Anton Donchev graduated from the University of Sofia in 1953, but soon declined a position as a judge in a regional court and started writing. His first book was published in 1961 and was followed by the world-famous Time of Parting (1964) said to be written in only 41 days. Donchev went on to write a dozen novels and about half a dozen screenplays.
Christianity and Islam come into conflict in 17th century Bulgaria as leaders of a small rural mountain village are given the choice either convert to Islam or die. Told from two different perspectives the English translation is simple and poetic. My guess is that this is considered a patriotic work in Bulgaria.
Not my favorite - I found the style to be a bit confusing - jumping from excerpt to excerpt sometimes made it difficult to figure out who was narrating / where you were in the story. I also found the writing to be rather jilted - not sure if that was because of the translation, or if it is similar in the original Bulgarian.
One of the most famous books in Bulgarian literature. I found it hard to read, but also deep, insightful, and compelling. It offers a tangible feel of the violent period of oppression the locals experienced under Ottoman yoke 350 years ago. Dontchev takes on multiple difficult themes, such as what it means to have a blood bond, what is culture and how to preserve it, the role of faith, the different faces of God, and more somber ones such as killing one's brother or choosing death to protect something bigger than oneself. The book teaches you a history lesson, but also a lesson in humanity. Truly a modern epic, which reminds me a bit of the great odysseys of the ancient Greeks - quite unusual for a 20th century book.
A common criticism is that the author was influenced by the ruling communist party at the time. This may or may not be true, but it does not take away from Dontchev's writing prowess or the compelling story. Many of the best books of all time had political agendas, so this doesn't automatically mean a book should be discarded to the "biased and useless" pile.
Overall I'm happy I read 袙褉械屑械 袪邪蟹写械谢薪芯. Like they say, get to know your country to fall in love with it. Dontchev's descriptions of the Rhodope mountains will stay with me for a long time.
PS: I checked and although the book is based on historical documents describing real events, the characters and most of the story are fictional.
As a person who was born near Rodopi mountain this book is sacred for me. I felt the pain of characters, I cried with them, I loved with them and pray with them. It鈥檚 a really good book. There is a lot of speculation about the reason why this book has been written and what part of this has happened but I rate the text and the style of writing and also the story that we are finding in this text. It鈥檚 a heavy book with a lot of emotions and questions that came up after reading it. I recommend it.
A nation is shaped by its shared memories. In literature, we can see the elements that make up a collective memory鈥攐ften rooted in a common pain 鈥攖hat influence national identity. Newly independent countries often seek a fresh start, breaking away from their historical past. Anton Donchev's Time of Parting dives deep into a time when a nation, Bulgaria, survived by enduring humiliation under Ottoman rule. The book explores a painful choice: whether to hold on to their beliefs and die for them or convert to a foreign religion to stay alive.
Set during the Islamization of Bulgaria, particularly in the Rhodope Mountains, the novel doesn't claim to be an exact historical record. Instead, it reflects how those events shaped Bulgarian culture and identity. The theme of being forced to choose a side resonated strongly with the dominant ideologies of the polarized world. The novel has sparked ongoing debates about how the Ottoman period and forced religious conversions are viewed in Bulgaria. With the changing political landscape, Time of Parting continues to be a highly discussed and impactful piece of literature.
In tegenstelling tot een aantal van de andere boeken die ik recent besprak g茅茅n klein werkje, dit Tijden van verandering van Anton Dontsjev, noch fysiek (de Nederlandse vertaling uitgegeven bij Prometheus in 2008) noch qua betekenis. Raymond Detrez noemt het in zijn De Balkan 鈥� een geschiedenis (bespreking volgt een dezer) 鈥渘ationalistische kitsch鈥�, maar ik ben er ten eerste niet echt zeker van dat die veroordeling gebaseerd is op lezing van het boek en ten tweede w茅l dat Detrez bijzonder veel sympathie aan de dag legt voor de partij die er het slechtst vanaf komt in het boek: het Ottomaanse rijk.
