Dubravka Ugre拧i膰 was a Yugoslav, Croatian and Dutch writer. She left Croatia in 1993 and was based in Amsterdam since 1996. She described herself as "post-Yugoslav, transnational, or, even more precisely, postnational writer".
Dubravka Ugre拧i膰 earned her degrees in Comparative Literature, Russian Language and Literature at the University of Zagreb, and worked for twenty years at the Institute for Theory of Literature at Zagreb University, successfully pursuing parallel careers as a writer and a literary scholar.
She started writing professionally with screenplays for children鈥檚 television programs, as an undergraduate. In 1971 she published her first book for children Mali plamen, which was awarded a prestigious Croatian literary prize for children鈥檚 literature. Ugresic published two more books (Filip i Srecica, 1976; Kucni duhovi, 1988), and then gave up writing for children.
As a literary scholar Dubravka Ugre拧i膰 was particularly interested in Russian avant-garde culture. She was a co-editor of the international scholarly project Pojmovnik ruske avangarde, (A Glossary of the Russian Avangarde) for many years. She rediscovered forgotten Russian writers such as Konstantin Vaginov and Leonid Dobychin, and published a book on Russian contemporary fiction (Nova ruska proza, 1980). She translated fiction into Croatian from Russian (Boris Pilnyak, Gola godina; Daniil Kharms, Nule i nistice), and edited anthologies of both Russian contemporary and avant-garde writing (Pljuska u ruci, 1989).
Dubravka Ugre拧i膰 was best known in the former Yugoslavia for her fiction, novels and short stories: Poza za prozu, 1978; Stefica Cvek u raljama zivota, 1981; Zivot je bajka, 1983; Forsiranje romana reke, 1988.
Her novel Forsiranje romana reke was given the coveted NIN-award for the best novel of the year: Ugre拧i膰 was the first woman to receive this honor. Croatian film director Rajko Grlic made a film U raljama zivota (1984) based on Ugre拧i膰鈥檚 short novel Stefica Cvek u raljama zivota. Ugre拧i膰 co-authored the screenplay, as she did with screenplays for two other movies and a TV drama.
In 1991, when the war broke out in the former Yugoslavia, Ugre拧i膰 took a firm anti-nationalistic stand and consequently an anti-war stand. She started to write critically about nationalism (both Croatian and Serbian), the stupidity and criminality of war, and soon became a target of the nationalistically charged media, officials, politicians, fellow writers and anonymous citizens. She was proclaimed a 鈥渢raitor鈥�, a 鈥減ublic enemy鈥� and a 鈥渨itch鈥� in Croatia, ostracized and exposed to harsh and persistent media harassment. She left her country of origin in 1993.
Dubravka Ugre拧i膰 continued writing since she began living abroad. She published novels (Muzej bezuvjetne predaje, Ministarstvo boli) and books of essays (Americki fikcionar, Kultura lazi, Zabranjeno citanje, Nikog nema doma).
Her books have been translated into more then twenty languages. Dubravka Ugre拧i膰 has received several major European literary awards. In 2016, Ugre拧i膰 won the Neustadt International Prize for Literature.
On March 17th of 2023, one of Europe's most distinctive essayists, Dubravka Ugre拧i膰, died in Amsterdam at the age of 73.
Dvostruki utisak. S jedne strane, gotovo sve vreme dok sam 膷itala ose膰ala sam 膷istu toplinu prepoznavanja: ovo je moj svet i moja knji啪evnost u kojoj mo啪e sre膰no da se raspreda o jednoj jedinoj Piljnjakovoj pri膷i i da se ponire i u analizu forme i u biografsko i autobiografsko zale膽e te povesti (a Piljnjak je majstor sa啪etog i o膷u膽enog pripovedanja, mnogo vi拧e nego 拧to ovde dolazi do izra啪aja), i da se pau膷inastim nitima ta pri膷a pove啪e sa istorijatom naratorke, ali i s drugim pri膷ama i biografijama, 拧to stvarnim 拧to izmi拧ljenim, koje 膰e Dubravka Ugre拧i膰 okrznuti u daljem toku pripovedanja. Ugre拧i膰ka se ovde 膷esto vra膰a ne samo detaljima svoje autobiografije o kojima je i ranije pisala, ve膰 i svojim starijim tekstovima, kroz diskretne aluzije i reference koje ubacuje kao zrnca peska u to膷ki膰e mehanizma. Tako se nepoznata turistkinja odjednom s mnogo poznavanja i ljubavi raspri膷a o nekom detalju iz Gospo膽e Bovari, podse膰aju膰i nas na Forsiranje romana reke, a kroz celu Lisicu leluja se silueta pisca Levina kojim se autorka ranije ve膰 bavila, provla膷e se oberiuti i ruski formalisti - i opet, kad nenadano sretnem nekoliko odabranih re膷enica Viktora 艩klovskog, obradujem se kao da sam srela starog prijatelja na ulici. I sve je to, i stvarno i izmi拧ljeno, bri啪ljivo poslo啪eno i izukr拧tano i funkcioni拧e kako je i nameravano.
Ali s druge strane. S druge strane je osnovni ton ove knjige a to je duboko, li膷no ose膰anje 啪ivotnog poraza. I ja skroz razumem ljude koji se ovde na Gudridsu 啪ale da je ovo smorno ili 膷ak dosadno (la啪em, shvatam ih, ali ne razumem) jer. Kako ovo da formuli拧em. Pa lak拧e je prihvatiti i zavoleti nihilizam, mrak i o膷ajanje kad su o膷ito plod bolesti (eno pun je svet ljudi koji se lo啪e na nesre膰nu Saru Kejn) a jo拧 lak拧e kad su plod filozofskogTM pozeraja (svet je jo拧 puniji ljudi koji se lo啪e na Siorana); ali kad nai膽ete na ovakav tekst nekoga 膷ije su prve knjige ipak zra膷ile 啪ivotnom rado拧膰u i vedrinom ako ne ba拧 i optimizmom, kad se suo膷ite s time da osoba koja je 膷itav 啪ivot provela bore膰i se i ne pristaju膰i na kompromisno uklapanje u sredinu, na kraju uz gor膷inu, na vetrometini, zaklju膷uje kako joj to ni拧ta nije vredelo i ni拧ta nije postigla, ni ona ni njoj sli膷ni... e da, to je ne拧to 拧to niko ne voli da 膷uje/pro膷ita. Knji啪evni smak sveta i jedenje beba (jeste, Korma膷e, u tebe gledam) lak拧e se podnesu nego realna, svakodnevna totalna pora啪enost na koju mo啪emo sutra i sami natrapati. Kad je 膷ula da je Dubravka Ugre拧i膰 umrla, drugarica mi je poslala poruku koja je i拧la, otprilike - dobro je i ovoliko izdr啪ala, mnogo je te拧ko kad nema拧 nikog svog i nigde ne pripada拧. I to je, u pola re膷enice, to.
鈥淔ox鈥� is such a strange yet fascinating book, impossible to classify in traditional categories: a philosophical travelogue is the best I can come up with. Using the mythology of the fox, across cultural traditions, as the writer鈥檚 totem, Ugresic recalls journeys and encounters as she seeks to truly understand where stories come from, how do we tell them, how to they evolve and shape-shift, and why it all matters.
I read a collection of her essays last year (/review/show...), and just as in that book, some traits of her personality are impossible to ignore: she is extremely intelligent, but also quite snob and deliberately keeps people at a distance. It makes sense, really, given her history and politics (). But there is also no doubt about her talent, the sharpness of her insights and the love of poetry that flows into her prose.
I would not know how to summarize this book, I鈥檓 not sure its possible to do so adequately, but if you enjoy Eastern European history and literature, this book is a thought-provoking exploration of stories and the lives of writers from that region - and their significance in a post-Soviet world. It made me want to read much more Bulgakov and Nobokov.
Human life is but a series of footnotes to a vast obscure unfinished manuscript. Vladimir Nabokov, Lolita
Fox, translated by Ellen Elias-Bursa膰 and David Williams from Dubravka Ugre拧i膰's 2017 original, will I suspect be a strong contender for the 2019 Best Translated Book Award. It is certainly an intriguing, thought provoking and cleverly constructed novel, if not always a page-turner of a read.
Towards the end of the novel the narrator (who bears a strong resemblance to, but isn't quite, the author) comments:
Today everything can be fished from the blessedly de-hierarchized archive of the internet. Before, in the BG (Before Google) age, one鈥檚 imagination compensated for the lack of information. Only twenty years ago the world was alluringly mysterious and vast. Today, like some divine mechanical llama, the internet spits in our faces its indifferent answers. And the answers are, in proportion to the ease with which we retrieve them, weightless, unreliable, and fluid.
And in many respects this novel plays with the reader's expectations as to what a novel is, but also what information is or is not reliable.
The novel is in six separate, but related, sections and the first begins with an epigraph:
The real literary fun begins the moment a story slips an author's control, when it starts behaving like a rotating lawn sprinkler, firing off every which way; when grass begind to sprout not because of moisture, but out of thirst for a near source of moisture. I. Ferris, The Magnificent Art of Translating Life Into a Story and Vice Versa.
