پیشاوری»، تا «فروغ فرخزاد» است؛ چند مقاله نیز، درباره ی جوانبی از شعر معاصر ایران، در ضمیمه ی کتاب آمده� است
تاریخ بهنگام رسانی 15/11/1399هجری خورشیدی؛ 08/12/1400هجری خورشیدی؛ ا. شربیانی
Mohammad Reza Shafiei Kadkani (born 1939) is a Persian writer, poet, literary critic, editor, and translator.
Mohammadreza Shafiei Kadkani's 'With Light and Mirror: In Quest of the Roots of Contemporary Iranian Poetry's Transformation' is recently marketed by Nashr-e Sokhan. The first chapter, entitled 'Another Outlook' discusses various topics like transformation in social institutions, economical transformation, Abbas Mirza's reformations, freedom as the ultimate goal, patriotism, criticism of religion or religious reformation, criticism of superstitions, heterodoxy and blasphemy, religious pluralism, religion and religious forces, religion and religious poetry, children's poetry, etc.
The second chapter entitled 'Pioneers of Transformation' deals with the life and works of Mirza Fath-Ali Akhoundzadeh, Mirza Malcolm Khan, Seyyed Jamaleddin Asad-Abadi and Mirza Aqa Khan Kermani.
The third chapter is titled as 'Traces of Foreign Poetry' and deals with various phases of our familiarization with foreign poetry, endeavourers, and European countries' share and influence.
And ...
تاریخ نخستین خوانش: روز بیست و یکم ماه آوریل سال2012میلادی
عنوان: با چراغ و آینه در جستجوی ریشه های تحول شعر معاصر؛ نویسنده: محمدرضا شفیعی کدکنی؛ تهران، سخن، سال1390، در761ص؛ کتابنامه از ص749؛ تا ص761؛ شابک9789643725082؛ چاپ چهارم سال1392؛ موضوع: تاریخ و نقد شعر فارسی، از شاعران ایران - نشر سده21م
کتاب «با چراغ و آینه» با عنوان فرعی: «در جستجوی ریشه� های تحول شعر معاصر ایران» اثر: استاد «محمدرضا شفیعی کدکنی» است، که به نقد و تحلیل شعر فارسی، و بررسی تأثیر ترجمه های آثار ادبیات جهان، بر شعر معاصر فارسی می‌پردازند� ایشان پس از پرداختن به همگی عوامل مؤثر اجتماعی ـ سیاسی در انقلاب مشروطه، و پیش از آن بر شعر فارسی، در ادامه به تبیین زمینه� ها، و چگونگی تأثیر ترجمه ها، بر شعر معاصر ایران، می‌پردازند� و باور دارند که: «تحولات شعر مدرن فارسی در سده ی اخیر، تابعی است از متغیر ترجمه ی ادبیات و شعر اروپایی، در قلمرو زبان پارسی است.»؛
موضوع کتاب: «با چراغ و آینه»، داستان شعر و ادب فارسی، در دوره� های «قاجار» و «پهلوی» است؛ اشاره� های پراکنده� ای نیز به شعر و ادب، در دوره ی جمهوری اسلامی، در کتاب دیده می‌شود�
در بخش نخست کتاب: شماری از موضوع‌ها� پراهمیت، در قلمرو اجتماع، سیاست و فرهنگ ایران؛
در بخش دوم: آرا و آثار ادبی و فرهنگی پنج تن از تجددخواهان دورهٔ قاجار را بررسی و تحلیل شده� است؛
بخش‌ها� سوم و چهارم کتاب: شناسایی و تحلیل نمونه� هایی از ترجمه ی شعر فرنگی، یا همان بیگانه، به فارسی، و تأثیر آن‌ه� بر شعر شاعران اواخر دوره ی قاجار تا نیمه ی دوره ی پهلوی، و چند سخن مرتبط با همین موضوع است
بخش پنجم: عبارت است از تحلیل اجمالی آثار بیست و نه تن از شاعران ایرانی، از مشروطه تا دهه ی سالهای1340هجری خورشیدی؛ یعنی از: «ادیب پیشاوری»، تا «فروغ فرخزاد» است؛ چند مقاله نیز، درباره ی جوانبی از شعر معاصر ایران، در ضمیمه ی کتاب آمده� است
تاریخ بهنگام رسانی 15/11/1399هجری خورشیدی؛ 08/12/1400هجری خورشیدی؛ ا. شربیانی
January 28, 2025
شعر معاصر ایران (شاید بهتر است بگوییم شعر حدود ۱۵۰ سال اخیر یا به عبارتی شعر پارسی از آغاز جنبشِ مشروطه تاکنون) را اگر با تمام اشعار پیشینش در هزار سالِ گذشته مقایسه کنیم، متوجه تغییر و تحولی شگفت‌آو� می‌شوی�.
درست است که هر دوره‌ا� شعر و سَبکِ ادبیِ خاص خود را داشته است، بله، شعرِ سبکِ خراسانی با شعر سبک عراقی تفاوت دارد و برای یک متخصصِ ادبیات، شعر دوره� تیموری با شعر دوره� صفوی فرق می‌کن�.
ولی حجم تحولی که هم از نظر ظاهر (قالب‌ها� شعری همچون شعر نیمایی، موسیقی شعر و استفاده از کلمات نو و فرم تازه) و هم از نظر محتوا در شعر معاصر روی داده، آن‌چنا� زیاد است که آن را از همه� هزار سالِ گذشته اش متمایز می‌کن�.
شفیعی کدکنی در این کتاب به جستجوی ریشهها� این تحول می‌پرداز�. بدیهی است که تحولی چنین بزرگ در شعر، نتیجه� تحولی به همین اندازه بزرگ در فکر و ذهنِ شاعران و مردمِ آن زمانه و نهادهای اجتماعیِ ایران بوده، ولی چرا چنین تحولی در فکر و ذهن مردم و نهادها در آن زمان به وجود آمده است؟ دلایل سیاسی جنبش مشروطه را باید در جای دیگری بجوییم (که اتفاقاً به همین تحول شعری هم کاملاً مربوط است). در مورد تحول در شعر و ادبیات پارسی، شفیعی کدکنی در این کتاب منابع بسیاری را بررسی کرده و ریشهها� این تحول را از آنجا آغاز می‌کن� که ایرانیان به تدریج از فضای بسته و ایزوله� فکریِ ایران خارج شدند و با جهانِ خارج از ایران ارتباط پیدا کردند. ابتدا از طریق سفر به دیگر کشورها و سپس چاپ کتاب‌ه� و ترجمه‌ها� شعر.
ارتباط با جهان خارج، «هوای تازه‌ای� بود که فکر و خیال مردم را پروراند. شعر و ادبیات پارسی از بسیاری جهات در زوالِ کامل بود و شاعران همچنان مشغولِ بازی با تصاویرِ «شمع و گل و پروانه» از زمان سعدی و حافظ بودند. تکرار مضامین و نبودِ نوآوری، شعر را به ابتذال کشیده بود. اینجا بود که این هوای تازه به نجاتِ ادبیات آمد:
بنابراین از نظر شفیعی کدکنی در این کتاب، بزرگترین عامل تحول شعر معاصر، پیوندِ آن با شعر اروپایی و ارتباط با فضای فکریِ خارج از ایران است:
باید توجه کرد که تأثیر گرفتن از شعر جهانِ خارج، تا زمانی که تأثیر گرفتن باشد و نه تقلیدی کورکورانه، اشکالی ندارد و نباید آن را عیب دانست:
بعضی از اشعار معاصر، صرفا فضا و محتوا و فرمِ آثار اروپایی را به خود گرفته‌ان� و بخشی نیز ترجمه‌ا� آزادند از اشعار اروپایی.
مهم این است که وقتی اثر خارجی چنان ایرانیزه شد که منِ مخاطب عمومی حتی متوجه نشدم این اثر اقتباسی است از اثر خارجی، دیگر چنین اقتباس چه اشکالی می‌توان� داشته باشد؟
همانطور که بسیاری از شعرهای معاصری که بسیاری از ما خوانده‌ای� و حفظیم و حتی در کتاب‌ها� درسی می‌آمدن� و هنوز می‌آیند� ترجمه� آزادی بوده از اشعار اروپایی، مثل این‌ه�:
جدا شد یکی چشمه از کوهسار / به ره گشت ناگه به سنگی دچار...
یا
زاغکی قالب پنیری دید / به دهن برگرفت و زود پرید...
یا
داد معشوقه به عاشق پیغام / که کند مادر تو با من جنگ...
یا
برو کار می‌ک� مگو چیست کار / که سرمایه� جاودانی است کار...
بسیاری از ما متوجه نشده بودیم که این‌ه� ترجمه� شعرها و ترانه‌ها� اروپایی‌ان� و البته چنین شعرهایی بسیارند اما آنقدر ایرانیزه شده‌ان� که می‌توانی� آن‌ه� را جزو گنجینه� ادبیات خودمان به حساب آوریم
مروری بر فصل‌ها� کتاب
فصل یک: چشم‌انداز� دیگر
این فصل از تاریخ دگرگونی در فضای فکریِ ایران و نهادهای اجتماعی و اقتصادی از ابتدای جنبش مشروطه آغاز میشو� و سپس به بررسی موضوعات جدیدی می‌پرداز� که در دوره‌ها� ادبیِ گذشته کمرنگ بودند یا وجود نداشتند، اما در این دوره ناگهان پررنگ و برجسته می‌شوند� مسائلی همچون: مفهوم آزادی، ملّی‌گرای� و میهن‌پرستی� سوسیالیسم، نقد و تجدد دینی یا حتی انکارِ دین، حقوق زنان، شعر کودکان و ...
برای هریک از موضوعات، مثال‌ها� متعدد و بسیار جالبی آورده شده است.
فصل دو: پیشاهنگان تحول
در این فصل درباره� چند چهره� مشهور روشنفکر که نقش مهمی در تحول فکری ایرانیان در آغاز مشروطه داشتند می‌خوانی� از جمله: ملکم‌خان� آخوندزاده، میرزا آقاخان کرمانی، طالبُف و ...
