What do you think?
Rate this book
آیدا در آینه
- GenresPoetryIranLiterature
70 pages, Paperback
First published January 1, 1964
48 people are currently reading
1,398 people want to read
About the author
احمد شاملو
196books1,357followersاحمد شاملو، الف. بامداد یا الف. صبح (۲۱ آذر ۱۳۰۴ - ۲ مرداد ۱۳۷۹)، شاعر، نویسنده، روزنامه‌نگار� مترجم و از بنیانگذارا� و دبیران کانون نویسندگان ایران در پیش و پس از انقلاب بود. شاملو تحصیلات کلاسیک نامرتبی داشت؛.زندانی شدنش در سال ۱۳۲۲ به سبب فعالیتها� سیاسی، پایانِ همان تحصیلات نامرتب را رقم می‌زن�. شهرت اصلی شاملو به خاطر نوآوری در شعر معاصر فارسی و سرودن گونه‌ا� شعر است که با نام شعر سپید یا شعر منثور شناخته می‌شو�. شاملو در سال ۱۳۲۵ با نیما یوشیج ملاقات کرد و تحت تأثیر او به شعر نیمایی روی آورد؛ اما برای نخستین� بار در شعر «تا شکوفه� سرخ یک پیراهن» که در سال ۱۳۲۹ با نام «شعر سفید غفران» منتشر شد وزن را رها کرد و سبک دیگری را در شعر معاصر فارسی شکل داد. شاملو علاوه بر شعر، فعالیت‌های� مطبوعاتی، پژوهشی و ترجمههای� شناخته‌شد� دارد. مجموعه کتاب کوچه او بزرگ‌تری� اثر پژوهشی در باب فرهنگ عامه مردم ایران می‌باش�. آثار وی به زبان‌ها�: سوئدی، انگلیسی، ژاپنی، فرانسوی، اسپانیایی، آلمانی، روسی، ارمنی، هلندی، رومانیایی، فنلاندی، کردی و ترکی� ترجمه شده‌ان�. شاملو از سال ۱۳۳۱ به مدت دو سال، � مشاور فرهنگی سفارت� مجارستان بود.
شاملو در زندگی خانوادگی نیز زندگی پر فراز و نشیبی داشت ابتدا با اشرف الملوک اسلامیه در سال ۱۳۲۶ ازدواج کرد. اشرف الملوک همدم روزهای آغازین فعالیت هنری شاملو بود. ده سال بعد در ۱۳۳۶ که شاملو برای کسی شدن خیز برداشت اشرف را طلاق داد و با طوسی حائری که زنی فرهیخته و زبان دان و ثروتمند بود ازدواج کرد. طوسی کمک زیادی به فرهیخته شدن و مشهور شدن شاملو کرد. با ثروت و فداکاری خود در ترک اعتیاد به احمد کمک کرد و با زبان دانی خود کاری کرد تا شاملو به عنوان مترجم شناخته شود. پنج سالی از این ازدواج گذشت و شاملو طوسی را هم طلاق داد. ابراهیم گلستان مدعی شده این کار با بالا کشیدن خانه و ثروت طوسی حائری همراه بوده است. در سال ۱۳۴۳ شاملو بار دیگری ازدواج کرد، اینبار با آیدا سرکیسیان دختری ارمنی که چهارده سال از او جوانتر بود و تا آخر همدم روزهای پیری شاملو بود. همچنین آیدا به جز پرستاری، به شاملو در نگارش کارهای پژوهشی اش کمک می کرد
همچنین شاملو برخلاف اکثر شاعران ایرانی ارتباط خوبی با سفارت خانه های خارجی داشت. «نخستین شب شعر بزرگ ایران» در سال ۱۳۴۷، از سوی وابسته� فرهنگی سفارت آلمان در تهران� برای احمد شاملو ترتیب داده� شد. احمد شاملو پس از تحمل ساله� رنج و بیماری، در تاریخ 2 مرداد 1379 درگذشت و پیکرش در امامزاده طاهر کرج به خاک سپرده شده‌اس�.