The interested reader attempting to further source this epigraph will be somewhat frustrated as Iva Ferris appears to be fictional. Her fictional identity is explained in a later section where she appears as a literary scholar and expert in the Russian avant-garde - as is the narrator and author. Specifically the fictional Ferris focuses her work on the real-world writer Boris, also known as Doivber, Levin (one of the briefest of footnotes in Russian avant-garde literature), a founder of the Oberiu group (Russian: 袨袘褝袪袠褍 - 袨斜褗械写懈薪械薪懈械 褉械邪谢褜薪芯谐芯 懈褋泻褍褋褋褌胁邪; the Union of Real Art - see and ). Levin was killed during the 2nd World War on the Leningrad front, but in the novel's world Ferris argues that he faked his own death, to escape the Stalinist purges that accounted for most of his contemporaries even before the war, and hints that she might even be his daughter.
The first section of the novel itself focuses on another Russian avant-garde writer, Boris Pilnyak (who Ugre拧i膰 has translated from Russian to Croatian) and in particular his 1926 short-story Rasskaz o tom, kak sozdaiutsia rasskazy. In English this was translated as 鈥淎 Story about how Stories Come to be Written鈥� by Beatrice Scott in collection The Tale of the Unextinguished Moon and Other Stories. Pilnyak's tale in turn comments on the story of the seemingly fictitious Japanese writer Tagaki (possibly inspired by Tanizaki Jun'ichir艒), who married a Russian girl he met while serving there as an army officer, and took her back to Japan where, unbeknownest to her, he found literary fame by writing a book about her, appropriating her life story for his art. She in turn writes an autobiography about her experience with him.
In his story, while researching the tale, Pilnyak is take to a temple above Kobe devoted to the fox and he comments in the story:
The fox is the god of cunning and treachery; if the spirit of a fox enters a person, the person's tribe is accursed. The fox is the writer's totem.
(although the copy of the story I can find online doesn鈥檛 contain that latter sentence, or at least not sequentially)
The author herself ends up encountering Pilnyak's son (the author having been executed in 1938, accused of being a Japanese spy due to his visits and cultural connectivity to the country):
In this Moscow鈥攚here philologists, both local and foreign, hunted witnesses to the previous epoch; where the widows of famous writers were worshipped (Nadezhda Mandelstam, for example); where anyone who had survived, outlived others, and was in a state to testify about it, was worshipped; where the world was alive with memoirs, mementos, and diaries, with collectors and archivists, with artists real and phony, with those who had 鈥榮at鈥� (sidet鈥�), i.e. been in a camp, and those ashamed that they hadn鈥檛鈥擨 met Pilnyak鈥檚 son, Boris. I didn鈥檛 think of myself as a 鈥渉unter鈥�; the pervasive zeal for biographism held no appeal, though I understood where it came from. In this milieu, the battle won by the Russian Formalists鈥攖he great battle for the text of a work of art鈥攑roved futile. The texts of innumerable authors disappeared beneath a stampede of biographical details.
If this is all rather complex and meta-fictional, the second section has rather more fun with the widow of a famous writer, also called Levin but seemingly a different and fictitious one. The widow has assumed his literary estate, creating a monument to him into which she inserted herself and proves to be much more of a draw at a literary festival than the narrator herself who appears alongside her. The rather one-sided exchanges between the widow and the narrator are very much in the style of Cusk's (later) Kudos, albeit with a distinct difference: the widow gives the narrator her firm views on the narrator's own life and writing career based on her limited observations.
Later sections of the novel roam (like the author herself) to Croatia, Bulgaria, England, Arizona, Amsterdam and Italy and feature Mikhail Bulgakov (particularly the latter's line 鈥渕anuscripts don't burn" / "褉褍泻芯锌懈褋懈 薪械 谐芯褉褟褌鈥� from the Master and Margarita) and Nabakov, particularly his lepidopterological studies, one section focusing on the role of Dorothy Leuthold in him discovering a new species of butterfly, a real-life story but one the narrator embroiders rather colourfully:
Dorothy Leuthold became an essential footnote to the history of modern literature through no effort of her own. She had no qualifications for it (Can somebody actually qualify to be a footnote? Oh, yes!), nor did she have the inclination to be anything of the kind. Leuthold is, nevertheless, a footnote appended to the great cultural text known as 鈥淰ladimir Nabokov.鈥� And while this is a cultural text that expands daily, Leuthold remains the same miserly and mysterious footnote she was at the outset, and this鈥攊n our day and age, when the number of footnotes and their size often threaten to engulf the text鈥攊s a genuine rarity. [...] Although Dorothy Leuthold is mentioned by many authors, notably Brian Boyd, another of Nabokov鈥檚 biographers, Nabokov himself, and Robert Michael Pyle in his article 鈥淏etween Climb and Cloud: Nabokov among the Lepidopterists,鈥� the itinerary they followed on their trip from the East Coast to the West Coast鈥攚hich Leuthold planned and pursued with a martial rigor鈥攈as stirred more interest than has the actual person of Dorothy Leuthold. The trip, which began on May 26 and lasted precisely nineteen days, was, among other things, an excellent introduction to the America of motels that Nabokov would later describe in his masterpiece, Lolita. The very names suggest the Nabokovs stayed in cheap roadside lodgings (Motor Court Lee-Mead, Cumberland Motor Court, Wonderland Motor Courts, Motor Hotel), while other names of equally cheap lodgings tend to push the reader toward the symbolism of the 鈥渕emorable experience鈥� (the hotel, for instance, where they stayed at the Grand Canyon and where Nabokov made the big 鈥渇ind鈥� of his butterfly was called Bright Angel Lodge!).
Overall a fascinating and complex novel, one I struggle to do justice. Other reviews include:
Dok mi je s jedne strane sasvim jasno zbog 膷ega bi ovakav roman, ili makar neki njegovi delovi, mogao da bude zna膷ajan, s druge ne 啪elim da pro膷itam nijednu vi拧e postmodernu papzjaniju, makar je napisala i Dubravka Ugre拧i膰. Neki delovi romana su manje dosadni od drugih, neki zaista jesu efektni i adresiraju bitne, savremene teme, ali je moj dominantan utisak i dalje autorkina prega啪enost vremenom, do koje ne bi do拧lo da nije tog uvre膽enog, elitisti膷kog, na samom kraju pomirljivog tona, ironi膷nog predavanja 拧trafete budu膰im knji啪evnicama, u 膷iji se talenat i ume膰e su拧tinski ne veruje. Trojka, jer je roman, uprkos svemu, dobro napisan i ako vas ne udavi sasvim, postoji minimalna mogu膰nost da vas motivi拧e na istra啪ivanje.
In this multifaceted, sprawling and uncategorisable work, Dubravka takes the reader on a vulpine exploration of 茅migr茅 and literary travails, in a world increasingly heedless to either. A stellar performance with her usual super-erudition and cutting wit.
Sue帽o zorros de plata. Viran en bosques l铆quidos, se derraman, fluyen a toda velocidad. Rel谩mpagos. Brev铆simos brotes de luz entre la sombra. De vez en cuando estiro la mano y siento que me lamen los dedos. Despierto. Dibujo en el aire de la habitaci贸n su silueta. Galilea duerme entre mis piernas. Mar铆a duerme junto a m铆. 驴Es as铆 como se escribe un cuento? En el pasillo, los zorros del sue帽o parecen invitarme a perseguirlos. Juego a ignorarlos. Me acurruco entre los cuerpos amados y vuelvo a dormir. Ya llegar谩 el momento de seguirles la pista. Ya llegar谩 el momento de que tambi茅n yo me asuma un poco zorro.
Me gusta imaginarla en un avi贸n, quiz谩s porque como su patria no existe, o como su patria se perdi贸, o como su patria desapareci贸 en las divisiones pol铆ticas posteriores a la guerra, entonces el avi贸n como lugar flotante es ideal para ubicarla. Me gusta imaginarla, adem谩s, dormida, porque ella pregunto 鈥溌縋ara qu茅 realizar una obra cuando es mucho m谩s bello so帽arla solamente?鈥� (129) y entonces le concedo, con la generosidad imaginaria que quiero imaginar me caracteriza, el don de dormir y so帽ar en mi mente. Para que sue帽e obras, para que en el reino de su mente se perfilen las cosas que quiz谩s no llegue a escribir nunca. En el avi贸n, en las sillas que rodean su silla de durmiente, todos los pasajeros son zorros. Zorros de plata, como los de mis sue帽os, que cuidan el sue帽o de Dubravka Ugresic.
驴D贸nde clasificar este libro de Ugresic? 驴Es Zorro un libro de cuentos, un libro de ensayos, una novela, una biograf铆a, unas memorias, un libro de cr贸nicas? Mam铆fero ligero de la familia de los c谩nidos, elude la definici贸n como las trampas. Gira sobre s铆 mismo, se desliza sobre las hojas sin ruido, salta entre las cercas que lo rodean, al final de la p谩gina se oculta en la madriguera cuya entrada es el punto final. All铆 dentro, en el reino tras la l谩mina de papel, en la dimensi贸n que contiene cada palabra, descansa hasta su pr贸xima correr铆a. Zorro es, ante todo, una pregunta, la pregunta de c贸mo se escriben los cuentos. Y es una posible respuesta, una posible manera de decir que quiz谩s as铆 se escriben los cuentos. Con mucho de observaci贸n en la noche, con mucho de moverse suavemente, con mucho de saber mirar y saber o铆r y saber callar. Seguimos su rastro entre las p谩ginas y al final no sabemos si le hemos visto perderse en la noche, o si s贸lo fue su sombra la que desapareci贸 ante nuestras narices, sin dejar rastro.