فصل سه: جای پای شعر فرنگی
در این فصل می‌بینی� که چطور ایرانیان با شعر فرنگی آشنا شدند، آغاز ترجمه� شعر فرنگی را بررسی می‌کنیم� و سهم هر زبان را در این تأثیر خواهیم خواند. (می‌توا� گفت در ابتدا سهم ادبیات فرانسه در این تحول بیشتر بوده، همانطور که می‌دانی� کلمه� «فرنگ» از فرانسه می‌آی� و اولین روشنفکران ایرانی با زبان فرانسوی آشنا شدند و بعد انگلیسی)
فصل چهار: دگرگونی ساخت و صورت‌ه�
در این فصل به پیوند شعر فارسی و اروپایی می‌پردازیم� ترجمه� اشعار اروپایی را می‌نگری� و تغییراتی که بر اثر این ترجمه‌ه� در شعر پارسی ایجاد شد را بررسی می‌کنی�.
فصل پنج: سفر از سنت به نوآوری
در این فصل با زندگی و سَبکِ شعر مهمترین شاعران معاصر آشنا می‌شوی� و نقدی بر آثارشان می‌خوانی�: از ادیب پیشاوری و نسیم شمال گرفته تا ایرج میرزا و دهخدا و بهار. از عارف قزوینی و میرزاده� عشقی و فرخی یزدی گرفته تا نیما و پروین و شاملو و فروغ و فریدون مشیری و سهراب سپهری و ...
***
بزرگترین ارزش این کتاب از نظر من مثال‌های� است که شفیعی کدکنی، به کمک تسلطش بر شعر و تاریخ ادبیات ایران، گردآوری کرده و در کتاب آورده است. مثال‌های� که در کتاب آمده، بسیار به جا و زیبا انتخاب شده‌ان� و من چنان از خواندن بعضی از آن‌ه� لذت بردم که حتی بدم نمی‌آم� به کتاب امتیاز کامل بدهم.
و چه خوب است که در زمانه‌ا� زندگی می‌کنی� که می‌توانی� به کمک اینترنت و سایت‌های� مانند «گنجور» با سرنخ‌های� که در این کتاب آمده، نسخه� کاملِ این مثال‌ه� را پیدا کنیم و بخوانیم. می‌خواست� تع��ادی از مثال‌ها� کتاب را بنویسم ولی تعداد مثال‌ها� جالب و درجه‌ی� در کتاب آنقدر زیاد بود که دیدم آوردن تعداد کمی از آن‌ه� کم‌لطف� است و از خیرش گذشتم، دوست داشتید خودتان بخوانید.
چه کسانی از این کتاب بیشتر لذت خواهند برد؟
� علاقه‌مندا� به شعر معاصر ایران
� آن‌های� که با تاریخ سیاسی جنبش مشروطه آشنایی دارند و می‌خواهن� با تاریخ ادبیات مشروطه هم آشنا شوند، از خواندن بخش‌های� از این کتاب بسیار لذت خواهند برد. به نظر من این کتاب برای شناخت تاریخ سیاسی مشروطه ارزش چندانی ندارد، ولی اگر آموخته‌هایما� در این کتاب را بگذاریم در کنار دانسته‌ها� خودمان از تاریخ مشروطه، می‌توان� پازل ذهنمان را در مورد تاریخ ادبیات مشروطه تکمیل کند.
� علاقه‌مندا� به شعر خارجی به خصوص شعر اروپایی، که مایل‌ان� پیوندِ شعر پارسی را با شعر اروپایی بررسی کنند.
نقدی بر «با چراغ و آینه»
با اینکه آنقدر از خواندن بعضی از مطالب و مثال‌های� که شفیعی کدکنی در کتاب آورده لذت بردم که حتی بدم نمی‌آم� به کتاب امتیاز کامل دهم، ولی باید انصاف نگه داشت و از معایب کتاب هم نگذشت:
۱ـ انتقادی که بسیاری در این ساله� از شفیعی کدکنی و این کتاب داشته‌اند� انتخابش در شاعران و شعرها بوده است. این که چرا مثلا نقش پروین و فروغ و بهار و ایرج در کتاب پررنگ است و نقش فلان شاعرِ آن زمان کمرنگ است یا منفی است یا به کلی از او یاد نشده است. چرا فلان نقد بر شعر شاملو آورده شده و چرا فلان نکته� مثبت درباره� شعر فروغ نوشته شده است. چرا از نظریه‌ها� فرمالیست‌ها� روس در بعضی جاها استفاده شده است و ...
راستش منِ مخاطب عام، به اینجور نقدها اهمیت زیادی نمی‌ده�. به نظرم وقتی ما از زیبایی‌شناس� هنر، مثلاً در شعر صحبت می‌کنیم� فقط تا حدی می‌توانی� برای توضیح زیبایی یک بیت یا یک غزل یا مجموعه� اشعار، دلایل فنی بیاوریم و از جایی به بعد بحث، بحثِ سلیقه است. طبیعی است که شعرها و شاعرانی که در این کتاب به نیکی از آن‌ه� یاد شده، مطابق با سلیقه� شفیعی کدکنی هستند و هرکسِ دیگری اگر می‌خواس� چنین کتابی بنویسد، سلیقه� متفاوتی داشت. حالا میشو� سلیقه� یکدیگر را قبول نداشته باشیم، ولی چقدر می‌توانی� این تفاوت سلیقه‌ه� را نقد کنیم؟ شفیعی کدکنی خاستگاه و سلیقه� خاصی دارد و این هم یک اثر پژوهشیِ ادبی است، اگر به اثر پژوهشی شخص دیگری مراجعه کنید با سلیقه و انتخاب متفاوتی مواجه خواهید شد.
۲ـ اما انتقادی که از نظر من به کتاب وارد است، بعضی از قضاوت‌ها� تاریخی و دینیِ شفیعی کدکنی در کتاب است. البته ما باید به خاستگاه و تعلیمات عرفانی/مذهبیِ شفیعی کدکنی از کودکی‌ا� توجه کنیم و بدانیم که بسیاری از نظرات تاریخی یا دینی شفیعی کدکنی، نظر اغلب مردم در زمان نگارشِ مقاله‌ها� این کتاب (چیزی حدود ۴۰ سال پیش) بوده است و درست است که اکنون زمانه تغییر کرده و برداشت مردم از برخی از وقایع و شخصیت‌ها� تاریخی و دین تغییر کرده است، ولی ای کاش شفیعی کدکنی عقاید شخصیش را که لزوماً ربط زیادی به بحث‌ها� ادبیِ کتاب ندارد، در کتاب نمی‌آور� و در بسیاری از این موارد، موضعِ بی‌طر� می‌گرف�. بعضی از این حرف‌ه� جایش در کتاب تاریخی یا دینیِ مربوط به خودش است و در نهایت می‌توانی� با آن‌ه� موافق یا مخالف باشیم، ولی در کتابی با موضوع تاریخ ادبیات و نقد ادبی، چنین موضع‌گیری‌های� لازم نیست و پژوهشگر می‌توان� با حفظ بی‌طرفی� بعدها خودش را از بسیاری از نقدها و ایرادها مصون بدارد.
۳ـ همچون بعضی دیگر از آثار شفیعی کدکنی، بخش‌های� از کتاب، صرفاً برای گنجاندن در این کتاب نوشته شده، و بخش‌ها� بسیاری، مقالاتی هستند که طی سال‌ها� گذشته نوشته شده‌ان� و به کتاب اضافه شده‌ان�. وصله پینه کردن نوشته‌ه� و مقالاتِ مستقل از منابع و سال‌ها� مختلف، باعث کاهش یکپارچگی و انسجام کتاب گردیده و گاهی یک مطلب در چندجای کتاب تکرار شده است.
۴ـ بسیاری از نوشته‌ها� کتاب قدیمی شده و به‌رو� نیست، شفیعی کدکنی به مرور زمان در کتاب‌های� در بعضی از نظراتش تجدید نظر می‌کرده� مثلا در همین کتاب در پانوشت ابتدای مقاله� «درباره� شعرِ رهی» آورده که آنچه را که درباره� رهی معیری نوشته دیگر زیاد قبول ندارد.
اگر کتاب به روز می‌ش� و در بسیاری از قضاوت‌ها� تاریخی و دینی بی‌طرف� بیشتری داشت، اگر شفیعی کدکنی خودش متن کتاب را بازبینی و ویرایش می‌کر� یا کسی در حد و اندازه‌ها� او چنین کتابی با دیدگاه‌ها� به‌روزت� می‌نوشت� به راحتی می‌توانست� به آن امتیاز کامل دهم، اما شاید استاد برای ویرایش چنین اثری کهن‌سا� شده و از کدام چهره� ادبیِ امروز می‌توا� انتظار کتابی در چنین ابعادی داشت؟ به قول شفیعی کدکنی:
واقعاً این روزها به کدام چهره� ادبیِ کشور میشو� امید داشت که چنین کتابی بنویسد؟
***
پیوش�: همین هفته� گذشته بود که با دوست عزیز، سامان در ریویوی خوبی که راجع به کتاب «گفت‌و‌گ� با مترجمان» نوشته بود، راجع به ترجمه در ایران بحث کردیم و داشتیم می‌گفتی� که ظاهراً مترجم‌ها� قدیمی‌ت� چندان به وفاداری به متن اصلی اهمیت نمی‌دادن� و از دخل و تصرف در متن ابایی نداشتند و بیشتر می‌کوشیدن� منظورِ نویسنده را برسانند. دو روز بعد از آن بحث، در این کتاب دقیقاً به همین موضوع رسیدم که تأییدی بود بر حرف‌هایما�:
به این موضوع در یک دو جای کتاب پرداخته شده است. یک مثال جالب درباره� این موضوع که در کتاب آمده، ضعف شاملو در ترجمه و نتایجی جالبی است که در اثر این ترجمه‌ها� ضعیف پدید آمد.
درست است که هر دوره‌ا� شعر و سَبکِ ادبیِ خاص خود را داشته است، بله، شعرِ سبکِ خراسانی با شعر سبک عراقی تفاوت دارد و برای یک متخصصِ ادبیات، شعر دوره� تیموری با شعر دوره� صفوی فرق می‌کن�.