Ahmad Shamlou (Persian pronunciation: [æhˈmæd(-e) ʃˈɒːmluː], also known under his pen name A. Bamdad (Persian: ا. بامداد�)) (December 12, 1925 � July 24, 2000) was a Persian poet, writer, and journalist. Shamlou is arguably the most influential poet of modern Iran. His initial poetry was influenced by and in the tradition of Nima Youshij. Shamlou's poetry is complex, yet his imagery, which contributes significantly to the intensity of his poems, is simple. As the base, he uses the traditional imagery familiar to his Iranian audience through the works of Persian masters like Hafiz and Omar Khayyám. For infrastructure and impact, he uses a kind of everyday imagery in which personified oxymoronic elements are spiked with an unreal combination of the abstract and the concrete thus far unprecedented in Persian poetry, which distressed some of the admirers of more traditional poetry.
Shamlou has translated extensively from French to Persian and his own works are also translated into a number of languages. He has also written a number of plays, edited the works of major classical Persian poets, especially Hafiz. His thirteen-volume Ketab-e Koucheh (The Book of Alley) is a major contribution in understanding the Iranian folklore beliefs and language. He also writes fiction and Screenplays, contributing to children’s literature, and journalism.
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 - 30 of 134 reviews
December 12, 2017
فکر کنم اولین مجموعه شعری بود که ناراحت شدم از تموم شدنش!
من قبلاً از شاملو "ابراهیم در آتش" رو خونده بودم، اما شدیداً حوصله م رو سر برده بود، تا حدی که از خوندن اشعار شاملو توبه کرده بودم. وقتی هم که خواستم این رو شروع کنم، مطمئن بودم که حوصله م رو سر خواهد برد و فقط به خاطر این می خواستم بخونمش که نخوندنش بد بود.
اما وقتی توی اتوبوس شروع کردم به خوندن (و اول با بی حوصلگی و بی دقتی می خوندم) یه دفعه قدرت عبارت پردازیش و ترکیب های ظریفش و جملات محشرش، من رو گرفت. به حدی که سر کلاس هم نتونستم کنارش بذارم، و تا شب برگردم خونه، تموم کرده بودمش، و چند تا از شعرهاش رو دو بار خونده بودم، و قصد دارم باز بخونمش.
یه نکته ای که خوندنش شعرها رو خیلی لذت بخش تر کرد:
به نظر می رسه که شاملو تا حد زیادی از اساطیر و متون قدیمی برای اشعارش الهام گرفته. هم در زبان، و هم در مضامین. این توی چندتا شعر به شدت محسوس بود، و توی باقی شعرها به شکلی کمرنگ تر. نمی دونم، ولی حس می کنم ترجمه کردن گیلگمش و غزلهای سلیمان و غور در متون مشابه، غنایی به اشعارش بخشیده که اگه با اساطیر مأنوس باشید، خوندن اشعارش رو چند برابر لذتبخش تر می کنه.
من قبلاً از شاملو "ابراهیم در آتش" رو خونده بودم، اما شدیداً حوصله م رو سر برده بود، تا حدی که از خوندن اشعار شاملو توبه کرده بودم. وقتی هم که خواستم این رو شروع کنم، مطمئن بودم که حوصله م رو سر خواهد برد و فقط به خاطر این می خواستم بخونمش که نخوندنش بد بود.
اما وقتی توی اتوبوس شروع کردم به خوندن (و اول با بی حوصلگی و بی دقتی می خوندم) یه دفعه قدرت عبارت پردازیش و ترکیب های ظریفش و جملات محشرش، من رو گرفت. به حدی که سر کلاس هم نتونستم کنارش بذارم، و تا شب برگردم خونه، تموم کرده بودمش، و چند تا از شعرهاش رو دو بار خونده بودم، و قصد دارم باز بخونمش.
یه نکته ای که خوندنش شعرها رو خیلی لذت بخش تر کرد:
به نظر می رسه که شاملو تا حد زیادی از اساطیر و متون قدیمی برای اشعارش الهام گرفته. هم در زبان، و هم در مضامین. این توی چندتا شعر به شدت محسوس بود، و توی باقی شعرها به شکلی کمرنگ تر. نمی دونم، ولی حس می کنم ترجمه کردن گیلگمش و غزلهای سلیمان و غور در متون مشابه، غنایی به اشعارش بخشیده که اگه با اساطیر مأنوس باشید، خوندن اشعارش رو چند برابر لذتبخش تر می کنه.