Creo que lo que quiero decir es que, si tuviera, si realmente tuviera, si estuviera obligado a calificar Zorro tendr铆a que utilizar adjetivos como 鈥渋nteligente鈥�, o 鈥渆lusivo鈥�, o 鈥渢emerario鈥�, o 鈥渋ngenioso鈥�, o 鈥渃r铆tico鈥�, y que en cada caso estar铆a siendo y no fiel a mi lectura. Porque no es posible dar cuenta de lo que Ugresic propone, de su apasionada defensa del esp铆ritu humano incluso en los momentos donde parece que se desl铆e su fuerza, que se difuminan sus alcances. Porque Ugresic es consciente de la idiotizaci贸n del mundo, de los m谩s o menos acelerados proceso que parecen fundir nuestro sentido de lo colectivo, de lo sagrado, de lo arduo y alivianarlos para el consumo patol贸gico de un entretenimiento atravesado por la idea del triunfo, del 茅xito, que al final resultan ser cuantificables, siempre, desde una l贸gica econ贸mica.
驴C贸mo oponerse a esas voces que llaman a la oferta y la demanda, que pujan y que suben su oferta en la subasta, que m谩s que cuentos, que m谩s que historias esperan la posibilidad de hacer suyo un trozo de autor embalsamado para conservar en la mesa de centro de la sala, que desean la reliquia por la fama de la reliquia e ignoran deliberadamente el milagro? Ugresic ofrece una respuesta posible. Correr, correr a toda prisa, pero sin ocuparse de llegar a ninguna meta. Correr por el gozo de correr, de sentir bajo la almohadilla de las patas el terreno, evitando a cazadores y a sabuesos. Correr como corren los zorros y en el punto final, una vez queda atr谩s la entrada a la madriguera, acurrucarse para dormir. Y volver a preguntarse, so帽ando, 驴de qu茅 est谩n hechos los cuentos?
Kraj me najvi拧e namu膷io, posebno 拧to je naglasio presipanje iz 拧upljeg u prazno koje se provla膷i kroz celu knjigu, koju jo拧 uvek ne mogu da defini拧em. Kombinacija autobiografskog i fiktivnog, putopis, kritika, knji啪evna teorija, ruski pisci koji verovatno zanimaju samo autorku... Daleko od toga da je ovo lo拧e napisana knjiga. Bilo je delova koji su mi zna膷ili i koje 膰u dugo citirati. Vidi se da je tu bilo dosta istra啪ivanja, a po拧to sam i sama malo istra啪ivala, saznala sam da se autorka ovde bavi istim temama kao i u svojim pro拧lim delima, sa posebnim akcentom na migracijama i biv拧oj Jugoslaviji. Naravno da se ne mo啪e pobe膰i od snishodljivosti i elitizma, mislim da najvi拧e zbog toga ne mogu da dam ocenu 4.
"Tengo la impresi贸n de que usted est谩 en un estado permanente de rebeli贸n interna. Se le nota en la cara c贸mo se queda enganchada a todo; no logra pasar sin que algo la roce. Est谩 en fricci贸n permanente con el entorno. Constantemente clama por la justicia. Y la justicia no existe, supongo que ya se ha dado cuenta. La obsesiona la sensaci贸n de que, por mucho que haga, ya no es visible, de que no existe..."
Sin tenerlo planeado, como me ocurre 煤ltimamente mucho en cuanto a lecturas elegidas, salgo de 鈥淟a mujer del teniente franc茅s鈥� que es una novela sobre c贸mo escribir una novela, y me sumerjo en este texto de la Ugresic que no es una novela pero realmente tambi茅n es una obra sobre la escritura, con lo cual vuelvo a embadurnarme de pura metaficci贸n鈥�.vida y arte, y repito, sin haberlo planeado. Tambi茅n vengo de leer Nabokov y su Lolita, una novela embaucadora como pocas y aqu铆 Dubravka Ugre拧i膰 le dedica un cap铆tulo entero a Nabokov, sus mariposas y un viaje que hizo por Am茅rica mientras una de sus estudiantes, Dorothy ("Neonympha dorothea dorothea"), le serv铆a de ch贸fer, un viaje que le sirvi贸 como experiencia para su Lolita. Con esto quiero decir, que 煤ltimamente mis lecturas se componen de coincidencias y no s茅 c贸mo una me lleva a la otra pero lo que me asombra es que suelen estar conectadas dentro de lo ca贸tico de las elecciones. Con Dubravka Ugre拧i膰 se a煤nan estas coincidencias o casualidades o simplemente conexiones: la metaficci贸n, el autor como gran embaucador (relacionado en ese zorro del t铆tulo, que se repite una y otra vez durante el texto), la construcci贸n de una obra artistica.
"Los zorros son criaturas solitarias. Les gustan los espacios abandonados, a帽adi贸 un poco ausente."
Zorro est谩 repleto de escritores, obras, referencias literarias que la Ugresic relaciona continuamente con lugares y personas del ahora mismo, de lo contempor谩neo, y hasta tal punto llega el embaucamiento de Dubravka Ugre拧i膰 que me pregunt茅 durante la lectura 驴qu茅 ha sido ficci贸n y qu茅 autobiograf铆a en Zorro?? Hubo momentos en los que si me llama la atenci贸n un dato y uso internet para investigar y me doy cuenta de que ese libro o ese autor que menciona (hasta ahora desconocido para m铆) realmente existieron, pero hubo otros momentos que investigu茅 otros datos y sin embargo, no encontr茅 informaci贸n. La gracia est谩 en que la autora camufla tan bien lo real con lo inventado, que construye una especie de ensayo sobre historias, que finalmente no supe si hablaban realmente de ella o todo fue un invento, pura ficci贸n. Me asombra haber llegado al final de este libro sin estar segura de ello, pero al mismo me ha maravillado como la simbiosis de personajes ya sean ficticios o reales, lugares, personajes que resucita en peque帽as historias, hayan conseguido dar a luz un libro tan especial.
"Viv铆a a orillas del mar Negro, en la ciudad de Varna, iba al liceo, adoraba las pel铆culas y los libros ( 隆particularmente las novelas con nombre y apellido femenino en el t铆tulo!)..."
[...]
"...apearse unos kil贸metros antes de Zagreb y encontrarse en la oscuridad de una estaci贸n de tren de provincias sumida en la desolaci贸n y el abandono. All铆 no la esperaba nadie. Esa estaci贸n oscura y abandonada se grab贸 en el coraz贸n de mi madre como un hierro candente, como la primera traici贸n dura y dolorosa."
Dubravka Ugre拧i膰 combina historias personales sobre su madre al inicio con un cap铆tulo entero dedicado a su sobrina hacia el final mientras lo mezcla con observaciones sobre el d铆a a d铆a, sobre sus asistencias a conferencias y la forma en que traba conocimiento con gente que pasaba por all铆 y y que ya no volver谩 a ver pero que le dejan un poso; reflexiona sobre el trauma de la guerra en la antigua Yugoslavia que la convirti贸 en una exiliada croata afinc谩ndose en Amsterdam, pero al mismo tiempo enlaza historias que transcurren en Jap贸n, N谩poles con Rusia o con la misma Croacia y entiendo que puede resultar una autora inc贸moda en su pa铆s porque cuando aborda la cuesti贸n de los refugiados, el feminismo, el mundo acad茅mico y el editorial, la corrupci贸n imperante tanto en la ex Yugoslavia como en la actual Croacia, el exilio etc, lo hace siempre desde una perspectiva muy penetrante y aguda. No es una autora complaciente, todo lo contrario鈥�
鈥淣uestras relaciones con otras personas son t贸xicas nuestro entorno es t贸xico, los alimentos que comemos son t贸xicos. T贸xico es la palabra clave de nuestro tiempo."
[...]
"-Y sin embargo no me pregunta c贸mo los jueces croatas se han trocado de jueces en delincuentes!! 隆Pues ya ve, no fue Albert Einstein el que lleg贸 al poder en este pa铆s, sino unos vulgares delincuentes!"
[...]
"-Y yo me he cansado. -驴De qu茅? - Del entorno, de la eterna estupidez y de la groser铆a. La estupidez y la groseria son un c贸ctel mortal. Los nuestros no son amables, morir铆an antes de proferir una palabra amable. Somos una cultura campesina, la gente est谩 convencida de que en cualquier gesto amable acecha el chantaje o el enga帽o."
摆鈥
"Hoy en d铆a el festival literario no se diferencia mucho de las ferias medievales, en las que el p煤blico pasea de una carpa a otra, del tragafuegos al juglar. Los escritores hoy ya no molestan al p煤blico con lecturas, sino que llevan a cabo una suerte de espect谩culo. El p煤blico educado con la tv e Internet, es literariamente cada vez m谩s analfabeto y busca un entrenimiento r谩pido e inequ铆voco..."
