ŷ������

در اساطیر بابل، متعلق به دوران "مادرشاهی" یا زنسالاری، "تیامات"* بزرگ الاهه ی مادر بوده که بر جهان فرمان روایی می کرده. خدایان مذکر بر تیامات می شورند و "مَردوک"* را به رهبری بر می گزینند. اما پیش از آن، لباسی را پیش روی مردوک می گذارند و از وی می خواهند تا اراده کند و با "کلام" خود، لباس را ناپدید کند، و از نو پدید آورد. مردوک چنین می کند! لباس ناپدید می شود و باز بجای خود باز می گردد. خدایان در برابر قدرت کلام مردوک، سر خم می کنند و او را فرمانروای خود می خوانند. جنگی سخت و طاقت فرسا در می گیرد و زمین و آسمان در هم می شوند و باری، در انتها خدایان مذکر پیروز می شوند، "تیامات" به قتل می رسد و مردوک بر جهان حاکم می شود.
"اریش فروم"* روانشناس و جامعه شناس آلمانی که نظریاتش علیه برخی نظریات "فروید"*، "یونگ"* و "آدلر"* شهرت دارد، در یکی از آثارش به نام "زبان فراموش شده"* که تالیفی ست در زمینه شناخت اسطوره و رویا، نظریه ی جالبی دارد. او با اشاره به آزمایش بی اهمیت و نسبتن مسخره ی خدایان مذکر از مردوک، معتقد است که ریشه ی تمامی تغییرات تاریخی، در همین آزمایش بظاهر بی اهمیت نهفته است. فروم می نویسد؛ در دوران مادرشاهی، مردان نسبت به زنان، گرفتار نوعی "حسادت خلق" بوده اند، چیزی که امروز هم در بسیاری زمینه ها به چشم می خورد. اگرچه نقش اسپرم مرد در تولید خلقت، کم اهمیت نیست، این نقش اما، پس از آمیزش جنسی، اهمیت خود را از دست می دهد و مراحل بعدی خلقت، از باروری و زایمان و شیر دادن و بزرگ کردن طفل، تمامی در حیطه ی قدرت زنان است. فروم معتقد است که آزمایش خدایان مذکر از مردوک، به نوعی در جهت ایجاد مفهوم "توان خلق" در "مرد" بوده، چیزی در حد جادوگری کلام، این که در ناپدید کردن و پدید آوردن دوباره ی لباس، نوعی "توان خلقت" و تولید برای مرد بیافرینند تا بگویند "کم از زن نیست"! با این آزمایش، مردوک نشان می دهد که از راه دهان و کلام و فکر، می تواند "خلق" کند. مفهومی که توان تولید مثل طبیعی زن، در مقابلش رنگ می بازد، و مرد، به دلیل دارا بودن تولید از راه تفکر و کلام، سرور جهان می شود!
از آنجا که تورات، اولین کتاب مقدس دوران تازه ی تاریخ بشر، زمانی پس از فروپاشی بابل تدوین یافته، و کتاب های بعدی عمدتن از آن الهام گرفته یا اقتباس شده اند، اریش فروم معتقد است که اسطوره ی خلقت در تورات، از همان نقطه ای آغاز می شود که اسطوره ی خلقت بابلی تمام شده است. به عبارت دیگر در تورات و کتب مقدس بعدی، تقریبن اثری از دوران مادرشاهی دیده نمی شود. در اینجا این خداوند (مرد) است که با "کلمه" دنیا را خلق می کند و از قدرت خلاقه ی زن بی نیاز است. حتی مسیر طبیعی زاده شدن مرد از زن نیز، در اسطوره ی خلقت ادیان ابراهیمی (ادیان ابراهیمی همه در منطقه ی بین النهرین، همان بابل قدیم به دنیا آمده اند) صورت معکوس یافته و زن، از دنده ی "آدم" خلق می شود! با این همه به زعم اریش فروم، خاطرات دوران مادرشاهی در تورات و سپس ادیان بعد از موسا هم بکلی از خاطرات ازلی انسان محو نشده و مثلن در طول اقامت بشر اولیه در بهشت، تسلط زن هم چنان پابرجاست چرا که اوست که به میوه ی ممنوع دست می یابد و مرد را هم به خوردن وا می دارد (اگرچه همین توان را هم به "فریب شیطان" نسبت می دهند) این پس از اخراج از بهشت است که تسلط مرد بر زن آغاز می شود چرا که خداوند به حوا می گوید؛ "و تو به شوهرت محتاج خواهی بود و او بر تو حاکم خواهد شد"!
به احتمالی اریش فروم نیازی ندیده تا بیشتر توضیح بدهد که حتی با وجود اعطای قدرت "خلق" به مرد (چه در آزمایش مردوک و چه خلق زن از دنده ی مرد در کتب مقدس)، ظاهرن نگرانی از قدرت "خلق" زن، هنوز هم در پس پشت کله ی خدا وجود داشته، از همین رو به "فرمان" متوسل می شود تا "حجت" را تمام کرده باشد که؛ این "فرمان" خداست، نقطه، سر سطر!
با این همه بنظر می رسد که مردان در طول یک تاریخ بلند، گذشته را از یاد نبرده اند، و هم چنان با هراس از بازگشت زن به "قدرت"، زیسته اند، مبادا حوا در هوای بازگشت به بهشت، جهان قدرت مردان را بیاشوبد. پس "مرد" به یاری "کلام" خدا، "گناه" را خلق کرد، و زن را از بیم گناه، به تاریکی خانه و آشپزخانه راند، و زیر "چادر" و روبنده پنهان کرد. "توان خلق" (رقابت با خدا) در زن، سبب شد تا به مرور زمان، قلمرو حکمرانی خدا را تسخیر کند، و فریبندگی و فریبایی "قدرت" را به تدریج، از او بازستاند. این کسر شان و قدرت خدا به آنجا کشید که "مرد"، دیگر از پشتیبانی خدا طرفی نبست و در نبرد قدرت با زن، تنها شد. زمانه ی "پیامبران" بسر آمده بود، و تقویت قدرت خدا ممکن نمی شد. پس مرد، خدا را که دست و پا گیر شده بود، کشت (نیچه). مرد اما آن روی سکه را نخوانده بود که با مردن خدا، هراس از گناه و عقوبت، از جهان رخت می بندد، و حتی در معماری هم، "آشپزخانه" به کنار "سالن پذیرایی" کشیده می شود! تا مرد در غیاب خدا، و با خاطره ی "سیب" و "عریانی" از "غربت تنهایی" برهد!
*
Tiamat
Marduk
Erich Fromm
Sigmund Freud
Carl Gustav Jung
Alfred Adler
Forgotten language
(این کتاب با عنوان "زبان از یاد رفته" توسط ابراهیم امانت به فارسی ترجمه شده و در سال ۱۳۶۲ توسط انتشارات مروارید منتشر شده است)
دوشنبه 12 آذر 1385


Erich Fromm