Ik wil u desalniettemin 鈥� noem het een voorschot op de bespreking van het boek van Detrez 鈥� het hele citaat ter zake niet onthouden: 鈥淒e [Bulgaarse, noot van mij] overheid maakte een enorm budget vrij om Anton Don膷evs roman Vreme razdelno (Een tijd van scheiding, 1964) over de (door kritische Bulgaarse historici erg omstreden) gedwongen islamisering van de Bulgaren in de Rodopen in de zeventiende eeuw te laten verfilmen. Het resultaat, Vreme na nasilie (Een tijd van geweld, 1988) van Ljudmil Stajkov, een bijna vijf uur durende reeks gruwelsc猫nes, was net zulke nationalistische kitsch als het boek, maar werd in Bulgarije een cultfilm.鈥�
Maar ik zet daar meteen de achterflaptekst van uitgeverij Prometheus naast: 鈥淭ijden van verandering, een klassiek meesterwerk uit de Bulgaarse literatuur, vertelt het grootse verhaal van haat en liefde, trouw en verraad, moed en lafheid tijdens de gedwongen islamisering van de bewoners van het dal Elindenja in het Rodopengebergte in het zuiden van Bulgarije. Dontsjevs meesterlijke pen schetst de titanenstrijd van botsende, onbuigzame karakters tegen de achtergrond van besneeuwde bergtoppen, ondoordringbare bossen en geurige valleien. De islamisering van de Balkan door de Turken behoort tot de huiveringwekkendste gebeurtenissen in de Europese geschiedenis. Deze schitterende roman veroverde de wereld en werd in 25 talen vertaald.鈥�
En, okee, de communistische dictatuur in Bulgarije had in 1988 alle redenen van de wereld om de nationalistische trom te roeren (dat hebben communistische dictaturen, met die van Stalin in de Sovjet-Unie op kop, altijd gedaan als de zaken hen uit de hand begonnen te lopen, net zoals grote 鈥淓uropeanen鈥� in tijden van corona plotseling v贸贸r grenzen tussen Europese lidstaten zijn), maar welke redenen had de Bulgaarse regering om, via het Ministerie van Buitenlandse Zaken, in 2008 financi毛le steun te verlenen aan de uitgave van deze vertaling?
Goed, de Coalitie voor Bulgarije vormde er de leiding van. Maar Detrez heeft het daar niet over: hij zegt op pagina 556 van zijn boek dat 鈥渄e parlementsverkiezingen van juni 2005 werden gewonnen door de Socialistische Partij鈥�. Dat klopt in die zin dat de Bulgaarse Socialistische Partij een onderdeel was van de Coalitie voor Bulgarije, maar dat klopt niet in de zin dat van die Coalitie ook onder andere de Bulgaarse Communistische Partij, de Groene Partij van Bulgarije, de Burgerunie 鈥淩oma鈥�, de Beweging voor Sociaal-Humanisme en een paar 鈥渟ociaaldemocratische鈥� clubs deel uitmaakten. Moesten die ook per se de nationalistische trom roeren of waren het in werkelijkheid dez茅lfden die eerder al steun hadden verleend aan de verfilming die nu ook steun verleenden aan de vertaling naar het Nederlands? Wel, misschien dan. Want behalve de Bulgaarse Communistische Partij zat er nog een v茅茅l belangrijker communistische partij in die Coalitie voor Bulgarije: de Socialistische Partij waarvan Detrez spreekt. De oorspronkelijke Bulgaarse Communistische Partij vervelde namelijk ter gelegenheid van de eerste vrije verkiezingen na de val van de communistische dictatuur tot 鈥� Bulgaarse Socialistische Partij. Deze 鈥渄eed (鈥�) afstand van het marxisme-leninisme鈥�, aldus Wikipedia, maar misschien niet van het ondersteunen van 鈥渘ationalistische kitsch鈥�?
Maar dan nog, de Coalitie voor Bulgarije vormde dan wel de leiding van de regering die in 2008 deze vertaling financieel steunde, maar er zaten n贸g twee partijen in die regering: de Nationale Beweging voor Stabiliteit en Vooruitgang (tot 2007 Nationale Beweging Simeon II genoemd), een volbloed liberale partij en lid van de Liberale Internationale (dus zeker geen nationalisten), en de Beweging voor Rechten en Vrijheden. Die laatste is 贸贸k al een liberale partij, maar vooral de politieke vertegenwoordiger van 鈥� de Turkse minderheid in het land. Iets zegt me dus dat zo鈥檔 regering geen financi毛le steun gaat verlenen aan 鈥渘ationalistische kitsch鈥�.
Iets zegt me ook dat Prometheus daar nu niet meteen een uitgeverij naar is. Kijk naar de auteurs die bij de uitgeverij hun stal gevonden hebben en je kan dat alleen maar beamen. De uitgeverij is niet echt ideologisch in een bepaalde hoek te drukken (houden zo, zou ik zeggen), maar wie werken van mensen als Kader Abdolah, 脰zcan Akyol, Abdelkader Benali, Rachid Benhammou, Frits Bolkestein, Hafid Bouazza, Herman Brusselmans, NoViolet Bulawayo, Sybrand Buma, Saskia De Coster, Tofik Dibi, Jeroen Dijsselbloem of 鈥� ik hou er na de 鈥淒鈥� maar mee op 鈥� Wijnand Duyvendak uitgeeft, zal zich allicht niet bezighouden met het verspreiden van 鈥渘ationalistische kitsch鈥� (al zullen sommigen liberalen als Thierry Baudet of Martin Bosma, ook in de portefeuille van Prometheus, ongetwijfeld vanuit politiek-strategisch oogpunt aanduiden als nationalisten of 鈥渆rger鈥�, naarmate het uitkomt).