El texto est谩 dividido en seis partes, claramente diferenciadas, que podr铆an ser peque帽os ensayos o divagaciones pero, realmente son peque帽as historias relacionadas unas con otras en el espacio, y el t铆tulo de la primera secci贸n, el primer cuento, creo que sienta las bases sobre esta metaficci贸n 鈥淯n cuento sobre como se crean los cuentos鈥�, que a la postre ser谩 una reflexi贸n continua sobre este tema de la creaci贸n art铆stica. Dubravaka toma el t铆tulo de su primera historia de un cuento del escritor ruso Boris Pilnyak, y es una primera secci贸n que me ha maravillado por c贸mo relaciona los personajes de este cuento de Pilnyak con sus propios padres y los recuerdos de su vida. Se desv铆a una y otra vez del cuento de Pilnyak para abordar su vida, sobre todo su madre. Realmente es un comienzo arrollador.
鈥淣unca se le ha ocurrido que existen personas con la goma de borrar preparada para borrarla; personas dispuestas a clavarle el pu帽al; personas dispuestas a pisotearla... 驴Por qu茅? Simplemente porque usted es un poco m谩s visible que ellas, mide un cent铆metro m谩s que ellas. La mayor铆a de la gente no lo soporta. No tiene hijos, no es una inv谩lida, no es suficientemente fea y no est谩 casada, es mujer, se ha echado al monte, canta, no rinde cuentas a nadie, todo esto es un super谩vit de libertad, que no se perdona f谩cilmente."
"- Las mujeres clamamos por tener conversaciones -dijo-, Se trata de un hambre que dura ya siglos. Algo que no les sucede a los hombres. Ellos mantienen una conversaci贸n constante. Con otros varones, por supuesto."
Tambi茅n resulta iluminadora la forma en que Dubravka Ugre拧i膰 aborda el tema de la mujer en el mundo sobre todo literario, lanzando ejemplos a lo largo de todo el texto pero sobre todo en la segunda historia El Arte del equilibrio, donde la viuda de un prestigioso escritor ya fallecido, a qui茅n conoce durante unas conferencias, y casi sin haber escrito una linea en su vida, es mucho m谩s popular que los asistentes a esa conferencia literaria. La agudeza de Ugresic a la hora de definir estos tiempos en los que si no brillas llamando la atenci贸n m谩s que por cuestiones m谩s internas, no eres nadie, se convierte en una especie de repetici贸n a lo largo de todo el texto. Y me gusta la forma en que la Ugresic aborda el feminismo, sin aljaracas, sin banderas llameantes simplemente relatando historias del d铆a a d铆a, de momentos en un avi贸n, o en un banco hablando con alguien.
"- A mi me respetan los hombres. 驴Por qu茅? Porque s茅 cual es mi -sitio-. Yo he servido y complacido obedientemente el talento literario de un hombre, he servido a la mente masculina, soy, por lo tanto, la dream girl de muchos varones, soy tambi茅n su viuda potencial. Para Levin he sido secretaria, archivera, editora, esposa, agente...No he vuelto a casarme, he seguido sirvi茅ndolo despu茅s de su muerte..."
Cada una de las seis partes de este libro aunque no sean una novela, si que podr铆an formar peque帽os cuentos que forman una especie de collage donde toca m煤ltiples temas, pero siempre exponi茅ndose a s铆 misma, desnud谩ndose emocionalmente, as铆 que aunque haya mucho de ficci贸n aqu铆, yo dir铆a que a mi no me ha embaucado en momentos concretos en los que Dubravka Ugre拧i膰 se desnuda totalmente frente al lector. Pel铆culas, libros, datos hist贸ricos, ficci贸n y finalmente, ella, Dubravka Ugre拧i膰 hablando c贸mo dar a luz una novela usando un narrador que aunque parezca an贸nimo debe tener mucho de ella misma, aunque aqu铆 est谩 la gracia de lo que nos cuenta, poder distinguir la ficci贸n de lo real, aunque 驴es realmente importante o necesario saber distinguirlo???. La verdad es que 煤ltimamente me est谩n flipando estas autoras croatas a las que quiero seguir descubriendo y Dubravka Ugre拧i膰 es una de esas autoras politicamente incorrectas, a veces tan seca como una cuchilla de afeitar y as铆 y todo profundamente conmovedora en muchos momentos. No la dej茅is pasar.
"Bueno, las escaleras no eran la verdadera causa, el pinzamiento en la espalda va a la par con otras se帽ales menos palpables: una inquietud interior que no tiene causa visible, la sensaci贸n de malestar inconsciente debido a la situaci贸n en la que nos encontramos metidos en contra de nuestra voluntad, la sensaci贸n de enga帽o que apenas se intuye en el aire, como la lluvia."
Esta obra no parece una novela, sino un potpurr铆, con tendencia a un Aleph, que incluye, an茅cdotas, comentarios sobre obras y escritores y reflexiones, con algunos toques de humor (al modo de de Tocarzuk). S贸lo he conocido a esta autora croata por sus aspectos autorreferenciales (aunque , tiene un formato que simula ser una novela),
Dubravka no es una persona complaciente, como se puede ver en su humor y sus cr铆ticas corrosivas; su car谩cter hace que su escritura sea m谩s interesante, aunque a veces cansadora.
鈥淭engo la impresi贸n de que usted est谩 en un estado permanente de rebeli贸n interna. Se le nota en la cara como se queda enganchada a todo; no logra pasar sin que algo la roce. Est谩 en fricci贸n permanente con el entorno. Constantemente clama por justicia. Y la justicia no existe, supongo que ya se ha dado cuenta. Por el momento cree que no vale la pena hundirse en las arenas movedizas, que el tiempo la ha pisoteado, que est谩 fuera de este mundo y que todo ha ocurrido fuera de su control. Le obsesiona la sensaci贸n de que, por mucho que haga, ya no es visible, de que no la oyen, de que no existe.鈥�
Tengo mis dudas sobre el valor de la escritura autorreferencial: me parece m谩s comprensible en autores que adem谩s tienen una obra que mostrar; como Hemingway con (pero tambi茅n escribi贸 o , entre otras). No me la explico en el caso de la saga de Mi lucha de Knausgard. Dubravka tiene algunas obras de ficci贸n, aunque ninguna en un idioma que pudiera leer. Y por lo que he podido leer, es una escritora que qued贸 muy traumatizada y marcada por la implosi贸n de Yugoslavia; ya nada fue igual despu茅s de eso.
Tiene algunos comentarios que me resultaron interesantes:
"Observando a la gente que se arrastraba obedientemente detr谩s de sus gu铆as con la botellita de agua en la mano, los bastones, las gafas, y recordando las risas descontroladas de los hombres al ver el pene en forma de tr茅bol asim茅trico grabado en un bloque de piedra, tuve un repentino ataque de misantrop铆a". (de Dubravka en N谩poli & Pompei.
鈥溌縏e das cuenta de d贸nde est谩 la diferencia? Esta mujer no sabe si M煤nich est谩 en Europa, pero est谩 absolutamente segura de que llegar谩 all铆. Por eso se durmi贸 con tranquilidad.鈥� (de un ciudadano de los Balcanes, sobre una turista americana).
鈥淒esde hace a帽os no logro entender por qu茅 el viajero delante de m铆 siempre reclina el asiento, aunque sabe muy bien que al hacerlo me aplastar谩 las rodillas y el caf茅 que tomo se derramar谩 en mi regazo.鈥�
鈥淟as categor铆as y los g茅neros literarios, como met谩foras de la vida humana, se han desgastado por el uso exagerado, pero las vidas humanas no se han cansado en absoluto de ser aut茅nticas novelas, dramas, tragedias, farsas, cuentos sin contar, obras teatrales y novelas de amor. A la gente le gusta todav铆a comparar su vida con una novela (鈥樎h! Si yo te contara mi vida, ser铆a una aut茅ntica novela鈥�), con un escenario teatral o con un cuento.鈥�
Detuve la lectura de la obra en su momento, durante el cap铆tulo dedicado a la literatura rusa, particularmente la generaci贸n del 麓30, su especialidad acad茅mica. Personalmente, por un mayoritario desconocimiento de autores y obras, me encontr茅 perdido y empantanado; y he preferido dejarlo para otro momento (u otra vida), y retomar en el cap铆tulo posterior. De ellos me han quedado Bor铆s Pylniak, y su "Cuento sobre c贸mo se escribe un cuento"; y por alguna raz贸n, Doivber Levin (seud贸nimo con reminiscencias de oso y met谩fora de c贸mo las Revoluciones se devoran a sus hijos).
Y la inevitable la figura de Isaiah Berlin y su obra , en el que presenta su caracterizaci贸n de las personas con la figura del erizo (con el que Dubravka parece identificarse; ver primer p谩rrafo) y el zorro, solitario e indiferente, maestro del enga帽o y patrono de los escritores, y que da t铆tulo a la obra, y tambi茅n hace de apertura y de cierre.
Una buena obra; por momentos muy interesante; por momentos abrumadora.