ولی حجم تحولی که هم از نظر ظاهر (قالب‌ها� شعری همچون شعر نیمایی، موسیقی شعر و استفاده از کلمات نو و فرم تازه) و هم از نظر محتوا در شعر معاصر روی داده، آن‌چنا� زیاد است که آن را از همه� هزار سالِ گذشته اش متمایز می‌کن�.
ادب و شعر مشروطیت، برخلاف دیگر ادوارِ ادبی زبان فارسی، حاصل یک دگرگونیِ بنیادی است.
ادبیات مشروطیت، در قیاس با دوره� قبل از آن مثل آن می‌مان� که دو رنگ کاملاً متضاد را در کنار یکدیگر قرار دهیم، مثلا سیاهی در کنار سپیدی.
شفیعی کدکنی در این کتاب به جستجوی ریشهها� این تحول می‌پرداز�. بدیهی است که تحولی چنین بزرگ در شعر، نتیجه� تحولی به همین اندازه بزرگ در فکر و ذهنِ شاعران و مردمِ آن زمانه و نهادهای اجتماعیِ ایران بوده، ولی چرا چنین تحولی در فکر و ذهن مردم و نهادها در آن زمان به وجود آمده است؟ دلایل سیاسی جنبش مشروطه را باید در جای دیگری بجوییم (که اتفاقاً به همین تحول شعری هم کاملاً مربوط است). در مورد تحول در شعر و ادبیات پارسی، شفیعی کدکنی در این کتاب منابع بسیاری را بررسی کرده و ریشهها� این تحول را از آنجا آغاز می‌کن� که ایرانیان به تدریج از فضای بسته و ایزوله� فکریِ ایران خارج شدند و با جهانِ خارج از ایران ارتباط پیدا کردند. ابتدا از طریق سفر به دیگر کشورها و سپس چاپ کتاب‌ه� و ترجمه‌ها� شعر.
ارتباط با جهان خارج، «هوای تازه‌ای� بود که فکر و خیال مردم را پروراند. شعر و ادبیات پارسی از بسیاری جهات در زوالِ کامل بود و شاعران همچنان مشغولِ بازی با تصاویرِ «شمع و گل و پروانه» از زمان سعدی و حافظ بودند. تکرار مضامین و نبودِ نوآوری، شعر را به ابتذال کشیده بود. اینجا بود که این هوای تازه به نجاتِ ادبیات آمد:
ما از شعر فرنگی آموختیم که بوطیقای مسلط بر شعر دوره‌ها� انحطاط را رها کنیم و آموختیم که زندگی را زشت و پیچیده کردن هنر نیست، زیبایی را در سادگیِ زندگی کشف کردن هنر است، نه در پیچیده کردنِ آن.
بنابراین از نظر شفیعی کدکنی در این کتاب، بزرگترین عامل تحول شعر معاصر، پیوندِ آن با شعر اروپایی و ارتباط با فضای فکریِ خارج از ایران است:
هرچه زیبایی و لطف در شعر امروز ایران دیده می‌شود� حاصل پیوند درخت فرهنگ ایرانی و درخت فرهنگ اروپایی است. در تمام ذراتِ معنی‌دا� و متعالیِ این خلاقیت، جای پای شعر و فضا و بلاغت و اسطوره و ادبِ اروپا قابل تعقیب است.
باید توجه کرد که تأثیر گرفتن از شعر جهانِ خارج، تا زمانی که تأثیر گرفتن باشد و نه تقلیدی کورکورانه، اشکالی ندارد و نباید آن را عیب دانست:
این گونه بده‌بستان‌ه� در شعر جهان، تنها راهِ گسترش و جاری شدنِ خلاقیت‌هاس�.
شعر پیشروِ امروز ایران یک شعر کاملاً غربی است. هر قدر که با مسائلِ زندگیِ امروزِ ما مرتبط باشد، هر قدر بخواهد صبغه� اقلیمیِ خود را حفظ کند، هر قدر در جهت حفظ زبان و حتی اصرار در جنبه‌ها� سنتی زبان، کوشا باشد، باز هم شعر پیشرو ایران، شعریست کاملاً غربی و این حُسنِ کار است نه عیب آن. این نکته نشان دهنده� این اصل است که شعر فارسی، شعر پیشرو فارسی شعری است که می‌خواه� با زمان و با جریان‌ها� ادبیِ قرن بیستم مرتبط باشد و چه ُحسنی از این بالاتر؟
بعضی از اشعار معاصر، صرفا فضا و محتوا و فرمِ آثار اروپایی را به خود گرفته‌ان� و بخشی نیز ترجمه‌ا� آزادند از اشعار اروپایی.
مهم این است که وقتی اثر خارجی چنان ایرانیزه شد که منِ مخاطب عمومی حتی متوجه نشدم این اثر اقتباسی است از اثر خارجی، دیگر چنین اقتباس چه اشکالی می‌توان� داشته باشد؟
همانطور که بسیاری از شعرهای معاصری که بسیاری از ما خوانده‌ای� و حفظیم و حتی در کتاب‌ها� درسی می‌آمدن� و هنوز می‌آیند� ترجمه� آزادی بوده از اشعار اروپایی، مثل این‌ه�:
جدا شد یکی چشمه از کوهسار / به ره گشت ناگه به سنگی دچار...
یا
زاغکی قالب پنیری دید / به دهن برگرفت و زود پرید...
یا
داد معشوقه به عاشق پیغام / که کند مادر تو با من جنگ...
یا
برو کار می‌ک� مگو چیست کار / که سرمایه� جاودانی است کار...
بسیاری از ما متوجه نشده بودیم که این‌ه� ترجمه� شعرها و ترانه‌ها� اروپایی‌ان� و البته چنین شعرهایی بسیارند اما آنقدر ایرانیزه شده‌ان� که می‌توانی� آن‌ه� را جزو گنجینه� ادبیات خودمان به حساب آوریم
مروری بر فصل‌ها� کتاب
فصل یک: چشم‌انداز� دیگر
این فصل از تاریخ دگرگونی در فضای فکریِ ایران و نهادهای اجتماعی و اقتصادی از ابتدای جنبش مشروطه آغاز میشو� و سپس به بررسی موضوعات جدیدی می‌پرداز� که در دوره‌ها� ادبیِ گذشته کمرنگ بودند یا وجود نداشتند، اما در این دوره ناگهان پررنگ و برجسته می‌شوند� مسائلی همچون: مفهوم آزادی، ملّی‌گرای� و میهن‌پرستی� سوسیالیسم، نقد و تجدد دینی یا حتی انکارِ دین، حقوق زنان، شعر کودکان و ...
برای هریک از موضوعات، مثال‌ها� متعدد و بسیار جالبی آورده شده است.
فصل دو: پیشاهنگان تحول
در این فصل درباره� چند چهره� مشهور روشنفکر که نقش مهمی در تحول فکری ایرانیان در آغاز مشروطه داشتند می‌خوانی� از جمله: ملکم‌خان� آخوندزاده، میرزا آقاخان کرمانی، طالبُف و ...
فصل سه: جای پای شعر فرنگی
در این فصل می‌بینی� که چطور ایرانیان با شعر فرنگی آشنا شدند، آغاز ترجمه� شعر فرنگی را بررسی می‌کنیم� و سهم هر زبان را در این تأثیر خواهیم خواند. (می‌توا� گفت در ابتدا سهم ادبیات فرانسه در این تحول بیشتر بوده، همانطور که می‌دانی� کلمه� «فرنگ» از فرانسه می‌آی� و اولین روشنفکران ایرانی با زبان فرانسوی آشنا شدند و بعد انگلیسی)
فصل چهار: دگرگونی ساخت و صورت‌ه�
در این فصل به پیوند شعر فارسی و اروپایی می‌پردازیم� ترجمه� اشعار اروپایی را می‌نگری� و تغییراتی که بر اثر این ترجمه‌ه� در شعر پارسی ایجاد شد را بررسی می‌کنی�.
فصل پنج: سفر از سنت به نوآوری
در این فصل با زندگی و سَبکِ شعر مهمترین شاعران معاصر آشنا می‌شوی� و نقدی بر آثارشان می‌خوانی�: از ادیب پیشاوری و نسیم شمال گرفته تا ایرج میرزا و دهخدا و بهار. از عارف قزوینی و میرزاده� عشقی و فرخی یزدی گرفته تا نیما و پروین و شاملو و فروغ و فریدون مشیری و سهراب سپهری و ...
***
بزرگترین ارزش این کتاب از نظر من مثال‌های� است که شفیعی کدکنی، به کمک تسلطش بر شعر و تاریخ ادبیات ایران، گردآوری کرده و در کتاب آورده است. مثال‌های� که در کتاب آمده، بسیار به جا و زیبا انتخاب شده‌ان� و من چنان از خواندن بعضی از آن‌ه� لذت بردم که حتی بدم نمی‌آم� به کتاب امتیاز کامل بدهم.
و چه خوب است که در زمانه‌ا� زندگی می‌کنی� که می‌توانی� به کمک اینترنت و سایت‌های� مانند «گنجور» با سرنخ‌های� که در این کتاب آمده، نسخه� کاملِ این مثال‌ه� را پیدا کنیم و بخوانیم. می‌خواست� تع��ادی از مثال‌ها� کتاب را بنویسم ولی تعداد مثال‌ها� جالب و درجه‌ی� در کتاب آنقدر زیاد بود که دیدم آوردن تعداد کمی از آن‌ه� کم‌لطف� است و از خیرش گذشتم، دوست داشتید خودتان بخوانید.
چه کسانی از این کتاب بیشتر لذت خواهند برد؟
� علاقه‌مندا� به شعر معاصر ایران
� آن‌های� که با تاریخ سیاسی جنبش مشروطه آشنایی دارند و می‌خواهن� با تاریخ ادبیات مشروطه هم آشنا شوند، از خواندن بخش‌های� از این کتاب بسیار لذت خواهند برد. به نظر من این کتاب برای شناخت تاریخ سیاسی مشروطه ارزش چندانی ندارد، ولی اگر آموخته‌هایما� در این کتاب را بگذاریم در کنار دانسته‌ها� خودمان از تاریخ مشروطه، می‌توان� پازل ذهنمان را در مورد تاریخ ادبیات مشروطه تکمیل کند.