May 30, 2019
بادرودی به خانه می آیی و
با بدرودی
خانه را ترک می گویی
!ای سازنده
لحظه ی عمر من
:به جز فاصله یِ میان این درود و بدرود نیست
این آن لحظه ی واقعی ست
.که لحظه ی دیگر را انتظار می کشد
نوسانی در لنگر ساعتی است
.که لنگر را با نوسانی دیگر به کار می کشد
گامی است پیش از گامی دیگر
.که جاده را بیدار می کند
تداومی ست که زمان مرا می سازد
.لحظه هایی ست که عمر مرا سرشار می کند
با بدرودی
خانه را ترک می گویی
!ای سازنده
لحظه ی عمر من
:به جز فاصله یِ میان این درود و بدرود نیست
این آن لحظه ی واقعی ست
.که لحظه ی دیگر را انتظار می کشد
نوسانی در لنگر ساعتی است
.که لنگر را با نوسانی دیگر به کار می کشد
گامی است پیش از گامی دیگر
.که جاده را بیدار می کند
تداومی ست که زمان مرا می سازد
.لحظه هایی ست که عمر مرا سرشار می کند
May 29, 2019
چه کسی عاشقانه‌ت� از شاملو می‌تون� عاشقانه عشق رو به تصویر بکشه؟
با همه� شعرها ارتباط نگرفتم ولی بیشترش تا اعماق قلب نفوذ می‌کر�.
----------
یادگاری از کتاب:
این بیکران�
زندانی چندان عظیم بود
که روح
از شرم ناتوانی
در اشک
پنهان می‌ش�.
...
میان خورشیدهای همیشه
زیبایی تو
لنگری ست -
خورشیدی که
از سپیده‌د� همه ستارگان
بی‌نیاز� می‌کن�.
...
به جز عزیمت نابه‌هنگام�
گریزی نبود.
چنین انگاشته بودم.
...
و چشمان‌ا� با من گفتند
که فردا
روز دیگری است.
...
تو را و مرا
بی‌م� و تو
بن‌بس� خلوتی بس!
...
کیستی که من
اینگون� به جد
در دیار رویاهای خویش
با تو درنگ میکنم�
...
در نگاهت همه� مهربانی‌هاس�:
قاصدی که زنده‌گ� را خبر می‌ده�.
و در سکوت‌ا� همه� صداها:
فریادی که بودن را تجربه می‌کن�.
...
لحظه� عمر من
به جز فاصله� میان این درود و بدرود نیست.
...
همچنان که، با یکدیگر چون به سخن درآمدیم
گفتنی‌ه� را همه گفته یافتیم
چندان که دیگر هیچ چیز در میانه
ناگفته نمانده بود.
...
لنگی پای من
از ناهمواری راه شما بود...
...
با زمزمه� تو
اکنون رخت به گستره� خوابی خواهم کشید
که تنها رویای آن
تویی.
...
زمین آبستن روزی دیگر است.
...
بگذار چنان از خواب برآیم
که کوچه‌ها� شهر
حضور مرا دریابند.
با همه� شعرها ارتباط نگرفتم ولی بیشترش تا اعماق قلب نفوذ می‌کر�.
----------
یادگاری از کتاب:
این بیکران�
زندانی چندان عظیم بود
که روح
از شرم ناتوانی
در اشک
پنهان می‌ش�.
...
میان خورشیدهای همیشه
زیبایی تو
لنگری ست -
خورشیدی که
از سپیده‌د� همه ستارگان
بی‌نیاز� می‌کن�.
...
به جز عزیمت نابه‌هنگام�
گریزی نبود.
چنین انگاشته بودم.
...
و چشمان‌ا� با من گفتند
که فردا
روز دیگری است.
...
تو را و مرا
بی‌م� و تو
بن‌بس� خلوتی بس!
...
کیستی که من
اینگون� به جد
در دیار رویاهای خویش
با تو درنگ میکنم�
...
در نگاهت همه� مهربانی‌هاس�:
قاصدی که زنده‌گ� را خبر می‌ده�.
و در سکوت‌ا� همه� صداها:
فریادی که بودن را تجربه می‌کن�.
...
لحظه� عمر من
به جز فاصله� میان این درود و بدرود نیست.
...
همچنان که، با یکدیگر چون به سخن درآمدیم
گفتنی‌ه� را همه گفته یافتیم
چندان که دیگر هیچ چیز در میانه
ناگفته نمانده بود.