Ovu knjigu bismo pre mogli da posmatramo kao knji啪evne bele拧ke i znakove pored puta Dubravke Ugre拧i膰 nego kao roman ili zbirku pripovetki. Tok knjige nije odre膽en bilo kakvom logikom kontinuiteta, ve膰 isklju膷ivo onim 拧to D. Ugre拧i膰 kao spisateljicu u odre膽enom trenutku zanima - 拧to samo po sebi nije greh - ali to 拧to nju zanima nije uvek i zanimljivo, a katkad je i u kontradiktornosti sa onim 拧to je ranije re膷eno (npr. uzroci rata u biv拧oj Jugoslaviji). Iako autorka na samom po膷etku petog dela knjige ispisuje divan paragraf o banalnim mislima u knji啪evnim delima (naziva ih papiranitim filom za "fortune cookies"), ona i sama u esejisti膷kim segmentima knjige neretko stvara jeftine i banalne formule i teorije. Uzmimo slede膰u sliku kao primer: Autorkina mala ne膰aka tokom dopisivanja ne koristi konvencionalni jezik, ve膰 emotikone. Umesto nekolicine logi膷nih obja拧njena (lak拧e je i br啪e uneti smajli koji se smeje nego napisati Hahahaha; pospe拧uje se izomorfizam zna膷enja; konvencionalni jezik li拧en je likovnih elemenata, koji su nezaobilazan deo izraza mla膽e populacije), autorka zaklju膷uje slede膰e: "Ona osje膰a da konvencionalni jezik nije njezin. To je jezik (...) kojim odrasli mu拧karci 拧alju svoje poruke. Ona ve膰 sada osje膰a u tom jeziku mu拧ko nasilje i svoju isklju膷enost". Ovakav hiperdeterminizam je toliko ve拧ta膷ki, toliko pojednostavljen, toliko nespretno umetnut da 膷itaocu ostaje samo to da prevrne o膷ima i razmisli vredi li knjiga daljeg 膷itanja. Ipak, odgovor na takvo pitanje bio bi "Da", jer su pojedine epizode zaista zanimljive i lepo ispri膷ane. Dubravka Ugre拧i膰 je u ovoj knjizi najbolja tamo gde je najintimnija. Kada 啪eli da progovori o krupnim temama - o nacionalizmu, fa拧izmu, mizoginiji... - to 膷ini prili膷no nezgrapno, kao da ume膰e parole, kao da se nad dotada拧nji tekst nadvio neki bilbord sa reklamnom porukom. Poseban je paradoks to 拧to se ja sa su拧tinom tih poruka naj膷e拧膰e u velikoj meri sla啪em, ali su iznete na tako pojednostavljen i bolno banalan na膷in da mi deluju kao da su fil za "fortune cookies" NGO aktivista.
Ugresic is one of my favorite authors. Her writing is unmatched; she's engaging, witty, blisteringly smart, almost cringingly honest about herself, unpretentious, and dry humored; her stories are unique and their arrangement and development requires concentration and true thinking on the part of the reader. She is an excellent puzzle-maker, and it's evident that she enjoys the process. She's truly a reader's writer.
"Fox" is her latest and possibly greatest. This is a very complicated compilation, and I think it's probably her strongest writing. My copy is heavily highlighted and dog-eared. I almost never write in books, but there were so many great parts of this that I found myself constantly holding a pen.
Ugresic could publish a collection of stories that simply recount conversations that she's had with people while sitting on a bench drinking wine, and it would be a stunning work.
This was my translated literature pick in November. For the third time in one month I found myself reading auto-biographical fiction. The first person narrator in Fox is, I am quite sure, Dubravka Ugresic herself. This is an author I have long wanted to read, who came onto my radar through various literary sites where I lurk as she began to receive acclaim a few years ago due to seven of her works being translated into English.
The author has lived in self-imposed exile from Croatia ever since the breakup of Yugoslavia. The result of her criticisms of nationalism there left her branded as a traitor.
Fox is thus biographical, following the life of an author living in exile in the Netherlands and including sections about writing process, attending literary conventions and speaking engagements, and returning for a heartrending episode to her Croatian home town. She uses the mythic figure of the fox as trickster to great effect throughout the novel, making the case for authors who travel across cultures. The through line asks the illusive question, "How do stories come to be written?"
Though I felt somewhat adrift in the long first chapter, A Story about How Stories Come to Be Written, I discovered as I read further that it was a brilliant set up for the rest of the book. I grew accustomed to her sly humor. Most of all, I reveled in the ways she pans the entire international publishing world. She is so bold I worried she might be accused of being a traitor to her own profession!
Currently I am making the progress of a snail through Rebecca West's Black Lamb and Grey Falcon, as that author travels through Yugoslavia in 1938. Her travels begin in Croatia and she relates the history and mixture of cultures there: Roman Empire, Slavic, Austro-Hungarian and Turkish. Reading Fox, I felt I had the long and troubled background to Dubravka Ugresic's current concerns. It was one of those delightful events of synchronicity that happen to readers.
"Svi smo hodaju膰i tekstovi, kora膷amo svijetom s nevidljivim kopijama zalijepljenima za nas, s brojnim revizijama sebe samih, o 膷ijem postojanju, broju i sadr啪aju nemamo pojma. Nosimo na svojoj ko啪i biografije drugih ljudi o kojima pritom ne znamo ni拧ta. Svi se mi lijepimo jedni na druge poput prozirnih folija sa skrivenim tekstom, urastamo jedni u druge, sve nas, svakoga ponaosob, naseljavaju tajni stanari, svi mi naseljavamo tu膽e ku膰e. Nabokov je, 膷ini se, bio u pravu rekav拧i da smo svi mi djeli膰i megateksta, fusnote velikom, nepoznatom, nedovr拧enom remek-djelu."
Lijepo je kad ti nakon nekog vremena do膽e knjiga koja te malo namu膷i, koju ne mo啪e拧 tek tako progutati. Ne u smislu lo拧eg pisanja, naravno, ve膰 u smislu o膷ekivanja nivoa znanja 膷itaoca o onome o 膷emu se pi拧e. Ovdje se na拧lo sve i sva拧ta, i to u najrazli膷itijim formama: (auto)biografsko i fiktivno, esejisti膷ko, putopisno, romaneskno, kritika i humor, pro拧lost i sada拧njost, ali ova je knjiga prije svega jedno fenomenalno pisanje o pisanju. I vjerovatno 膰e onima koje ne zanima teorija i istorija knji啪evnosti, ili makar neki osnovni principi i ideje samog 膷ina pisanja, biti prili膷no dosadnjikava, svima nama kojima su ovakve stvari i te kako zanimljive ovaj ure膽eni haos (ne)doga膽anja bi膰e vrlo vjerovatno istinski vrijedan pa啪nje i vremena. 膶ekam da se utisci jo拧 malo slegnu, pa pi拧em i neki detaljniji tekst. Do tada, neka ostane na ovome.
This book is wonderful, complicated, gorgeously written, and mind-blowing. Not "mind-blowing" in the way that term is typically used to describe popular novels with lots of twists and turns, but because it forces you to redefine what a novel is while you read it. It's a mix of maybe-fiction and literary critcism (litcritlit?), a book about grappling with literature in the modern world.
Part I is titled "A Story about How Stories Come to Be Written" but claiming that's what this book is about is a too-facile summation of a single line. First of all, all literary fiction is about how stories come to be written. That includes this book, of course, but to rest there is a limited interpretation. This book is about immigration and migration (the term "miglit" is used at one point), in all of its forms. The presumptive narrator is an immigrant who writes and speaks about the immigrant writer experience while visiting cities that are in the midst of political battles over refugees. Beyond that, the litcrit chapters about minor characters from literary history are also about a form of immigrant experience through time. And this is all tied back to the concept of writing itself, authors as immigrants within stories (others' stories and their own).
The lines between fact and fiction are often blurred. As just one example, the second-to-last part is a retelling and an examination of Dorothy Leuthold, a woman who worked in the NY Public Library and volunteered to drive the Nabokov's across country. Her brief intersection with literary greatness dropped her into Nabokov's discovery of a new species of butterfly which he named after her: Neonympha Dorothea Dorothea. But in Ugre拧i膰's version, the moment of discovery is a marvel of re-imagining (which I won't spoil) that for once swaps the faded power of a minor character with the historical heavyweight. It's another migration, butterflies and biographies, where meaning and intent outweigh what we can know of lost events.
All that, and the writing is beautiful. A million things for me to quote but one I happen to have at the ready:
"I held my inner map up to the city map. Taking the city's pulse I took my own. The maps of the subways and undergrounds I compared to my own circulatory system. Others had psychoanalysts, I had cities."
Ovaj roman te拧ko mi je ocijeniti iz vi拧e razloga. ,,Lisicu鈥� sam dugo 膷itala, 膷ak i pauzirala par dana u nekoliko navrata.
Ovaj je roman autofikcija s nizom putopisnih elemenata, ali i svojevrstan polemi膷ki i kriti膷ki spis. Naime, spisateljica se svjesno poigava s vlastitom autobiografijom, a naravno, takvo poigravanje se odnosi na upotrebu mnogih fikcijskih detalja te je te拧ko ustvrditi razliku izme膽u njezine nekada拧nje realnosti i velike sklonosti imaginaciji. Dakle, autobiografija je samo jedan od narativnih okvira pomo膰u kojih spisateljica nastoji uvu膰i 膷itatelja u roman te ste膰i njegovo povjerenje u autenti膷nost iskazanoga. No, iako Ugre拧i膰 nastoji biti objektivna, rekla bih da 膷ak i vjeruje da jest, ona to nikako nije. Naime, kroz mnoga poglavlja, osjeti se njezina ironi膷na o拧trica na mnoge povijesne i kulturne doga膽aje, ali i aluzija na poznate li膷nosti te se tako stje膷e dojam kako ponekad pretjeruje u obra膷unavanju sa svojim (stvarnim i nestvarnim) protivnicima. Stoga, koliko god Ugre拧i膰 nastojala prikazati pravu stvarnost, to uvijek ostaje samo njezina vizija stvarnosti.
