ŷ������

در بررسی کتاب روح پراگ نوشتم که خواندن کتاب‌ها�� نویسندگان اروپای شرقی به خاطر مواجهه‌�� آن‌ه�� با سیستم‌ها�� کمونیستی یا فاشیستی و نسبتاً توتالیتر برای ما جالب و در عین حال آشناست.
در این کتاب «اسلاونکا دراکولیچ» از حال و هوای زندگی در نظام سوسیالیستی یوگسلاوی می‌نویس��. (البته که یوگسلاوی بعدا تجزیه شد و حالا دراکولیچ را به عنوان نویسنده‌�� اهل کشور کرواسی می‌شناسن��)
نویسنده با نگاهی زنانه(که باعث جالبتر شدن کتاب شده) زندگیِ روزمره‌�� مردم عادی را برای خواننده شرح می‌ده��.
بیشترِ جستارهای کتاب درباره‌�� جنبه‌ها�� اقتصادی و اجتماعی زندگی در نظام سوسیالیستی است و به جنبه‌ها�� سیاسی کمتر پرداخته شده است.
نویسنده به ما نشان می‌ده�� که نظام سوسیالیستی یوگسلاوی باعث گسترش فقر و قحطی در جامعه می‌شو�� و حتی تهیه‌�� ساده‌تری�� نیازهای اولیه‌�� انسانی چالش برانگیز است.
در بیشترِ جستارها نویسنده از همین چالش‌ها�� تهیه‌�� اقلامِ مختلف می‌گوی��.
در یک جستار از کمبود ساده‌تری�� مواد غذایی شاکی است، در جستار دیگر در مورد کمبود لوازم آرایشی-بهداشتی، در یک جستار از بحران تهیه‌�� پوشاک و مسکن می‌گوی�� و در جستاری از اینکه نمی‌توانست�� عروسک دلخواهش را در کودکی بخرد می‌گوی��. حتی کمبود دستمال توالت و تامپون نیز می‌توان�� تبدیل به یک چالشِ ملی شود.

سوسیالیسم و توتالیتاریسم: سیاسی شدنِ زندگی روزمره
نتیجه‌�� دخالت دولت در همه‌�� مسائل روزمره این است که شهروندان به درستی احساس می‌کنن�� دولت مقصر همه‌�� مشکلات مردم است:

اگر در اروپای شرقی بزرگ شده باشید در همان اوایل جوانی  یاد می‌گیری�� که سیاست مفهومی انتزاعی نیست بلکه نیرویی است عظیم که بر زندگی روزمره مردم تاثیری تعیین کننده می‌گذار��.ص۲۱

نظر شخصی: لیبرالیسم در کنار دموکراسی باعث سیاست‌زدای�� از زندگی روزمره‌�� مردم می‌شو��.

رهایی از ذهنیت کمونیستی
شاید جالبترین نکته‌�� کتاب برای من، نگاه نویسنده درباره‌�� ذهنیت کمونیستی مردم اروپای شرقی است:

هنوز تا پایان کمونیسم راه بسیاری باقی مانده، چون کمونیسم- بیش و پیش از آنکه یک ایدئولوژی سیاسی یا روش حکومت باشد- یک موقعیت ذهنی است. قدرت سیاسی ممکن است یک شبه دست به دست شود. زندگی اجتماعی و اقتصادی ممکن است به سرعت از آن تبعیت کند، اما شخصیت آدم‌ه�� که تحت حکومت رژیم‌ها�� کمونیستی شکل گرفته، به این سرعت تغییر نخواهد کرد. ارزش‌ها�� خاص و شیو‌ه‌�� به خصوصی از تفکر و درک جهان چنان در عمق وجود و شخصیت مردم رسوخ کرده که معلوم نیست خلاصی از آنها چقدر زمان ببرد.ص۲۳

شاید مهمترین مسئله درباره‌�� عقب‌ماندگ�� اقتصادیِ امروزِ اروپای شرقی نسبت به حوزه‌�� اسکاندیناوی و اروپای غربی همین باشد. اگرچه اروپای شرقی به دموکراسی رسید ولی هنوز ذهنیت سوسیالیستی در بعضی از کشورهای اروپای شرقی باقی مانده است.

بازی تکراریِ تقصیر خود مردم است
دولت در همه‌�� مسائل جامعه دخالت می‌کند�� اما در عین حال در تلاش است مردم را مقصر نشان دهد:

قرار بود سیستم ما را متقاعد کند که خودِ ماییم که مقصریم - نه دولت یا حزب. این بی‌نقص‌تری�� سیستم در میان حکومت‌ها�� تک حزبی بود که برقرار شده بود تا احساس گناه، تقصیر، شکست، یا ترس را در ما درونی کند، تا به ما بیاموزد خودمان چگونه باید افکار و اعمالمان را سانسور کنیم و در عین حال کاری کند تا احساس کنیم بیش از همه در اروپای شرقی آزادی داریم ص۳۱

جامعه‌�� بی‌طبقه‌�� کمونیستی؟
اندیشه‌ها�� مارکس با وعده‌�� رفع تضاد طبقاتی و ایجاد جامعه‌�� بی‌طبق�� در بین مردم و روشنفکران پرطرفدار شد، اما جوامع سوسیالیستی در عمل چقدر بی‌طبقه‌اند��

درست در همین جا می‌توا�� به وضوح به وجود آمدنِ طبقات اجتماعی را دید. دولتِ کمونیستی مدام تحقق جامعه بی طبقه را به آینده‌ا�� دورتر و دورتر محول می‌کر��. تا حدی که دیگر نه کسی تصوری از آن داشت و نه می‌توانس�� حقیقتاً باورش کند. و به این ترتیب، در حالی که ما همه وانمود می‌کردی�� به ایدئولوژی رسمی اعتقاد داریم، در زندگی روزمره طبقات وجود داشتند: اکثریتِ فقیرِ مردم؛ آنهایی که وضعشان قدری بهتر بود؛ و فعالان حزبی/دولتی، طبقه‌ا�� که وضعش از همه بهتر بود. دیدنِ خانه‌ها�� این‌ه�� کار آسانی نبود. خانه‌های�� پشت دیوارهای بلند، که نگهبان‌ها�� سگ‌ها�� و عنصر وحشت عمومی از آن محافظت می‌کر��. ص۱۰۶

بروکراسی- حریم خصوصی

بروکراسی غول آسای دولت- سیستمی که فقط برای نگه داشتن کمونیست‌ه�� در راس قدرت ساخته شده و هر حرکت خودانگیخته‌ا�� را تهدیدی برای حکومت تلقی می‌کن��- به خوبی از پس خاتمه دادن به هر نوع اعتراضی بر می‌آی��. معترضان را اوباش قلمداد می‌کن�� و به مجازاتی در خور همان اوباش می‌رسان��.ص۱۲۴

درخواست حق برخورداری از حریم خصوصی به این معنا بود که چیزی داری که می‌خواه�� پنهانش کنی و پنهان کردن چیزی به این معنا بود که آن چیز ممنوع است و اگر آن چیز ممنوع بود پس حتماً بر علیه حکومت بود و دست آخر اگر بر علیه حکومت بود پس تو حتماً دشمن بودی ص۱۳۴

***
متأسفانه جستارهای کتاب از نظر کیفیت بیان مطلب و جذابیت یک‌دس�� نیستند و اگرچه کتاب در ابتدا برای خواننده بسیار جذاب آغاز می‌شود�� اما به مرور به ورطه‌�� تکرار می‌افت�� و ملال‌آو�� و خسته‌کنند�� می‌شو��.