ŷ������

عصیان: بهترین راه برای زندگی در جهانی پوچ

«من آشکارا قلبم را وقف زمین دردمند و تیره کردم...» �� هولدرلین

آلبر کامو در عصیانگر توضیح می‌ده�� که ما، چه بخواهیم چه نخواهیم، همیشه تحت تأثیر یک فلسفه هستیم. پس بهتر است آن را بشناسیم و زندگی‌ما�� را خودمان هدایت کنیم—حت�� اگر نیست‌انگا�� باشیم. چرا؟ چون به قول خودش: «نفس کشیدن، داوری کردن است.» (ص۱۸)

او در این کتاب ۴۰۰ صفحه‌ای�� نیست‌انگار�� و روش‌ها�� مختلف مقابله با آن را در تاریخ بررسی می‌کن�� و در نهایت به این نتیج�� می‌رس��: «من عصیان می‌کنم�� پس ما هستیم.» (ص۳۶) اما این عصیان دقیقاً چیست؟ عصیان همان چیزی است که «پوچی از راه آن تعالی می‌یاب��.» (ص۲۰) یعنی وقتی پوچی را می‌پذیریم�� اما به آن تن نمی‌دهی��. عصیان یعنی این پرسش را مطرح کنیم: «آیا می‌توانی�� بدون جهان مقدس و ارزش‌ها�� مطلق آن، قاعده‌ا�� برای رفتار خود بیابیم؟» (ص۳۵)

عصیانگر کیست؟
عصیانگر، کسی است که «نه» می‌گوی��. اما نه برای این‌ک�� کنار بکشد و تسلیم شود، بلکه برای این‌ک�� بماند و بجنگد (ص۲۳). کامو توضیح می‌ده�� که عصیانگر وقتی تخت خدا را سرنگون می‌کند�� متوجه می‌شو�� که از این پس، خودش باید عدالت، نظم و وحدتی را که همیشه در سرنوشتش جستجو می‌کرده�� بسازد (ص۴۰).

با این حال، عصیان با طبیعت در ستیز نیست، چون «عصیان بر ضد طبیعت، به منزله عصیان بر ضد خویش است.» (ص۴۲) عصیانگر می‌فهم�� که اگر خدایی هم باشد، لابد بی‌اعتنا�� بدخواه یا بی‌رح�� است (ص۵۶). اما او در این راه افراط نمی‌کند�� چون «لگام‌گسیخته‌تری�� عصیان، مطالبه‌�� کامل آزادی، به بردگی اکثریت می‌انجام��.» (ص۶۴) و او از این دام آگاه است. او می‌دان�� که هیجان نباید جای حقیقت را بگیرد (ص۷۴) و نیست‌انگار�� مطلق، تناقض‌آمی�� است، چون همه‌چی�� را هم مجاز و هم غیرمجاز می‌دان�� (ص۵۸ و ۱۰۲).

آیا می‌توا�� همیشه در حال عصیان زندگی کرد؟
کامو این سؤال را مطرح می‌کن��: «آیا می‌توا�� همواره در حال عصیان زندگی کرد و پابرجا ماند؟» (ص۸۶) و در طول کتاب، جوابی که می‌یابد�� مثبت است. عصیانگر در برابر پوچی تسلیم نمی‌شود�� اما خدا هم نمی‌شود�� چون خدا شدن یعنی تمامیت‌خواه�� و پذیرش جنایت. (ص۸۷)

او همچنین معتقد است که مسیحیت و سوسیالیسم، هر دو نوعی نیست‌انگار�� هستند. مسیحیت، چون «با تحمیل مفهومی خیالی به زندگی، مانع کشف مفهوم واقعی آن می‌شو��.» و سوسیالیسم، چون هنوز اعتقاد دارد که تاریخ هدفی دارد و این یعنی خیانت به زندگی و طبیعت. در نتیج��، هر دو به شکلی متفاوت، نیست‌انگاری‌ان��: «نیست‌انگار�� آن نیست که به هیچ‌چی�� اعتقاد نداشته باشد، بلکه آن است که به آن‌چ�� هست، اعتقاد ندارد.» (ص۱۰۰)

نیچه، فریاد اعتراض در برابر پوچی
نیچه کسی بود که به انسان گفت: «این جهان، تنها حقیقتی است که باید به آن وفادار بمانی، در آن زندگی کنی و در آن رستگار شوی.» (ص۱۰۳) او اعتقاد داشت که اگر کسی برای درست‌کردار�� به دلیل نیاز داشته باشد، نباید به او اعتماد کرد (ص۱۰۹). در این میان، کامو هم اشاره می‌کن�� که «اعتراض به بدی، در بطن عصیان است.» (ص۱۴۱)

عصیان در برابر نیست‌انگار��
نیست‌انگار�� خام، افراطی و متناقض است، چون همه‌چی�� را نفی می‌کن�� و چیزی جز ویرانی به جا نمی‌گذار��. اما عصیانگر، یک گام جلوتر می‌رو��: او اعتراض می‌کند�� اما برای یافتن معنا در جهانی پوچ. او تاریخ را می‌شناس�� و می‌دان�� که مرگ خدا، اغلب با ظهور ایدئولوژی‌ها�� افراطی و توتالیتر پر شده است. بنابراین، مراقب است که خودش هم به دام افراط نیفتد. او می‌فهم�� که عصیان، اگر بیش از حد پیش برود، می‌توان�� به نیهیلیسم و ترور منجر شود.

کامو در این کتاب، تخریبِ همه‌چی�� برای رسیدن به جامعه‌ا�� ایده‌آ�� را رد می‌کن�� و تأکید دارد که اگر یک بار خشونت را توجیه کنیم، دیگر حد و مرزی برای آن نخواهد بود. او هر نوع ترور را مردود می‌دان��.

عصیان، راهی برای زندگی کردن
در نهایت، کامو عصیان را «امتناع از این می‌دان�� که با انسان مثل یک شیء رفتار شود و او را در حد تاریخ پایین بیاورند.» (ص۳۳۱) عصیان یعنی تأیید طبیعت مشترک همه‌�� انسان‌ه��. عصیانگر خلاق است، در حالی که نیست‌انگا�� محض، صرفاً ویرانگر. (ص۳۳۳) و مهم‌ت�� از همه، عصیانگر می‌دان�� که به جای کشتن و مردن، باید زندگی کند و زندگی ببخشد. (ص۳۳۴)

نتیج��
کامو در عصیانگر به ما نشان می‌ده�� که عصیان نه تنها ممکن، بلکه ضروری است. اگر چه زندگی پوچ است، اما ما می‌توانی�� به آن معنا ببخشیم—ن�� با تسلیم شدن در برابر ارزش‌ها�� کهنه، نه با انکار مطلق، بلکه با ایجاد ارزشی که از دلِ خودمان می‌آی��. این همان عصیان است: یک نه گفتن، که در دلِ خودش یک آری دارد.