Iako Ugre拧i膰 pi拧e zanimljivo, jednostavno, 膷isto, njezina re膷enica naprosto klizi, me膽utim s druge strane zna biti poprili膷no naporna ubacivanjem nepotrebnih zanimljivosti o Rusima. Ovo ne bi trebao biti roman o Nabokovu i njegovom hvatanju leptira, ili o Dojberu Levinu i sli膷nim. Ubacivanjem poglavlja, posebice onima o Levinu i Hard啪inu, stvara se dojam kako da spisateljica ni sama ne zna gdje bi sa vi拧kom informacija do kojih je do拧la pomnim istra啪ivanjem pa ih eto ubacuje u roman.
U djelu, spisateljica ka啪e kako ,,prava knji啪evna zabava zapo膷inje u onom trenutku kada pri膷a izmakne autorovoj kontroli鈥� odnosno ona pri膷u uspore膽uje s rotiraju膰im vrtnim prskalicama, koje prskaju u raznim smjerovima. I stoga se pitam je li takav slu膷aj i s ovim romanom. Naime, od samoga prvoga poglavlja, spisateljica kre膰e u potragu za na膷inom pisanja pri膷a, i zatim kroz ve膰inu poglavlja prote啪e pitanje o nastanku pri膷e, 拧to naravno u 膷itatelju stvara odre膽enu dozu znati啪elje i neizvjesnosti jer 啪eli saznati odgovor. No, odgovor, koji spisateljica daje na kraju svoga romana je banalan i jednostavan, naprosto nedovoljan nakon tolikoga i拧膷ekivanja te otvara nova pitanja.
Dubravka Ugre拧i膰 je svakako zaslu啪ila mjesto u kanonu hrvatske, jugoslovenske, pa (usudi膰u se re膰i) i srpske knji啪evnosti. Njen uticaj i zna膷aj, ne samo na 啪ensko pismo, ve膰 i na pisanje uop拧te na na拧im prostorima je toliko velik da je gu拧enje njenog spisateljskog identiteta na jedan nacionalni uzus vi拧e kontraproduktivno. Dubravka Ugre拧i膰 je svojim djelom nadi拧la sve na拧e nacionalne podjele i u tome 膰e zauvijek ostati ve膰a od svih nas. S tim u vidu, od svih njenih knjiga koje sam pro膷itao, smatram da je "Lisica" najslabija. Ovo je zapravo neobi膷an mish-mash romana, nau膷nog rada, autofikcije, eseja i putopisa. Mnogo toga na malo mjesta, 拧to samo po sebi ne mora biti lo拧e. I jasna je autori膷ina umje拧nost u prekrajanju i spajanju razli膷itih 啪anrova. 艩est poglavlja knjige predstavljaju 拧est pri膷a koje se uslovno mogu 膷itati samostalno (iako se u nekima prave reference na teme iz prethodnih poglavlja). Ono 拧to ih spaja jeste motiv lisice, koji je u nekima vi拧e, a u nekima manje uspje拧no uklju膷en, motiv fusnote kao knji啪evne i 啪ivotne sudbine, tema migracije (knji啪evni膷ke), jedan lik s kojim junakinja ulazi u dijalog (lik iz njenog 啪ivota ili iz knji啪evne istorije), kao i motiv smrti. Sve to jeste i djeluje zanimljivo, me膽utim, meni kao 膷itaocu problem je bio to 拧to nisam do啪ivio sve cjeline jednako zanimljivima. Neke su me zainteresovale, neke su me zabavile, neke potresle, ali u nekim nisam osjetio zainteresovanost. Za mene je vrhunac ove knjige tre膰e poglavlje "U 膽avoljem vrtu", koje mogu da zamislim ekranizovano. Poslije toga, nijedno nije uspjelo da probudi tu vrstu uklju膷enosti u pri膷u i sudbine junaka, a 膷ini mi se da to nije postigla ni sama autorka tokom pisanja. 膶esto su me esejisti膷ki pasa啪i umorili. Iako duhovita i britka, 膷ini mi se da autorka s vremena na vrijeme upada u zamku nesvjesnog moralizovanja. Osim toga, odre膽eni dijalozi su mi djelovali kitnjasto i neuvjerljivo. Zato ne mogu re膰i da sam u potpunosti u啪ivao u knjizi kao cjelini, iako mi je drago 拧to sam je pro膷itao. I pored ocjene koja mo啪da ne dolikuje knji啪evnoj veli膷ini kao 拧to je Dubravka Ugre拧i膰, i dalje smatram da ovu knjige treba da pro膷ita svako ko 啪eli da se bavi pisanjem. Ovo jeste jedno djelo 膷iste ljubavi prema pri膷i i pri膷anju i mo啪e da bude jako korisno svakome ko 啪eli da se bavi ovom 膽avoljom rabotom. Jer na kraju, junak ove pri膷e jeste sama pri膷a, koja se stalno transformi拧e u drugo lisi膷ije ruho.
Ovo je u na膷elu remek djelo s tri fatalne pogre拧ke:
Feministi膷ki ispadi ni po 膷emu se ne razlikuju od 拧ovinisti膷kih ispada, a 拧ovinizam se po svom bitku temeljenom na diskriminaciji puno ne razlikuje od fa拧izma tako da je ovaj tekst samo dokaz da smo svi mi, da 'prosti拧, ista diskriminatorska govna.
Agresivna narcisoidnost i glorificiranje vlastitog jastva s "ja, ja, ja i samo ja", je kontraproduktivno pa se sti膷e dojam da Ugre拧i膰 i nakon svih silnih godina "kme膷anja" nije doku膷ila da sama sebi ska膷e u usta, odnosno da proporcionalno porastu njezine oholosti pada njen ugled u javnosti. Tu je i taj stav "ja sad 啪ivim u Amsterdamu i zato sam civilizarana, a vi bijednici i dalje lovite ru膷ak va拧im kopljima i spavajte u va拧im zemunicama", kao da sama nije potekla iz iste te kalju啪e i kao da je civiliziranost samo geografska karakteristika koja bi joj dala za pravo da sve nas ocjeni kao primitivne.
Tre膰a progre拧ka je jedini razlog zbog kojeg sam se odlu膷io da dam ovakvu ocjenu (jer neslaganje s ne膷ijim stavom nije kriterij kvalitete), a to je forsirana uloga lisice i njena prisutnost gdje ima i nema smisla (vise nema nego ima), da bi se opravdao naslov knjige, koji nema puno veze sa sadrzajem, ali naslov i njezine korice su ono 拧ta knjigu prodaje. Zahtjevi konzumerizma o kojima i sama pi拧e nisu ni nju zaobi拧li, ali mo啪da su to samo moje halucinacije.
Hay escritores "erizos", como Dostoievski, que simplifican la complejidad del mundo y re煤nen su diversidad en una 煤nica idea, y los hay "zorros", como Dubravka Ugre拧i膰, incapaces de reducir el mundo a una sola idea, constantemente movi茅ndose entre una inmensa variedad de im谩genes y de experiencias. El potente s铆mbolo del zorro, encarnaci贸n del enga帽o y de la astucia.
Es el segundo libro que leo de la autora croata, despu茅s de 'La edad de la piel', y la escritura en retazos parece ser una constante. El texto es un patchwork que cose an茅cdotas privadas como gatillos que impulsan m谩s y m谩s historias: por poner un ejemplo, es capaz de engarzar una sesuda reflexi贸n sobre literatura con una exposici贸n sobre la rata almizclera y al mismo tiempo, un viaje a Calcuta.
Hay cap铆tulos que cuentan un cuento que a su vez intenta contar un cuento sobre c贸mo se crean los cuentos; algunos en los que unas vivencias en N谩poles desencadenan profundas consideraciones sobre la mediocridad en el arte y la vida; en otros, la historia de un desactivador de minas da pie a hablar sobre la 煤ltima guerra yugoslava; m谩s all谩, las peripecias de una gira literaria sirven para explicar la literatura rusa de vanguardia...Todo cabe.
Y como hilo conductor, la mirada de migrante 鈥揢gre拧i膰 vive como exiliada en 脕msterdam鈥�, que recorre todo el relato y permea las agudas observaciones sobre la era post-Google, las ciudades que transita o las personas que frecuenta. Se trata de un h铆brido muy personal.
El zorro es un ser ind贸mito, embustero; un ser que danza entre las deidades y lo terrenal. Un animal bell铆simo que no se siente c贸modo en ning煤n lugar. El c谩nido m谩s felino de todos. Embaucador, astuto y eterno migrante.
Lo mismo podr铆a decir de la maravillosa obra de Dubravka Ugre拧i膰: salvaje, tramposa, bella e inclasificable. Un libro de remembranzas en el que viajamos con Nabokov por el Gran Ca帽贸n de Colorado, visitamos el Jap贸n de Tanizaki y recorremos gran parte de Europa huyendo de la sinraz贸n de la guerra de la mano de Pilniak y su incesante pregunta: 驴c贸mo se crean los cuentos?
En la difuminada frontera de la realidad y la ficci贸n Ugre拧i膰 narra un l煤cido cuento de cuentos. 'Zorro' es un intenso juego laber铆ntico de metaliteratura que har谩 delicias de todo lector que se adentre en sus p谩ginas.