� علاقه‌مندا� به شعر خارجی به خصوص شعر اروپایی، که مایل‌ان� پیوندِ شعر پارسی را با شعر اروپایی بررسی کنند.
نقدی بر «با چراغ و آینه»
با اینکه آنقدر از خواندن بعضی از مطالب و مثال‌های� که شفیعی کدکنی در کتاب آورده لذت بردم که حتی بدم نمی‌آم� به کتاب امتیاز کامل دهم، ولی باید انصاف نگه داشت و از معایب کتاب هم نگذشت:
۱ـ انتقادی که بسیاری در این ساله� از شفیعی کدکنی و این کتاب داشته‌اند� انتخابش در شاعران و شعرها بوده است. این که چرا مثلا نقش پروین و فروغ و بهار و ایرج در کتاب پررنگ است و نقش فلان شاعرِ آن زمان کمرنگ است یا منفی است یا به کلی از او یاد نشده است. چرا فلان نقد بر شعر شاملو آورده شده و چرا فلان نکته� مثبت درباره� شعر فروغ نوشته شده است. چرا از نظریه‌ها� فرمالیست‌ها� روس در بعضی جاها استفاده شده است و ...
راستش منِ مخاطب عام، به اینجور نقدها اهمیت زیادی نمی‌ده�. به نظرم وقتی ما از زیبایی‌شناس� هنر، مثلاً در شعر صحبت می‌کنیم� فقط تا حدی می‌توانی� برای توضیح زیبایی یک بیت یا یک غزل یا مجموعه� اشعار، دلایل فنی بیاوریم و از جایی به بعد بحث، بحثِ سلیقه است. طبیعی است که شعرها و شاعرانی که در این کتاب به نیکی از آن‌ه� یاد شده، مطابق با سلیقه� شفیعی کدکنی هستند و هرکسِ دیگری اگر می‌خواس� چنین کتابی بنویسد، سلیقه� متفاوتی داشت. حالا میشو� سلیقه� یکدیگر را قبول نداشته باشیم، ولی چقدر می‌توانی� این تفاوت سلیقه‌ه� را نقد کنیم؟ شفیعی کدکنی خاستگاه و سلیقه� خاصی دارد و این هم یک اثر پژوهشیِ ادبی است، اگر به اثر پژوهشی شخص دیگری مراجعه کنید با سلیقه و انتخاب متفاوتی مواجه خواهید شد.
۲ـ اما انتقادی که از نظر من به کتاب وارد است، بعضی از قضاوت‌ها� تاریخی و دینیِ شفیعی کدکنی در کتاب است. البته ما باید به خاستگاه و تعلیمات عرفانی/مذهبیِ شفیعی کدکنی از کودکی‌ا� توجه کنیم و بدانیم که بسیاری از نظرات تاریخی یا دینی شفیعی کدکنی، نظر اغلب مردم در زمان نگارشِ مقاله‌ها� این کتاب (چیزی حدود ۴۰ سال پیش) بوده است و درست است که اکنون زمانه تغییر کرده و برداشت مردم از برخی از وقایع و شخصیت‌ها� تاریخی و دین تغییر کرده است، ولی ای کاش شفیعی کدکنی عقاید شخصیش را که لزوماً ربط زیادی به بحث‌ها� ادبیِ کتاب ندارد، در کتاب نمی‌آور� و در بسیاری از این موارد، موضعِ بی‌طر� می‌گرف�. بعضی از این حرف‌ه� جایش در کتاب تاریخی یا دینیِ مربوط به خودش است و در نهایت می‌توانی� با آن‌ه� موافق یا مخالف باشیم، ولی در کتابی با موضوع تاریخ ادبیات و نقد ادبی، چنین موضع‌گیری‌های� لازم نیست و پژوهشگر می‌توان� با حفظ بی‌طرفی� بعدها خودش را از بسیاری از نقدها و ایرادها مصون بدارد.
۳ـ همچون بعضی دیگر از آثار شفیعی کدکنی، بخش‌های� از کتاب، صرفاً برای گنجاندن در این کتاب نوشته شده، و بخش‌ها� بسیاری، مقالاتی هستند که طی سال‌ها� گذشته نوشته شده‌ان� و به کتاب اضافه شده‌ان�. وصله پینه کردن نوشته‌ه� و مقالاتِ مستقل از منابع و سال‌ها� مختلف، باعث کاهش یکپارچگی و انسجام کتاب گردیده و گاهی یک مطلب در چندجای کتاب تکرار شده است.
۴ـ بسیاری از نوشته‌ها� کتاب قدیمی شده و به‌رو� نیست، شفیعی کدکنی به مرور زمان در کتاب‌های� در بعضی از نظراتش تجدید نظر می‌کرده� مثلا در همین کتاب در پانوشت ابتدای مقاله� «درباره� شعرِ رهی» آورده که آنچه را که درباره� رهی معیری نوشته دیگر زیاد قبول ندارد.
اگر کتاب به روز می‌ش� و در بسیاری از قضاوت‌ها� تاریخی و دینی بی‌طرف� بیشتری داشت، اگر شفیعی کدکنی خودش متن کتاب را بازبینی و ویرایش می‌کر� یا کسی در حد و اندازه‌ها� او چنین کتابی با دیدگاه‌ها� به‌روزت� می‌نوشت� به راحتی می‌توانست� به آن امتیاز کامل دهم، اما شاید استاد برای ویرایش چنین اثری کهن‌سا� شده و از کدام چهره� ادبیِ امروز می‌توا� انتظار کتابی در چنین ابعادی داشت؟ به قول شفیعی کدکنی:
روزگاری زبان فارسی و فرهنگ ایرانی نگهبانانی از نوع محمدعلی فروغی و ملک الشعرای بهار و عباس اقبال و دهخدا و نفیسی و فروزانفر و معین و خانلری داشت. اینان گنجوران گذشته و معماران آینده� این زبان و فرهنگ بودند. بسیاری از کسانی که امروز خود را جانشینِ این بزرگان می‌شمارن� از خواندن کتاب‌ه� و مقالاتی که به نام خود چاپ کرده‌ان� عاجزند. آزمونِ این کار، اگر مصالحِ سیاسی اجازه دهد، کار دشواری نخواهد بود.
واقعاً این روزها به کدام چهره� ادبیِ کشور میشو� امید داشت که چنین کتابی بنویسد؟
***
پیوش�: همین هفته� گذشته بود که با دوست عزیز، سامان در ریویوی خوبی که راجع به کتاب «گفت‌و‌گ� با مترجمان» نوشته بود، راجع به ترجمه در ایران بحث کردیم و داشتیم می‌گفتی� که ظاهراً مترجم‌ها� قدیمی‌ت� چندان به وفاداری به متن اصلی اهمیت نمی‌دادن� و از دخل و تصرف در متن ابایی نداشتند و بیشتر می‌کوشیدن� منظورِ نویسنده را برسانند. دو روز بعد از آن بحث، در این کتاب دقیقاً به همین موضوع رسیدم که تأییدی بود بر حرف‌هایما�:
خصوصیت بارز ترجمه در سنت ادبی ایران آزادی کامل مترجم است و اگر از دیرباز همه� آثار ترجمه شده در ایران را مورد بررسی قرار دهیم، به این نتیجه می‌رسی� که مترجمان قصدشان این بوده که حتی‌المقدو� قصد کلیِ نویسنده را به خواننده منتقل کنند و کمتر به این فکر بوده‌ان� که با حفظ دقایق و رموِز کار نویسنده یعنی آنچه literal translation خوانده می‌شود� خصایص سبک ادبی و نوع اسلوب آن را حفظ کنند.
به این موضوع در یک دو جای کتاب پرداخته شده است. یک مثال جالب درباره� این موضوع که در کتاب آمده، ضعف شاملو در ترجمه و نتایجی جالبی است که در اثر این ترجمه‌ها� ضعیف پدید آمد.
March 22, 2021
چنین کنند بزرگان چو کرد باید کار...
بحث بر سر ملحق شدن با غالب جریان‌ه� و چهره‌ها� ادبی که به تقدیس یا طرفداری از محمدرضا شفیعی کدکنی برمی‌خیزند� نیست! بر سر اتفاق خجسته‌ای‌س� که نقد ادبی معاصر از حضور و قلم شفیعی کدکنی نصیب‌ا� شده است. سوای هر نوع مخالفت و اشکال و کلی‌گوی� و بدبینی و ... که می‌توان� بدیشان نسبت داده شود، باید متوجه شیوۀ بی‌بدی� این استاد در سبک‌شناس� آثار باشیم. در هر کتاب و مقاله و درس‌گفتا� و سخنرانی، با استناد به برترین و استوارترین منابع، و با بهره‌گیر� از مناسب‌تری� نگاهِ انتقادی به اثر، به نقد و بررسی آثار می‌پرداز�. ایشان به خاصیت «هم‌زمانی� و «در زمانی» اثر ادبی توجه دارند. به «فاصلۀ» یک اثر با دیگر، به تفاوت نگاه‌ها� به ویژگی‌ها� سیاسی، تاریخی، جامعه‌شناسانه� روانشناسانه، زبانی، فرمی، ساختاری، ذوقی و شخصی، همه و همه در نقد اثر ادبی توسط ایشان اهمیت می‌یابن�.
کتاب حاضر با نگاه و رویکردی شامل و جامع همراه است. اگر به بخش‌ه� و فصول آغازین کتاب نگاهی بیندازیم، متوجه این حقیقت خواهیم شد. عنوان فرعی کتاب این است: جست‌و‌ج� در ریشهها� تحول شعر معاصر ایران. نویسنده، به محتوای ادبی یک برهه از تاریخ فقط از چشم ادبیات نگاه نمی‌کن�. زیرا جریان ادبی یک دوره، محصول فکری و روحی و تاریخی و سیاسی یک جامعه است. پس برای رسیدن به یک تحلیل درست و منصفانه باید به این ژرف‌ساخت‌ه� توجه نمود. شفیعی‌کدکن� از بروز و ظهور نخستین اندیشه‌ها� نوآورانه بحث را آغاز می‌کن�. نخستین روزنامه‌ها� نخستین اصلاحات، تغییر در معنای برخی اصطلاحات کلیدی از جمله آزادی و وطن. تحلیل ساختار دین در جامعه. انواع� ژانرهای غالب در دورۀ مشروطه، نخستین چهره‌ها� نقد ادبی، کتب و چهره‌ها� پیشاهنگ تحول ادبی، مسألۀ ترجمه و چاپ نخستین مترجمان و ترجمه‌ها� شعر فرنگی با دقتی جامع و بی‌بدی� در تاریخ مجلات و کتب منتشره.
