Å·±¦ÓéÀÖ

Jacques Attali'nin bu kitabı, tarih içerisinde müziğin iktidarla, parayla ve toplumsal koşullarla olan ilişkisini, bu koşulların müzik üretimini nasıl biçimlendirdiğini anlatan ve müzik üretim biçiminin değişmekte olan ekonomik üretim biçimlerinin 'habercisi' olduğunu savlayan ilginç bir çalışma. Müzik, klasik anlatının benimsediği üzere, genellikle -bazen içine teknik ayrıntıların da katıldığı- ilhamla ve bestecinin kendi yaşamıyla sınırlanan romantik bir anlatı içinde ele alınagelmiştir. Ancak bu kitap, müziğin sadece ilhamdan, bireysel yaşamın ayrıntılarından -ve teknikten- ibaret olmadığını, bu ilham ve tekniği biçimlendiren, ona şekil veren şeyin, yoğun bir ilişki içinde olduğunu söylediği siyaset, ekonomi ve -kurban ayini benzetmesi gibi- toplumsal gelenekler bütünü olduğunu ortaya koyuyor. Bunun için örnek verdiği olaylar ve belgeler son derece ikna edici. Yine de anlatımın bazı noktalarında -bazı benzetmelerden ötürü- güç anlaşılırlık ve hızlı geçiş olduğunu, kitabın -yazarın Fransız olmasından ötürü- ele aldığı konularla ilgili -elbette her zaman olmasa da- çoğunlukla Fransa tarihinden örnekler ve istatistikler verdiğini belirtmem gerekir. Ancak müziğin üretimi ve pazarlanması bakımından, 2000'lerin hemen başında yazılmış bir kitabın bugünün Spotify fenomenini öngördüğünü okuyunca son derece şaşıracağınıza da eminim. Kitabın özellikle telif hakkının doğuşu ve gelişmesini ele alan kısmı epey bilgilendirici veriler içeriyor.

Kitabın çevirisinde yer yer bazı kavramsal sorunlar var (belki de bu sorunlar orijinal metinde var, bilemiyorum). Örneğin 66. sayfada yer alan şu ifadeleri ele alayım:

1711'de icat edilen diyapazon, nota deÄŸerlerinin birleÅŸmesini saÄŸlar. Nota deÄŸerleri, o güne dek sol anahtarının ortasından seçilmiÅŸ, ö±ôçü birimi iÅŸlevi gören bir frekanstan, la3'ten itibaren keyfi olarak seçilirdi.

Türkçe müzik terminolojisinde 'nota deÄŸeri' ve 'ö±ôçü birimi' yukarıdaki çeviride ifade ettiÄŸinden çok farklı ÅŸeylere karşılık gelir. Türkçede nota deÄŸeri bir notanın ²õü°ù±ð deÄŸerini belirtmek için kullanılan bir kavramdır. Dolayısıyla bir diyapazon "nota deÄŸerlerinin" deÄŸil "nota dikliÄŸinin", yani akustik terminolojideki karşılığı olan ses yüksekliÄŸinin (frekansın) birleÅŸmesini (yani eÅŸitlenmesini) saÄŸlar. "Ölçü birimi" ise müzikte time signature kavramını (3/4, 2/2, 5/16 vb.) karşılamak için kullanılır. Dolayısıyla çevirmenin, terminolojik bir karışıklığa yol açmamak adına burada "ö±ôçü birimi" deÄŸil ö±ôçüm veya ölçme birimi demesi gerekirdi diye düşünüyorum. Yine aynı sayfada gravicembalo col piano-forte'nin dipnotta "Piyanolu klausen" ÅŸeklinde açıklandığı görülüyor. Oysa çevirmenin -madem böyle bir açıklama çabasına giriÅŸtiyse- esasen "piano-forte"nin tuÅŸlu çalgı teknolojisinde ne anlama geldiÄŸini açıklaması gerekirdi; "piyanolu klausen" diye bir çalgı olduÄŸunu sanmıyorum. Bir baÅŸka çeviri sorunu 125. sayfada yer alan "majör ve minör makamlar" ifadesinde karşımıza çıkıyor. Büyük olasılıkla orijinal metinde modes sözcüğü kullanılmış olmalı. "Makam" doÄŸrudan OrtadoÄŸu müziklerinin ses sistemiyle iliÅŸkili bir kavram olduÄŸundan burada da Avrupa müzik geleneÄŸindeki majör ve minör modlara "makam" demenin doÄŸru olmadığını düşünüyorum. Bunun yerine doÄŸrudan "modlar" denebilirdi (çevirenin, Saygun'un ³Ùö°ù±ð karşılığını tanımadığını da böylece anlamış oluyoruz).

4 yıldızı vermemin nedeni hem yukarıda örneklerini sıraladığım çeviri sorunları hem de yine daha önce bahsettiğim gibi anlatımda kendini yer yer gösteren muğlaklıklar. Ancak müziğin 'yaşamın kendisi'yle olan doğrudan ilişkisi üzerine fikir edinmek isteyenlerin mutlaka okuması gereken bir kitap olduğunu düşünüyorum.