Dugo sam 膷itala ovu knjigu i u啪ivala u svakom njenom poglavlju. Te拧ko ju je objasniti. Ovo je u su拧tini niz eseja na temu knji啪evnosti povezan pripoveda膷kim ja u jedan neobi膷an roman. Prava poslastica za one koji vole knji啪evnost i koji su 啪eljni novih formi u njoj.
Too post modern for me, but no doubt more patient readers will enjoy the novel鈥檚 slippery form, literary references, historical footnotes and sly humor.
Nazpravo bi bilo pribli啪no 3,5* ali te拧ko je preto膷iti u zvezdice kompleksan utisak.
"Ipak, nisam sigutna koliko topografija (ili geografija) podr啪ava razvoj radnje; koliko je ona sastavni deo pri膷e; koliko te dvije stvari radnja i topografija, zaista rade jedna za drugu, a koliko protiv; i koliko se veza me膽u njima uspostavlja naknadno, u interpretaciji. Pitala sam se zatim kakvu ulogu u svemu tome ima slu膷aj, i da li 'urbana scenografija' poma啪e pri膷i ili joj odma啪e. Jer ako se radnja doga膽a u 'jakom' mjestu (mjestu koje je ujedno i kulturni tekst), i ako je pritom doga膽aj 'slab', sav na拧 knji啪evni napor mogao bi zavr拧iti u nekoj vrsti fikcionaliziranog turisti膷kog vodi膷a. Ako je pak doga膽aj 'jak', a mjesto 'slabo', 膷itatelj bi se s pravom mogao upitati 膷emu onda inzistiranje na topografiji." (str.53-54) "沤ivimo u vremenu op膰e teatralizacije svega, gluma vi拧e ne slu啪i tomu da netko glumi nekoga drugoga ili ne膽to drugo, nego tomu da svatko od nas glumi sebe. U ovome svijetu sve je 'art'." (str.269)
Roman koji je do啪ivio 啪anrovsku kanibalizaciju, u njemu imamo mje拧avinu svega. Kroz 拧est se dijelova provla膷i motiv lisice koja je ve膰 spomenuta u samome naslovu, a to je zapravo jedini motiv koji povezuje 拧est dijelova u cjelinu. Knjiga me je namu膷ila i jo拧 uvijek ne razumijem 拧to se je njome htjelo posti膰i. Dakako, neki su dijelovi dobri i javljaju se odre膽ena stajali拧ta koja 膰e rijetko tko iznijeti ovako javno kao Ugre拧i膰. Zaintrigirala me pri膷a o Udovici i pri膷a o Ferrisovoj, kao i avantura s Bojanom. Sve tri pri膷e prikazuju prolaznost i krah 啪ivota i 拧teta je da i kraj nije bio u tome smjeru jer je zadnji dio ostao visiti u zraku, ne znam 拧to se time htjelo posti膰i.
Zorro de Dubravka Ugre拧i膰: reivindicaci贸n del escritor de clase econ贸mica
Zorro, de la croata Dubravka Ugre拧i膰 y publicado por Impedimenta, es un artilugio literario seductor. Atiende a multitud de facetas relacionadas con los libros y la literatura, incluso analiza el mercado editorial y la funci贸n de los escritores, de antes y de ahora, pero, sobre todo, entre autoficci贸n, biograf铆a e investigaci贸n filol贸gica, nos impone el irrefrenable deseo de la autora por mostrarnos como se crean los cuentos. Para ello, Ugre拧i膰 escribe un trampantojo por donde desfilan pedazos de libros y retazos de las vidas de Boris Pilniak o Vladimir Nabokov, junto a biograf铆as de autores casi desconocidos y perdidos y personajes que lograron ser una nota a pie de p谩gina en la historia de la literatura. En el trasfondo, el terrible conflicto de la antigua Yugoslavia, los croatas, los serbios鈥� y una visi贸n narrativa del mundo en el que vivimos en donde el misterio de la creaci贸n de relatos, ese c贸mo se crean los cuentos, puede ayudarnos: veamos el horror de nuestro mundo con los ojos de un ni帽o. Creemos cuentos y, tal vez as铆, nuestra vida sea mejor.
Tal es la atractiva propuesta de esta autora, figura capital de las letras croatas con un puesto bien ganado gracias a textos como El museo de la rendici贸n incondicional o El ministerio del dolor. Estamos, por tanto, ante una autora de reconocido recorrido, que adem谩s se ha significado a la hora de tomar la voz de la guerra y del exilio causados por las guerras en la antigua Yugoslavia, y que le granjearon la enemistad de muchos compatriotas.
Por ello, una escritora de este nivel puede plantearse un libro partiendo de una 煤nica y absorbente premisa: 驴c贸mo se crean los cuentos?, que es lo mismo que tratar de analizar los mecanismos de la ficci贸n. Desde aqu铆, Dubravka Ugre拧i膰 pone en marcha una narrativa autoficcional que tiene mucho de tratado de literatura comparada. El resultado es un libro inclasificable y, por eso, fascinante.
La idea de buscar las fuentes originales, aquellas de las que se alimenta la ficci贸n, de entrada, ya nos anuncia una lectura exigente en algo que no puede entenderse como una novela al uso. Pero 驴qui茅n desea a estas alturas otra novela al uso? Zorro destila un gota a gota emanado de las notas a pie, es decir, de aquello que sucede en la literatura con letra peque帽a, pero que ata帽e directamente a la letra may煤scula, es decir, a la obra maestra.
El empe帽o de la autora en fijar una lente de aumento sobre los instantes en los que se generaba literatura mientras todos miraban hacia otro lado, permite que desgarre el papel de la ficci贸n para alcanzar m谩s all谩 de la mirada convencional de los lectores de libros.
Cuando todos, lectores y cr铆tica, observaban fijamente a Nabokov, a su lado se estaba desarrollando una historia de esas de letra diminuta, que se agiganta con el an谩lisis de Dubravka Ugre拧i膰. Porque la historia que nos muestra acerca de Nabokov es la historia de Dorothy Leuthold, una especie de chofer y secretaria accidental del escritor, bautizada por la autora como Little Miss Footnote (Peque帽a se帽orita Nota al pie de P谩gina).
A pesar de ser solo eso en la historia literaria de Nabokov, una nota a pie de p谩gina, esa mujer quiz谩s haya resultado mucho m谩s importante para su literatura. En efecto, Ugre拧i膰 nos cuenta la historia de Nabokov y esta mujer, pero adem谩s a帽ade la de Nabokov y su pasi贸n por las mariposas, relatando un suceso cargado de alto voltaje sexual, justo cuando una mariposa se detiene sobre el pubis de Dorothy Leuthold. 驴Qu茅 hac铆a la mujer con la falda levantada mientras buscaban mariposas en el fondo de un ca帽贸n rocoso? Para m谩s informaci贸n sobre el acontecimiento, os remito al libro.
De modo que as铆 se escribe la literatura, partiendo de sucesos nimios, como nimio parece el escritor japon茅s Tagaki. Pero, al igual que la mariposa sobre el pubis, que se magnifica por obra de la presencia de Nabokov, Tagaki adquiere tintes gigantescos gracias a la atenci贸n que le depara otro tit谩n de las letras rusas: Boris Pilniak. Y esta historia es el coraz贸n de libro de Ugre拧i膰 dado que, producto de la investigaci贸n de Pilniak sobre el autor japon茅s, public贸 en 1926 un peque帽o escrito de apenas diez p谩ginas titulado Un cuento sobre c贸mo se crean los cuentos. Y de aqu铆, adem谩s, el nombre del libro: Zorro.
驴Por qu茅 Zorro? Durante su visita a Kobe un gu铆a condujo a Pilniak hasta el templo del zorro:
鈥淓l zorro es el dios de la astucia y de la traici贸n (鈥�) El zorro es el dios de los escritores鈥�.
Pilniak redacta estas impresiones tras visitar el templo. Efectivamente, su olfato de fino estilista ha sabido captar muy bien la analog铆a. El escritor, los escritores, somos como los zorros; siempre astutos y mentirosos, vendiendo nuestras historias, nuestras ficciones, que los lectores engullen crey茅ndolas a pies juntillas gracias a ese maravilloso pacto ficcional en donde se suspende la incredulidad ante el poderoso influjo de la literatura. Somos el lobo, o el zorro si lo prefieren, que enga帽a a la Caperucita Roja que es nuestro lector. Si sabemos hacerlo bien, una y otra vez acabara en la casa de la abuelita, que es nuestra narraci贸n.
Pero a la autora de Zorro le preocupan tambi茅n esa multitud de ideas, incluso de obras comenzadas y que se trabajan pero se abandonan, todas esas historias que no llegan a cristalizar en el proyecto literario del autor, pero que sin ellas las que obtienen 茅xito no existir铆an:
鈥淢uchas historias en la vida de un escritor terminan como litopediones, como embriones narrativos鈥�.
Y son, precisamente, estas historias que se quedan varadas en el limbo narrativo las que vienen a demostrarnos una inquietante verdad:
鈥淭odos somos notas a pie de p谩gina鈥�.
Y lo somos en tanto en cuanto que somos susceptibles de ser, en uno u otro momento, material narrativo que, por las cuestiones que sea, se termin贸 abandonando. Es decir, somos producto del olvido de alguien por cuya vida hemos pasado de forma nebulosa. Todos llevamos en nuestro interior el personaje protagonista de una gran novela que al final forma parte de un lado del decorado, tal vez disfrazado de 谩rbol. Hay que preguntarse urgentemente algo: 驴Qu茅 nos diferencia de ser personajes literarios?, 驴qu茅 nos hace poseer la conciencia de que somos reales? Eso lo dejaremos para Unamuno.