بخش حساس کار، در ذکر و یادکرد چهره‌ها� مطرح شعر است که نویسنده با بی‌طرف� و بی‌هی� حبّ و بغضی روند کار و فعالیت و ویژگی هر چهره را بیان می‌کن�. از گیر و دار قبل از مشروطه و چهره‌های� چون آخوندزاده و ادبی پیشاوری و ادیب نیشابوری تا خود مشروطه و برجسته‌تری� شاعران، جولان‌گا� بررسی‌ها� نویسنده است که با نگاه جامع و احاطۀ بر تمام جوانب همراه شده است.
شفیعی در بزنگاه نقد ادبی قرار گرفته است. بدین معنی که بسیاری از مخاطبان، بخصوص قشر دانشگاهی و دانشجویان، در برخورد با بسیاری از چهره‌ه� و جریان‌ها� در پشت نظریات و قضاوت‌ها� شفیعی کدکنی قرار گرفته‌ان� تا بدانند واکنش وی به عنوان نمایندۀ تمام‌عیا� نقد ادبی معاصر نسبت به آن‌ه� چیست. بخصوص در رویکرد شاخه‌ها� مدرن شعر معاصر و شعر سپید و شخص شاملو و غزل نو یا نیمایی. شفیعی کدکنی با سرسختیِ برخاسته از آینده‌نگر� و ارائۀ دلایل متقّن و تحلیل ژرف‌ساخت� بسیاری از جریان‌ها� نوظهور را رد می‌کن�. آخرین آن‌ه� شاملو شعر سپید است که در تجربه های محدود و با حالت کجدار و مریز مجوز مقبولیت می‌یاب�. دلیل اصلی انتقاد وی از جریان‌ها� زودگذر ادبی در دورۀ معاصر، نگاه یک‌جانب� و بدون عمق به مسئلۀ شعر است. فرم‌روزی� زبان‌ورزی� تلنبار کردن اشعار از انواع استعارات و مجاز و کنایه، ترکیبات پازلی در محور همنشینی و جانشینی، تصرف در گروه خانوادگی کلمات، که تنوع و نوآوری همۀ این فنون چندین برابر اشعار حافظ و سعدی و نیما و... است، بدون توجه به دیگر عوامل دخیل در ساخت شعر است.
برای بار دوم این کتاب را مطالعه کردم و حجم قابل توجهی از فیش‌بردار� و یادداشت‌بردار� از این کتاب دایره‌المعارف‌مانن� نصیبم شد. به دور از هر نوع تأثر قلبی، و با توجه به شیوه و شگرد نویسنده در تحلیل و فصل‌بند� و ...مطالب، این کتاب را می‌توان� بوطیقای ادبی، تاریخی، جامعه‌شناخت� و سیاسی شعر معاصر ایران خطاب کنم.
1400/01/02
بحث بر سر ملحق شدن با غالب جریان‌ه� و چهره‌ها� ادبی که به تقدیس یا طرفداری از محمدرضا شفیعی کدکنی برمی‌خیزند� نیست! بر سر اتفاق خجسته‌ای‌س� که نقد ادبی معاصر از حضور و قلم شفیعی کدکنی نصیب‌ا� شده است. سوای هر نوع مخالفت و اشکال و کلی‌گوی� و بدبینی و ... که می‌توان� بدیشان نسبت داده شود، باید متوجه شیوۀ بی‌بدی� این استاد در سبک‌شناس� آثار باشیم. در هر کتاب و مقاله و درس‌گفتا� و سخنرانی، با استناد به برترین و استوارترین منابع، و با بهره‌گیر� از مناسب‌تری� نگاهِ انتقادی به اثر، به نقد و بررسی آثار می‌پرداز�. ایشان به خاصیت «هم‌زمانی� و «در زمانی» اثر ادبی توجه دارند. به «فاصلۀ» یک اثر با دیگر، به تفاوت نگاه‌ها� به ویژگی‌ها� سیاسی، تاریخی، جامعه‌شناسانه� روانشناسانه، زبانی، فرمی، ساختاری، ذوقی و شخصی، همه و همه در نقد اثر ادبی توسط ایشان اهمیت می‌یابن�.
کتاب حاضر با نگاه و رویکردی شامل و جامع همراه است. اگر به بخش‌ه� و فصول آغازین کتاب نگاهی بیندازیم، متوجه این حقیقت خواهیم شد. عنوان فرعی کتاب این است: جست‌و‌ج� در ریشهها� تحول شعر معاصر ایران. نویسنده، به محتوای ادبی یک برهه از تاریخ فقط از چشم ادبیات نگاه نمی‌کن�. زیرا جریان ادبی یک دوره، محصول فکری و روحی و تاریخی و سیاسی یک جامعه است. پس برای رسیدن به یک تحلیل درست و منصفانه باید به این ژرف‌ساخت‌ه� توجه نمود. شفیعی‌کدکن� از بروز و ظهور نخستین اندیشه‌ها� نوآورانه بحث را آغاز می‌کن�. نخستین روزنامه‌ها� نخستین اصلاحات، تغییر در معنای برخی اصطلاحات کلیدی از جمله آزادی و وطن. تحلیل ساختار دین در جامعه. انواع� ژانرهای غالب در دورۀ مشروطه، نخستین چهره‌ها� نقد ادبی، کتب و چهره‌ها� پیشاهنگ تحول ادبی، مسألۀ ترجمه و چاپ نخستین مترجمان و ترجمه‌ها� شعر فرنگی با دقتی جامع و بی‌بدی� در تاریخ مجلات و کتب منتشره.
بخش حساس کار، در ذکر و یادکرد چهره‌ها� مطرح شعر است که نویسنده با بی‌طرف� و بی‌هی� حبّ و بغضی روند کار و فعالیت و ویژگی هر چهره را بیان می‌کن�. از گیر و دار قبل از مشروطه و چهره‌های� چون آخوندزاده و ادبی پیشاوری و ادیب نیشابوری تا خود مشروطه و برجسته‌تری� شاعران، جولان‌گا� بررسی‌ها� نویسنده است که با نگاه جامع و احاطۀ بر تمام جوانب همراه شده است.
شفیعی در بزنگاه نقد ادبی قرار گرفته است. بدین معنی که بسیاری از مخاطبان، بخصوص قشر دانشگاهی و دانشجویان، در برخورد با بسیاری از چهره‌ه� و جریان‌ها� در پشت نظریات و قضاوت‌ها� شفیعی کدکنی قرار گرفته‌ان� تا بدانند واکنش وی به عنوان نمایندۀ تمام‌عیا� نقد ادبی معاصر نسبت به آن‌ه� چیست. بخصوص در رویکرد شاخه‌ها� مدرن شعر معاصر و شعر سپید و شخص شاملو و غزل نو یا نیمایی. شفیعی کدکنی با سرسختیِ برخاسته از آینده‌نگر� و ارائۀ دلایل متقّن و تحلیل ژرف‌ساخت� بسیاری از جریان‌ها� نوظهور را رد می‌کن�. آخرین آن‌ه� شاملو شعر سپید است که در تجربه های محدود و با حالت کجدار و مریز مجوز مقبولیت می‌یاب�. دلیل اصلی انتقاد وی از جریان‌ها� زودگذر ادبی در دورۀ معاصر، نگاه یک‌جانب� و بدون عمق به مسئلۀ شعر است. فرم‌روزی� زبان‌ورزی� تلنبار کردن اشعار از انواع استعارات و مجاز و کنایه، ترکیبات پازلی در محور همنشینی و جانشینی، تصرف در گروه خانوادگی کلمات، که تنوع و نوآوری همۀ این فنون چندین برابر اشعار حافظ و سعدی و نیما و... است، بدون توجه به دیگر عوامل دخیل در ساخت شعر است.
برای بار دوم این کتاب را مطالعه کردم و حجم قابل توجهی از فیش‌بردار� و یادداشت‌بردار� از این کتاب دایره‌المعارف‌مانن� نصیبم شد. به دور از هر نوع تأثر قلبی، و با توجه به شیوه و شگرد نویسنده در تحلیل و فصل‌بند� و ...مطالب، این کتاب را می‌توان� بوطیقای ادبی، تاریخی، جامعه‌شناخت� و سیاسی شعر معاصر ایران خطاب کنم.
1400/01/02
December 29, 2016
عالي است.. براي اونهايي كه دوست دارند درمورد شعر معاصر اطلاعات جامع و خوبي بدست بيارن عاليه.. كتاب اصلا خسته كننده نيست و سطربه سطرش رو با عشق خوندم... فكر نميكنم درمورد شاعران معاصر و تحولات شعر بعد از مشروطه، و اسلوب شاعران معاصر، تا به حال كتابي به اين جامعيت، اون هم با دقت نظر و نقد بي طرفانه و واقع بيني دكتر شفيعي كدكني، كتابي نوشته شده باشه....