Het is dan ook heel simpel: Tijden van verandering 铆s geen 鈥渘ationalistische kitsch鈥�. En het is zeker ook geen 鈥渞eeks gruwelsc猫nes鈥�. In tegendeel, het is eerlijk gezegd een zeer evenwichtig boek.
Het wordt om te beginnen al verteld vanuit twee standpunten, dat van een 鈥減ope鈥� die al zijn hele leven in het dal woont en dat van een Franse edelman die bij Kandia (tegenwoordig Heraklion) op Kreta gevochten heeft tegen de Turken, maar zich heeft laten bekeren. Dat zijn twee mensen die sowieso met twijfels leven: de pope al vanuit het simpele feit dat de natuur en de seizoenen de enige werkelijke god zijn van de herders, de Franse edelman omdat hij voortdurend weg-en-weergeslingerd wordt tussen zijn fysieke angst en zijn geestelijke opstandigheid.
Er zitten ook, ondanks het feit dat 鈥� zoals gezegd 鈥� het Ottomaanse rijk er het slechtst van af komt (per slot van rekening bezet het een gebied waarvan de bewoners geen enkele band hebben met dat rijk, noch qua taal, noch qua religie, noch qua geschiedenis, en dat mag toch wel duidelijk gemaakt worden) good guys en bad guys langs beide zijden, halfslachtigen ook, en eigenlijk geen echte helden. Of toch, er zijn helden in dit verhaal, maar het is geen heldenepos, het blijven heel duidelijk mensen. Ook als ze geweld plegen of geweld ondergaan. Dontsjev schrijft in een stijl die ik zou durven omschrijven als 鈥渋n mineur鈥�. Het enige wat 茅cht overdonderend is, is het decor waarin het verhaal zich afspeelt. En dat zal niet eens zo gewild zijn, het was gewoon zo. Zoals de achterflaptekst ook nog vermeldt: 鈥淭oen hij het Rodopengebergte bezocht, was hij zo getroffen door de totale schoonheid dat hij in slechts 36 dagen Tijden van verandering schreef.鈥�
Ik wil mijn bespreking van deze klassieker daarom graag be毛indigen met het einde van het boek, een einde dat me een beetje deed denken aan die andere klassieker, Het geslacht Bj枚rndal van Trygve Gulbranssen, en vooral dan de natuur daarin, het decor dat ter gelijkertijd het hoofdpersonage is:
鈥淥p het hoogste punt van de pas, vanaf dezelfde plek waar ik Elindenja een jaar eerder voor het eerst had gezien, keerde ik mijn paard om en keek er opnieuw naar. Slechts een jaar was verstreken, maar er was zoveel gebeurd. Manol was er niet meer, Momtsjil was er niet meer. Elitsa was er niet meer. En de nieuwe Manol was geboren. Elindenja was er niet meer. Opnieuw waren het gebergte en de bossen in diepe rust verzonken. Opnieuw was er geen vlaagje wind dat de sierlijke toppen van de dennen bewoog die zich aftekenden tegen de avondhemel. Beneden in het dal rookte Prosojna. En die rook steeg niet omhoog maar breidde zich langzaam uit en omhulde het dorp. Net alsof het diep verzonken was in dichte mist. De muren van de huizen leken op vliegen die in spinnenwebben waren verstrikt, allang dood en uitgezogen. In de diepte lag de zwarte, door de vloed weggevaagde verbrande plek bij Podvis. En boven de donkere hellingen van het dal hingen wolken 鈥� grijsblauw, inkt- en melkkleurig, geheel onbeweeglijk als echte bergen. En dit nieuwe gebergte boven de zwartblauwe beboste bergen verlengde en verhoogde Rodopa tot in de hemel en maakte het spookachtige dode dorp op de bodem van het dal nog kleiner en nog doder. Hier eindigt het verhaal over de verwoesting van het dal Elindenja. Elindenja was er niet meer. Geen mensenvoet zou ooit weer over de verharde weg afdalen, die overwoekerd zou worden door onkruid en brandnetels, de paden zouden een omweg maken. Zelfs de jagers zouden niet op de dieren jagen die zich in de ru茂nes zouden verstoppen. Het dal Elindenja was ten onder gegaan. Maar boven in het gebergte, onder de pas, rookten de schoorstenen van een nieuw dorp dat niet eens een eigen naam had. De weg leidde naar een ander dorp, naar Momtsjilovo, midden in het dal Vijfstemmen. Elindenja baarde twee dorpen en ook al zong in het ene dorp de muezzin en luidde in het andere een kerkklok, ze waren toch kinderen van dezelfde moeder. Ik keerde om en zag Elindenja nooit meer terug.鈥