El fil贸sofo y polit贸logo (entre otros adjetivos) Isahia Berlin tambi茅n aparece en Zorro, y lo hace gracias a su peculiar divisi贸n de los escritores en dos grupos zool贸gicos: erizos y zorros. Erizos son aquellos que escriben y piensan desde la comodidad de una 煤nica idea, y los zorros prefieren reunir diferentes ideas producto de experiencias variadas. 驴Unos son homog茅neos y otros heterog茅neos? Tal vez. 驴Unos son peores que otros? En absoluto.
Porque los erizos saben una sola cosa, pero de importancia capital, y los zorros abarcan una gran variedad, pero quiz谩s no de asuntos tan importantes鈥� Erizos son Plat贸n, Lucrecio, Dante, Pascal, Hegel, Dostoievski, Nietzsche, Ibsen, Proust鈥� El escuadr贸n de zorros que se muestra incapacitado para el reduccionismo del mundo a una idea exclusiva se nutre de ilustres como Her贸doto, Arist贸teles, Erasmo, Shakespeare, Montaigne, Moli猫re, Goethe, Pushkin, Balzac, Joyce鈥� Y vosotros, escritores que me le茅is ahora, 驴Qu茅 sois, erizos o zorros? Daos un tiempo. Yo he contestado que soy zorro a tontas y a locas. Ahora lo pienso dos veces y no lo tengo tan claro. Por cierto, para Dubravka Ugre拧i膰 el escritor Boris Pilniak era un zorro.
La taxonom铆a zool贸gica contin煤a en el libro de Ugre拧i膰 como una brillante forma de entender la literatura. Peculiar e inteligente es la siguiente divisi贸n que establece entre los escritores y los estudiosos de la literatura:
鈥淟a literatura universal puede compararse con una ballena a la que (鈥�) se adhieren los peces llamados limpiadores o r茅mora. Estos peces r茅mora se pegan al cuerpo de la ballena y succionan los par谩sitos de su piel. Utilizan a la ballena como fuente de alimentaci贸n, de protecci贸n y medio de transporte. Si no existieran los peces r茅mora, los par谩sitos colonizar铆an el cuerpo del cet谩ceo y se corromper铆a. Yo no me hago ilusiones acerca de mi propio talento literario. Soy un pez limpiador de la literatura. Mi misi贸n es ocuparme de la salud de la ballena鈥�.
Pero hay otros par谩sitos en este enorme cet谩ceo literario que son mucho m谩s letales y no cumplen con la funci贸n sanitaria: las parejas de los escritores. En Zorro se nos habla de una relaci贸n casi vamp铆rica:
鈥淟a m谩s famosa entre nosotros era la viuda de un escritor mundialmente c茅lebre, exiliado, que hab铆a muerto hac铆a mucho tiempo, pero del cual se hab铆a empezado a hablar como de un gran escritor hac铆a relativamente poco鈥�.
La autora analiza el proceso de comercializaci贸n del legado y de la memoria de un autor, otra forma de crear una historia, un cuento se podr铆a decir, manejado en manos de otros:
鈥淓se es nuestro tiempo moderno: el tiempo de la supervivencia. La vida se ha convertido en un lujo, y la literatura todav铆a m谩s鈥�.
Ugre拧i膰 analiza esta forma de erigir un mito y pasa a criticar los resortes que alimentan la literatura de hoy en d铆a, esa literatura que es un lujo:
鈥淟os escritores hoy ya no molestan al p煤blico con lecturas, sino que llevan a cabo una suerte de espect谩culo. El p煤blico, cuyos est谩ndares receptivos se han educado con la televisi贸n e internet, es literariamente cada vez m谩s analfabeto y busca un entretenimiento r谩pido e inequ铆voco鈥�.
Porque hoy en d铆a la profesi贸n de escritor se tambalea ante este tipo de concepciones y mercadeo:
鈥淟a vida literaria solo es emocionante mientras uno est谩 sentado a la mesa de trabajo, entre cuatro paredes. Todo lo dem谩s produce sensaci贸n de fracaso, humano y profesional, si es que se puede llamar profesi贸n a la escritura seria (鈥�) Cuantos menos motivos reales para la fama, m谩s calificada se considera una persona para entrar en la 贸rbita de los famosos. Porque el p煤blico es el que establece los criterios, no nosotros鈥�.
Ante ese panorama demoledor no puedo dejar de traer este art铆culo que ya escrib铆 hace tiempo:
De esta forma hemos accedido a una era de la mediocridad:
鈥渓a primera y la m谩s importante es la batalla contra la mediocridad (鈥�) La mediocridad es el principio fundamental de cualquier actividad art铆stica. No hay industria que se sostenga solo en la excelencia y al mismo tiempo resulte exitosa鈥�.
Como vemos, el libro Zorro es mucho m谩s que una mera b煤squeda de c贸mo se crean los cuentos, tambi茅n nos habla de la forma en que se pervierte la literatura y la indefensi贸n de los autores de calidad. La vida se ha reducido a unos tuits, y es ah铆 en donde el autor debe tomar su decisi贸n m谩s importante: o creemos que la inadaptaci贸n y la falta de idoneidad son errores del sistema, o entendemos que el valor literario es cuesti贸n de tener un buen lobby. El objetivo final es contar con el mayor n煤mero de simpatizantes posibles.
驴Qu茅 significa esto? Es lo que, durante la entrega del Premio literario Amazon, uno de los presentes argument贸 como algo definitivo para el 茅xito de un novelista online, conseguir una adecuada masa cr铆tica de seguidores. 驴Es esto literatura? No, es algo mucho peor. Lo que denomino vida literaria. Esa que corrompe las virtudes del autor y lo convierten en un mamarracho obsesionado por el numero de seguidores y los likes鈥� Algo que exigen muchas editoriales para poder publicar, una pescadilla venenosa que se mordisquea la cola.
L煤cida Dubravka Ugre拧i膰, desde luego, que tambi茅n reflexiona sobre el papel del escritor en la cadena de producci贸n editorial, y coincide en aquello que tantas veces he mantenido. Para los grandes grupos el autor es lo de menos. Afortunadamente, todav铆a quedan editoriales (suelen ser las independientes) que entienden el lugar del escritor como un lugar privilegiado, y no como se nos asegura en el libro:
鈥淭odos los que viven de la literatura y a costa de ella, y todos los que est谩n c铆nicamente convencidos de que, en toda esta cadena, el puesto del autor es el m谩s bajo. Tienen raz贸n: en toda esta cadena, el puesto del autor es el m谩s bajo鈥�.
Son palabras que desmoralizan, agrias, vertidas por una autora cansada o desenga帽ada por una realidad en donde:
鈥渃ada vez es m谩s frecuente la pr谩ctica de que los honorarios no lleguen a la cuenta del escritor, y tambi茅n es m谩s frecuente la posibilidad de que el escritor de clase econ贸mica desista porque luchar por un honorario m谩s o menos digno tiene sentido, pero luchar por una propina no lo tiene鈥�.
驴Os suena? A m铆 s铆, desde luego. He atravesado durante a帽os por un desierto con cinco novelas publicadas que jam谩s rindieron r茅dito. Unas migajas inaceptables y mentirosas que aparec铆an en liquidaciones que sistem谩ticamente me he negado a aceptar. Por eso, hay que decir bien alto que editoriales como la que publica a Dubravka Ugre拧i膰, Impedimenta, o la que afortunadamente me edita ahora, Ediciones del Subsuelo, consideran al autor como su bien principal y m谩s valioso. Esto es un milagro dentro del panorama editorial depauperado.
El concepto que acu帽a Dubravka Ugre拧i膰 de escritor de clase econ贸mica no puede ser m谩s acertado. Somos todos los que hemos luchado, y luchamos, por dejar un obra. El escritor top-class se limita a bramar sus est煤pidas invectivas desde las columnas de los peri贸dicos, a publicar sus bazofias en grandes grupos y a mirarse al ombligo. Con el paso de los a帽os se diluir谩n en el anonimato del feroz mercado de novedades, pero Zorro seguir谩 ocupando su lugar en los anaqueles. Esto es literatura.
Dubravka Ugre拧i膰 en Zorro est谩 firmemente apegada a la realidad, a esa realidad literaria en donde muchos editores ser铆an felices si existiera una literatura sin autores. As铆 todo ser铆a m谩s sencillo, incluso para los lectores de infra literatura. Por eso, que Impedimenta, con Enrique Redel a la cabeza, cuide sus libros, se preocupe por privilegiar a sus traductores, ofrezca un cat谩logo de calidad (lo que implica un enorme riesgo) y publique textos como este Zorro, nos reconcilia con la idea de que escribir todav铆a merece la pena.
Estas reflexiones, y otras muchas, se desprenden del magn铆fico libro de Dubravka Ugre拧i膰: mucho m谩s que una novela o un tratado sobre literatura. Un an谩lisis sobre el arte de escribir en la era de la crisis de las humanidades, bajo el imperio del analfabetismo digital. Una actividad de riesgo que siempre se ver谩 recompensada con libros como este.