June 2, 2020
این هشتمین کتاب متوالی است که دارم این هفته‌ها� اخیر از کدکنی می‌خوان�. بعله هشتمی و ایده‌های� به ذهنم رسید
به نظرم در نقد و نظریه هنری هم مثل دنیای واقع میشو� میزان نسبی مدرن بودن آدم‌ه� را اندازه‌گیر� کرد. من به الگوی مشترکی بین شفیعی کدکنی و کسی مثل مسعود فراستی دست یافتم با وجود تمام وجوه اختلافی که دارند و با ذکر این نکته که قطعا از لحاظ جایگاه قابل مقایسه نیستند. این الگوی مشترک، توجه و تاکید پررنگ هردوی آن‌ه� بر فرم اثر هنری است و این واقعیت که هردو چه انکار کنند چه نکنند به نظر می‌رس� فاقد ذهن مدرنی باشند هرچند از خیلی سنت‌ه� هم برکنار هستند. شاهد همین ذهنیت مدرن نداشتن کدکنی نقل‌قول‌ها� خود ایشان در جای جای این کتاب یا کتاب‌ها� دیگرشان است از شعرهایی که از لحاظ احساسی تکانش داده‌ان� و این واقعیت که نود و نه درصد شعرها یا کلاسیک هستند یا نوکلاسیک معاصر. در خود همین کتاب شاید باعث شگفتی خواننده باشد آن حجم از کتاب که صرف ادای دین به شعرهای مطلقا سنتی یا نیمه سنتی معاصر شده است آن‌ه� در کتابی با موضوع تحول شعر معاصر. و این اعتراف خود کدکنی است در این کتاب که می‌گوی� لذت بردنش از شاملو و فروغ و سهراب، صرفا لذتی هنری ست. و تفاوت است بین لذت هنری بردن از شعری مدرن و تکان احساسی خوردن از آن. دومی نشانه� مدرن احساس کردن است
حالا ایده این‌جاس� که به نظر من بهترین و آسان‌یاب‌تری� ابزار نقد هنری برای ذهنی غیر مدرن، نقد صوری یا صورت‌گرایانه� است. از یک سو ممکن است این نوع نقد بسیار عملی به نظر بیاید چرا که بسیار شبیه علم عمل می‌کن� و برای ارزیابی شاخص برمی‌گزین� و با آمارگیری و مقایسه شاخص‌ه� به نتیجه� مستند می‌رس� و چه معنادار است وقتی کدکنی در مقاله‌ها� مدام به آینده ارجاع می‌ده� که شاید این حرف یا آن حرف مرا در مورد فلان شعر زمانی با کامپیوتر اثبات کردند. ولی از سوی دیگر، عیب دقیقا درهمین شباهت نقد صوری با روش علمی است. درست به موازات رفتار جامعه� سنت� درحال گذار به مدرنیته که درش رشته‌ها� پزشکی ومهندسی بیشترین ارج و قرب را دارد و علوم انسانی و فلسفه که پایه� آن‌ه� هستند بی‌قدراند� اینجا هم نقد صوری شبه علمی که برای هنر فرمول ارائه میدهد� اهمیت بیشتری پیدا می‌کن� و قابل درک‌ت� است. نقدی ماشینی که در صورت نبودن یک قوه� تحلیلی آشنا به مسائل فکری مدرن در کنارش، تبدیل به چماقی میشو� برای زدن بر سر اثار مدرن که فرم سیالی دارند و به ذات شخصی‌تران�. حالا هرچه قدر کدکنی بخواهد جایی برای محتوا و اندیشه و علاقه� صاحب اثر قرار دهد، یک درک و پذیرشی برای این‌ه� نیاز است پیش از ارزیابی که از کامپیوتر ناآشنا ساخته نیست
به نظرم در نقد و نظریه هنری هم مثل دنیای واقع میشو� میزان نسبی مدرن بودن آدم‌ه� را اندازه‌گیر� کرد. من به الگوی مشترکی بین شفیعی کدکنی و کسی مثل مسعود فراستی دست یافتم با وجود تمام وجوه اختلافی که دارند و با ذکر این نکته که قطعا از لحاظ جایگاه قابل مقایسه نیستند. این الگوی مشترک، توجه و تاکید پررنگ هردوی آن‌ه� بر فرم اثر هنری است و این واقعیت که هردو چه انکار کنند چه نکنند به نظر می‌رس� فاقد ذهن مدرنی باشند هرچند از خیلی سنت‌ه� هم برکنار هستند. شاهد همین ذهنیت مدرن نداشتن کدکنی نقل‌قول‌ها� خود ایشان در جای جای این کتاب یا کتاب‌ها� دیگرشان است از شعرهایی که از لحاظ احساسی تکانش داده‌ان� و این واقعیت که نود و نه درصد شعرها یا کلاسیک هستند یا نوکلاسیک معاصر. در خود همین کتاب شاید باعث شگفتی خواننده باشد آن حجم از کتاب که صرف ادای دین به شعرهای مطلقا سنتی یا نیمه سنتی معاصر شده است آن‌ه� در کتابی با موضوع تحول شعر معاصر. و این اعتراف خود کدکنی است در این کتاب که می‌گوی� لذت بردنش از شاملو و فروغ و سهراب، صرفا لذتی هنری ست. و تفاوت است بین لذت هنری بردن از شعری مدرن و تکان احساسی خوردن از آن. دومی نشانه� مدرن احساس کردن است
حالا ایده این‌جاس� که به نظر من بهترین و آسان‌یاب‌تری� ابزار نقد هنری برای ذهنی غیر مدرن، نقد صوری یا صورت‌گرایانه� است. از یک سو ممکن است این نوع نقد بسیار عملی به نظر بیاید چرا که بسیار شبیه علم عمل می‌کن� و برای ارزیابی شاخص برمی‌گزین� و با آمارگیری و مقایسه شاخص‌ه� به نتیجه� مستند می‌رس� و چه معنادار است وقتی کدکنی در مقاله‌ها� مدام به آینده ارجاع می‌ده� که شاید این حرف یا آن حرف مرا در مورد فلان شعر زمانی با کامپیوتر اثبات کردند. ولی از سوی دیگر، عیب دقیقا درهمین شباهت نقد صوری با روش علمی است. درست به موازات رفتار جامعه� سنت� درحال گذار به مدرنیته که درش رشته‌ها� پزشکی ومهندسی بیشترین ارج و قرب را دارد و علوم انسانی و فلسفه که پایه� آن‌ه� هستند بی‌قدراند� اینجا هم نقد صوری شبه علمی که برای هنر فرمول ارائه میدهد� اهمیت بیشتری پیدا می‌کن� و قابل درک‌ت� است. نقدی ماشینی که در صورت نبودن یک قوه� تحلیلی آشنا به مسائل فکری مدرن در کنارش، تبدیل به چماقی میشو� برای زدن بر سر اثار مدرن که فرم سیالی دارند و به ذات شخصی‌تران�. حالا هرچه قدر کدکنی بخواهد جایی برای محتوا و اندیشه و علاقه� صاحب اثر قرار دهد، یک درک و پذیرشی برای این‌ه� نیاز است پیش از ارزیابی که از کامپیوتر ناآشنا ساخته نیست
July 31, 2021
دوست نداشتم از آدمی که تصحیح متون قدیم را درجه یک انجام داده و دوستش داشته‌ا� ـــ‌گیر� شاعر بدی باشد‌ـــ‌د� حوزه� نقد کتاب فاجعه‌بار� این‌چنی� بخوانم. کتاب در جاهایی دروغ را جای تحلیل یا نظر تحویل میدهد� از نظر درباره خانلری و نیما بگیر تا کافر نامیدن شاعران معاصر که اصلاً گزک دست سانسورچی می‌ده� فردا بیایند کتاب شاملو را ـــ‌ک� در شعر هوادارش نیستم‌ـــ منع کنند به این بهانه که کافر است! کی گفته؟ آقای شفیعی استادالاساتید در کتاب فلان. نادیده گرفتن حضور و اثر بسیاری از مترجمان و شاعران ایرانی و دست بالا دادن به خراسانی ها و کسی مثل افراشته‌آدم� که مهوع است اصلاً و بیرون بودن از حدود نقد و اشتباه بودن نقل ابیات و تواریخ که این فقره� آخری وهن مقام استادی‌س�. شاید فکر کنند که مقام اجتهاد است و فتوا، بی‌نیا� از این که یک بیت بی‌مقدا� را بردارد از کتاب نقل کند برای همین نوشته که کتاب همینجا جلو روم است اما حال ندارم بلند شوم برش دارم از حافظه می‌نویس�! بگذریم. محض یاد نوشتم.
افتضاح بود
افتضاح بود
April 5, 2013
خیلی وقت بود که کتابی را به این آرامی نخوانده بودم.
هرجا اسمی بود و نشانی داشت، رفتم و اصل مطلب را خواندم، گاهی هم البته اصل مطلب گیر نمی آمد، مثلا مجله ای بود در زمان قاجار ، یا گاهی گیر می آمد و شعری بود به زبان فرنگی که من نمی توانستم بخوانمش.
اما تقریبا این کتاب باعث شد بیشتر شعرها و دیوان های معاصر را بخوانم، آن هایی را هم که قبلا خوانده بودم یکبار دیگر با دقت و ریزبینی شفیعی کدکنی بخوانم.
درباره ی خود کتاب هم، خُردتر از آن هستم که بخواهم نظری بدهم.
هرجا اسمی بود و نشانی داشت، رفتم و اصل مطلب را خواندم، گاهی هم البته اصل مطلب گیر نمی آمد، مثلا مجله ای بود در زمان قاجار ، یا گاهی گیر می آمد و شعری بود به زبان فرنگی که من نمی توانستم بخوانمش.
اما تقریبا این کتاب باعث شد بیشتر شعرها و دیوان های معاصر را بخوانم، آن هایی را هم که قبلا خوانده بودم یکبار دیگر با دقت و ریزبینی شفیعی کدکنی بخوانم.
درباره ی خود کتاب هم، خُردتر از آن هستم که بخواهم نظری بدهم.
August 19, 2016
فکر میکردم فاجعه ست، نبود. خوب بود.
August 27, 2012
شفیعی کدکنی به واقع تمام زمین ادبیات را شخم زده و هر چه در دل آن هست را بیرون می کشد. در این کتاب نیز بحث های خوب و مفید درباره ریشه تحول شعر فارسی یافت می شود اگر چه به نظر شخص من ایشان خیلی جاها چیزهای مهمی را نادیده می گیرند. فرضا ترجمه بهمن شعله ور از الیوت به نام سرزمین هرز یا کار میرعلایی به نام سنگ آفتاب جزو ترجمه های ماندگاری است که ایشان نام نبرده و اشاره نکرده اند
در مجموع نیز از کارهایی که کمتر بار تاریخ ادبیاتی و بیشتر به تفکر و نقد ادبی نزدیک می شوند، استفاده می کنم که البته در کارهای ایشان نیز چنین رگه هایی وجود دارد اما فرضا در رضا براهنی و گاه محمد علی حقوقی و موحد و رویایی پر رنگ تر دیده می شود
در مجموع نیز از کارهایی که کمتر بار تاریخ ادبیاتی و بیشتر به تفکر و نقد ادبی نزدیک می شوند، استفاده می کنم که البته در کارهای ایشان نیز چنین رگه هایی وجود دارد اما فرضا در رضا براهنی و گاه محمد علی حقوقی و موحد و رویایی پر رنگ تر دیده می شود
November 4, 2020
در بخش اول، شماری از موضوع‌ها� پراهمیت در قلمرو اجتماع، سیاست و فرهنگ ایران در دورهٔ نخست و بخشی از دورهٔ دوم را با توجه به بازتاب آن‌ه� در شعر و ادب این دوره‌ها� و در بخش دوم، آرا و آثار ادبی و فرهنگی پنج تن از تجددخواهان دورهٔ قاجار را بررسی و تحلیل شده است.
بخش‌ها� سوم و چهارم کتاب، شناسایی و تحلیل نمونه‌های� از ترجمهٔ شعر فرنگی یا بیگانه به فارسی و تأثیر آن‌ه� بر شعر شاعران اواخر دورهٔ قاجار تا نیمهٔ دورهٔ پهلوی و چندین موضوع مرتبط با آن است.
بخش پنجم عبارت است از تحلیل اجمالی آثار ۲۹ تن از شاعران ایران از مشروطه تا دههٔ ۱۳۴۰؛ یعنی از ادیب پیشاوری تا فروغ فرخزاد.
چند مقاله هم دربارهٔ جوانبی از شعر معاصر ایران در ضمیمهٔ کتاب آمده اس�.
بخش‌ها� سوم و چهارم کتاب، شناسایی و تحلیل نمونه‌های� از ترجمهٔ شعر فرنگی یا بیگانه به فارسی و تأثیر آن‌ه� بر شعر شاعران اواخر دورهٔ قاجار تا نیمهٔ دورهٔ پهلوی و چندین موضوع مرتبط با آن است.
بخش پنجم عبارت است از تحلیل اجمالی آثار ۲۹ تن از شاعران ایران از مشروطه تا دههٔ ۱۳۴۰؛ یعنی از ادیب پیشاوری تا فروغ فرخزاد.
چند مقاله هم دربارهٔ جوانبی از شعر معاصر ایران در ضمیمهٔ کتاب آمده اس�.
May 15, 2017
بسیار کتاب ارجمندی بود و حس میکنم بعد از خوندنش نسبت به قبلش هم عاقل تر شدم و هم "مودب" تر و حتما پیرتر. دل به صحبت این استاد فاضل دادن و گوهرهای "ادبیات" فارسی که از میان اعصار و قرون بیرون میکشن جز این هم نباید ثمری داشته باشه.
البته شاید برای افراد با سطح سواد و دانش بالاتر کتاب خسته کننده باشه یا نقد بهش داشته باشن همان طور که در نظرات همین سایت میبینیم اما برای من همه خوبی بود. فقط ای کاش به محمد رسول الله توی کتاب نمیگفتن "سلف صالح" که با سلیقه من جور نبود اما میگذریم.
البته شاید برای افراد با سطح سواد و دانش بالاتر کتاب خسته کننده باشه یا نقد بهش داشته باشن همان طور که در نظرات همین سایت میبینیم اما برای من همه خوبی بود. فقط ای کاش به محمد رسول الله توی کتاب نمیگفتن "سلف صالح" که با سلیقه من جور نبود اما میگذریم.
May 1, 2014
به نظرم همه ی علاقه مندان به ادبیات ایران زمین باید این کتاب رو بخوانند. استاد شفیعی کدکنی ادبیات ایران و غرب را به هم پیوند میزند و با گنجینه ی ذهنی کم نظیرش نکات مهمی را از سنت ادبی ما و ادبیات معاصر استخراج میکند .
ریشه های تحول ادبیات ما رو از مشروطه به این سو به خوبی نشان میدهد ؛ و درباره بزرگان معاصر از بهار و ایرج تا فروغ و شاملو سخن میگوید.
در کل برای فهم شعر معاصر بسیار کتاب خوبی است.
ریشه های تحول ادبیات ما رو از مشروطه به این سو به خوبی نشان میدهد ؛ و درباره بزرگان معاصر از بهار و ایرج تا فروغ و شاملو سخن میگوید.
در کل برای فهم شعر معاصر بسیار کتاب خوبی است.
June 25, 2020
نثر کتاب شلخته است و تمیز نیست و بحثهای مشابهی جای جای کتاب طرح شده.
ولی جدا ازین موارد جزیی، کتاب نکات خواندنی و جذاب
کم نداره.
ولی جدا ازین موارد جزیی، کتاب نکات خواندنی و جذاب
کم نداره.
Want to read
March 5, 2016با چراغ و آینه: در جست‌وجو� ریشهها� تحول شعر معاصر ایران / محمدرضا شفیعی کدکنی / تهران: سخن، چاپِ سوم 1390
شعر فارسی � تاریخ و نقد. / شاعران ایرانی � قرن 14 � نقد و تفسیر
«شمع باش یا آینگی‌کن�
شفیعی کدکنی، فصول اصلی این کتاب را حدود سی‌وپن� سال پیش [1978-1975م] در دانشگاه پرینستون نوشته است.
وی چه دلایلی برای چنین تأخیری مطرح کرده است؟
غفلت خود مؤلف، و تلاش برای یافتن صورت درست و ضبط لاتینی نام شاعران. [15]
چرا «با چراغ و آینه»؟
شفیعی کدکنی، اندیشیدن به این مصرع از سلیم تهرانی (شاعر عصر صفوی) را علت نام‌گذار� این کتاب ذکر می‌کن� و آن‌ر� حسب حال روزگار ما می‌دان�: در شب، چراغ آینه خاموش میشو�. [17]
سیر زمانی نوشته‌شد� و چاپ کتاب:
قدیم‌تری� فصل‌ها� این کتاب مربوط به حدود نیم‌قر� پیش از این است (1342ش) و تازه‌تری� فصل‌ها� آن در همین بیست سال اخیر نوشته شده است. یعنی برخی از مقالات کتاب، عمری پنجاه ساله دارند و فصول آن نیز حدود پانزده سال در چاپ‌خان� بوده‌ان�. دو بار نیز حروف‌چین� شده‌ان�.
تغییرات محتوایی و فکری:
مؤلف نیز لابه‌لا� آن‌چ� در این کتاب نوشته است، ناظر تحو��ات روحی و ذهنی خود در گذر این ساله� بوده و در هرکجا از متن که تناقضی از جنس گذر زمان دیده، ترجیح داده است آن‌ر� بدون تغییر نگه دارد تا نشانه‌ا� از تحولات فکری او باشد.
این کتاب، حاصل «تأملات شخصی کدکنی» و «درس‌نامه‌ها� تدریس ادبیات مشروطه و معاصر» او است. [19]
چه معیارهایی در انتخاب شاعران توسط مؤلف وجود داشته است؟
الف: پرونده� شاعر، با مرگ او بسته شده باشد و تمام آثار وی قابل نقد و بررسی و در اختیار باشد.
ب: توجه به کار شاعرانی که فرم تازه‌ا� به‌وجو� آورده باشند (مانند: نیما یوشیج) یا حال و هوای تازه‌ا� را وارد فرم‌ها� شناخته‌شده� شعر فارسی کرده باشند (مثل: ملک‌الشعرا� بهار).
کدکنی، مدعی است که تمام شعرایی که در این کتاب مورد بحث قرار گرفته‌ان� مصداق یکی از این دو امر یا هر دو هستند [22] و از آن‌ج� که در عالم هنر ما با التذاذ سروکار داریم نه با دانستن، در حد ضمائم و حواشی به آثاری که برای گروهی از اهل ادب، همیشه خواندنی بوده است نیز توجه شده است. [23 و 24]
چه مشخصه‌ا� در تاریخ ادبیات هر ملتی باعث میشو� تا کدکنی، یک شعر را «شعر حقیقی» بداند؟
آن شعر باید بر لبان همگان یا بخش‌های� از جامعه جاری باشد، مثل شعرهای ایرج و پروین و فروغ و اخوان و سپهری و شهریار و شاملو و بهار.
چه توقعی از این کتاب باید داشت؟
مؤلف معتقد است: این کتابی کامل در موضوع خود نیست. یادداشت‌های� است که هرکدام نکته‌ا� را عرضه می‌دار�. تکمله‌ا� بر ادوار شعر فارسی است. مجموعه‌ا� از تاریخ و نقد ادبی و تا حدودی ادبیات تطبیقی است که وی از قبل، عزم و اراده‌ا� برای چگونگی شکل‌گیر� ترکیب آن نداشته است.
چرا مؤلف، عنوان دوم این کتاب را از «جای پای شعر فرنگی در تحول شعر معاصر ایران» به «در جست‌وجو� ریشهها� تحول شعر معاصر ایران» تغییر داده است؟
به پیشنهاد بعضی از دوستان چنین کرده است، گرچه خود وی معتقد بوده عنوان اولیه‌ا� که در نظر داشته،تا حدودی بخش اصلی هدف و نیز محتویات کتاب را آینگی می‌کرد� است. [26]
جمله� درخشان این کتاب از نظر مؤلف آن چیست؟
تمام تحولات و بدعت‌ه� و بدایع شعر مدرن ایران تابعی از متغیر ترجمه در زبان فارسی است.
توضیح تکمیلی من:
محمدرضا شفیعی کدکنی، در «حرف اول» خود جملات دیگری نیز مطرح کرده که از نقل و مکث بر آن‌ه� خودداری کردم. زیرا وی در آن جملات، بیش از آن‌ک� درباره� تألیف خود راهنما باشد، نظر «انبوه مدعیان شاعری، چه زنده و چه احفادشان، چه اهل ادب و چه ارباب سیاست» [20] را طعنه‌وا� پیش‌بین� و مورد عتاب قرار داده است، و برخی از ایشان را تمام کسانی دانسته که «حتی اشعر شعرای خانواده� خود هم نیستند» [22] و «نقش کاغذدیواری دکوراسیون روزپسند روزنامه‌ه� را بازی می‌کنند�. [20]
چنین لحن و عتابی، آن‌ه� در نوشته‌ای‌کلا�-محور که قرار است دیباچه� یک کار پژوهشی باشد، نزد من ارزش توجه نداشت.
این لحن و ناشکیبایی را چندی پیش، در «هزار افسان کجاست؟ / بهرام بیضایی» نیز دیدم و خواندم.
امیدوارم این گلایه و خشم‌ها� محدوده و مجال بایسته‌تر� برای بیان خود بیابند و صفحات اندک‌شما� و کم‌جا� پژوهشی که گاه‌نامه‌وا� از ما ایرانی‌ه� صادر میشو� را این‌چنی� محل تاخت و برون‌ریخ� درونیات خود نکنند. کدکنی‌ه� و بیضایی‌ها� آموزگاران نسل ما هستند و مباد فشارها و کم‌توجهی‌ها� میراثی خودنما و طعنه‌ز� از ایشان باقی بگذارد.
[...]
*** *** ***
فرست
یادآوری [15]
حرف اول [17]
چشم‌انداز� دیگر [27]
پیشاهنگان تحول [119]
جای پای شعر فرنگی [139]
دگرگونی ساخت و صورت‌ه� [241]
سفر از سنت به نوآوری [319]
چند پیوست [619]
حرف آخر [696]
فرست راهنما [699]
فرست مراجع [749]
شناسنامه و مشخصات ظاهری
سرشناس: شفیعی کدکنی، محمدرضا، 1318ش
عنوان: با چراغ و آینه: در جست‌وجو� ریشهها� تحول شعر معاصر ایران
پدیدآور: محمدرضا شفیعی کدکنی
مشخصات نشر: تهران: سخن، 1390ش
مشخصات ظاهری: 768 صفح، 24.4 در 18 سانتیت�
شابک: 9789643725082
موضوع: شعر فارسی � تاریخ و نقد. / شاعران ایرانی � قرن 14 � نقد و تفسیر.
شماره� کتاب‌شناس� ملی: 3072-88م
نوبت چاپ: سوم
سال انتشار: 1390ش
شمارگان: 2200 نسخه
قیمت: 27000 تومان
شعر فارسی � تاریخ و نقد. / شاعران ایرانی � قرن 14 � نقد و تفسیر
«شمع باش یا آینگی‌کن�
شفیعی کدکنی، فصول اصلی این کتاب را حدود سی‌وپن� سال پیش [1978-1975م] در دانشگاه پرینستون نوشته است.
وی چه دلایلی برای چنین تأخیری مطرح کرده است؟
غفلت خود مؤلف، و تلاش برای یافتن صورت درست و ضبط لاتینی نام شاعران. [15]
چرا «با چراغ و آینه»؟
شفیعی کدکنی، اندیشیدن به این مصرع از سلیم تهرانی (شاعر عصر صفوی) را علت نام‌گذار� این کتاب ذکر می‌کن� و آن‌ر� حسب حال روزگار ما می‌دان�: در شب، چراغ آینه خاموش میشو�. [17]
سیر زمانی نوشته‌شد� و چاپ کتاب:
قدیم‌تری� فصل‌ها� این کتاب مربوط به حدود نیم‌قر� پیش از این است (1342ش) و تازه‌تری� فصل‌ها� آن در همین بیست سال اخیر نوشته شده است. یعنی برخی از مقالات کتاب، عمری پنجاه ساله دارند و فصول آن نیز حدود پانزده سال در چاپ‌خان� بوده‌ان�. دو بار نیز حروف‌چین� شده‌ان�.
تغییرات محتوایی و فکری:
مؤلف نیز لابه‌لا� آن‌چ� در این کتاب نوشته است، ناظر تحو��ات روحی و ذهنی خود در گذر این ساله� بوده و در هرکجا از متن که تناقضی از جنس گذر زمان دیده، ترجیح داده است آن‌ر� بدون تغییر نگه دارد تا نشانه‌ا� از تحولات فکری او باشد.
این کتاب، حاصل «تأملات شخصی کدکنی» و «درس‌نامه‌ها� تدریس ادبیات مشروطه و معاصر» او است. [19]
چه معیارهایی در انتخاب شاعران توسط مؤلف وجود داشته است؟
الف: پرونده� شاعر، با مرگ او بسته شده باشد و تمام آثار وی قابل نقد و بررسی و در اختیار باشد.
ب: توجه به کار شاعرانی که فرم تازه‌ا� به‌وجو� آورده باشند (مانند: نیما یوشیج) یا حال و هوای تازه‌ا� را وارد فرم‌ها� شناخته‌شده� شعر فارسی کرده باشند (مثل: ملک‌الشعرا� بهار).
کدکنی، مدعی است که تمام شعرایی که در این کتاب مورد بحث قرار گرفته‌ان� مصداق یکی از این دو امر یا هر دو هستند [22] و از آن‌ج� که در عالم هنر ما با التذاذ سروکار داریم نه با دانستن، در حد ضمائم و حواشی به آثاری که برای گروهی از اهل ادب، همیشه خواندنی بوده است نیز توجه شده است. [23 و 24]
چه مشخصه‌ا� در تاریخ ادبیات هر ملتی باعث میشو� تا کدکنی، یک شعر را «شعر حقیقی» بداند؟
آن شعر باید بر لبان همگان یا بخش‌های� از جامعه جاری باشد، مثل شعرهای ایرج و پروین و فروغ و اخوان و سپهری و شهریار و شاملو و بهار.
چه توقعی از این کتاب باید داشت؟
مؤلف معتقد است: این کتابی کامل در موضوع خود نیست. یادداشت‌های� است که هرکدام نکته‌ا� را عرضه می‌دار�. تکمله‌ا� بر ادوار شعر فارسی است. مجموعه‌ا� از تاریخ و نقد ادبی و تا حدودی ادبیات تطبیقی است که وی از قبل، عزم و اراده‌ا� برای چگونگی شکل‌گیر� ترکیب آن نداشته است.
چرا مؤلف، عنوان دوم این کتاب را از «جای پای شعر فرنگی در تحول شعر معاصر ایران» به «در جست‌وجو� ریشهها� تحول شعر معاصر ایران» تغییر داده است؟
به پیشنهاد بعضی از دوستان چنین کرده است، گرچه خود وی معتقد بوده عنوان اولیه‌ا� که در نظر داشته،تا حدودی بخش اصلی هدف و نیز محتویات کتاب را آینگی می‌کرد� است. [26]
جمله� درخشان این کتاب از نظر مؤلف آن چیست؟
تمام تحولات و بدعت‌ه� و بدایع شعر مدرن ایران تابعی از متغیر ترجمه در زبان فارسی است.
توضیح تکمیلی من:
محمدرضا شفیعی کدکنی، در «حرف اول» خود جملات دیگری نیز مطرح کرده که از نقل و مکث بر آن‌ه� خودداری کردم. زیرا وی در آن جملات، بیش از آن‌ک� درباره� تألیف خود راهنما باشد، نظر «انبوه مدعیان شاعری، چه زنده و چه احفادشان، چه اهل ادب و چه ارباب سیاست» [20] را طعنه‌وا� پیش‌بین� و مورد عتاب قرار داده است، و برخی از ایشان را تمام کسانی دانسته که «حتی اشعر شعرای خانواده� خود هم نیستند» [22] و «نقش کاغذدیواری دکوراسیون روزپسند روزنامه‌ه� را بازی می‌کنند�. [20]
چنین لحن و عتابی، آن‌ه� در نوشته‌ای‌کلا�-محور که قرار است دیباچه� یک کار پژوهشی باشد، نزد من ارزش توجه نداشت.
این لحن و ناشکیبایی را چندی پیش، در «هزار افسان کجاست؟ / بهرام بیضایی» نیز دیدم و خواندم.
امیدوارم این گلایه و خشم‌ها� محدوده و مجال بایسته‌تر� برای بیان خود بیابند و صفحات اندک‌شما� و کم‌جا� پژوهشی که گاه‌نامه‌وا� از ما ایرانی‌ه� صادر میشو� را این‌چنی� محل تاخت و برون‌ریخ� درونیات خود نکنند. کدکنی‌ه� و بیضایی‌ها� آموزگاران نسل ما هستند و مباد فشارها و کم‌توجهی‌ها� میراثی خودنما و طعنه‌ز� از ایشان باقی بگذارد.
[...]
*** *** ***
فرست
یادآوری [15]
حرف اول [17]
چشم‌انداز� دیگر [27]
پیشاهنگان تحول [119]
جای پای شعر فرنگی [139]
دگرگونی ساخت و صورت‌ه� [241]
سفر از سنت به نوآوری [319]
چند پیوست [619]
حرف آخر [696]
فرست راهنما [699]
فرست مراجع [749]
شناسنامه و مشخصات ظاهری
سرشناس: شفیعی کدکنی، محمدرضا، 1318ش
عنوان: با چراغ و آینه: در جست‌وجو� ریشهها� تحول شعر معاصر ایران
پدیدآور: محمدرضا شفیعی کدکنی
مشخصات نشر: تهران: سخن، 1390ش
مشخصات ظاهری: 768 صفح، 24.4 در 18 سانتیت�
شابک: 9789643725082
موضوع: شعر فارسی � تاریخ و نقد. / شاعران ایرانی � قرن 14 � نقد و تفسیر.
شماره� کتاب‌شناس� ملی: 3072-88م
نوبت چاپ: سوم
سال انتشار: 1390ش
شمارگان: 2200 نسخه
قیمت: 27000 تومان
March 31, 2023
این کتاب به سیر تحولات و ریشه های شعر معاصر ایران می پردازد. بررسی دقیق در مساله ترجمه و اوضاع و احوال اجتماعی ایران از دوره صفوی و خاصه دوره مشروطه، به نحو جذابی سیر ریشه های اندیشه ای شعر معاصر ایران از وجوه ممتاز کتاب ست.
لینک خرید کتاب در طاقچه
لینک خرید کتاب در طاقچه
Read
July 15, 2018طولانی،محققانه، خسته کننده
Displaying 1 - 16 of 16 reviews
Can't find what you're looking for?
Get help and learn more about the design.