...
لنگی پای من
از ناهمواری راه شما بود...
...
با زمزمه� تو
اکنون رخت به گستره� خوابی خواهم کشید
که تنها رویای آن
تویی.
...
زمین آبستن روزی دیگر است.
...
بگذار چنان از خواب برآیم
که کوچه‌ها� شهر
حضور مرا دریابند.
Read
October 19, 2016با درودی به خانه می‌آی� و
با بــدرودی
خانه را ترک می‌گوی�.
ای سازنده!
لحظه� عمرِ من
به جز فاصله� میانِ این درود و بدرود نیست:
این آن لحظه� واقعی‌س�
که لحظه� دیگر را انتظار می‌کش�
نوسانی در لنگرِ ساعتی است
که لنگر را با نوسانی دیگر به کار می‌کش�.
گامی‌س� پیش از گامی دیگر
که جاده را بیدار می‌کن�
تداومی‌س� که زمانِ مرا می‌ساز�
لحظه‌هایی‌س� که عمـرِ مرا ســرشــار می‌کن�
با بــدرودی
خانه را ترک می‌گوی�.
ای سازنده!
لحظه� عمرِ من
به جز فاصله� میانِ این درود و بدرود نیست:
این آن لحظه� واقعی‌س�
که لحظه� دیگر را انتظار می‌کش�
نوسانی در لنگرِ ساعتی است
که لنگر را با نوسانی دیگر به کار می‌کش�.
گامی‌س� پیش از گامی دیگر
که جاده را بیدار می‌کن�
تداومی‌س� که زمانِ مرا می‌ساز�
لحظه‌هایی‌س� که عمـرِ مرا ســرشــار می‌کن�
Read
January 18, 2016دوستانِ گرانقدر، اکثر ما نقدهایِ فراوانی در موردِ جنابِ شاملو رو مطالعه کردیم، پس نقد کردن در اینجا فقط تکرار مکررات هستش
چیزی که بیشتر از همه توجهِ من رو در اشعارِ جنابِ شاملو جلب میکنه، این هست که شاملو خودش عناصر و شخصیت ها و یا ارکانِ شعر رو خلق میکنه، سپس به تنهایی اونهارو هدایت میکنه و یا بهتر بگم اونارو راهنمایی میکنه
پیروز باشید و ایرانی
چیزی که بیشتر از همه توجهِ من رو در اشعارِ جنابِ شاملو جلب میکنه، این هست که شاملو خودش عناصر و شخصیت ها و یا ارکانِ شعر رو خلق میکنه، سپس به تنهایی اونهارو هدایت میکنه و یا بهتر بگم اونارو راهنمایی میکنه
پیروز باشید و ایرانی
May 17, 2019
از مفاهیم و اهنگ اغلب شعر ها لذتی نبردم,نوعی سختی کلامی در اثر هست که گویی از حقیقتش کاسته..در واقع وقتی شعر میخوانیم بدنبال این هستیم که داغ حقایقی که با شاعرانگی در امیخته را در عمق وجودمان گداخته حس کنیم..اما در "آیدا در اینه" انگار نه عشق ,عشق است و نه غم,غم...
"مرا دیگر انگیزه سفر نیست
مرا دیگر هوای سفری به سر نیست
قطاری که نیمه شبان نعره کشان از ده ما می گذرد
آسمان مرا کوچک نمیکند
و جاده ای که از گرده پل میگذرد
آرزوی مرا با خود
به افق های دیگر نمیبرد"
"مرا دیگر انگیزه سفر نیست
مرا دیگر هوای سفری به سر نیست
قطاری که نیمه شبان نعره کشان از ده ما می گذرد
آسمان مرا کوچک نمیکند
و جاده ای که از گرده پل میگذرد
آرزوی مرا با خود
به افق های دیگر نمیبرد"
July 25, 2020
«قاصدی که زنده‌گ� را خبر می‌ده�.
فریادی که بودن را تجربه می‌کن�.»
امروز دوباره تو رو یادم اومد، توی این زمینی که درنهایت زیبایی‌س� اما نبود تو با من بیگانه� کرده. و حالا وقتی دارم بهت فکر می‌کن� تو مبهمی، به این فکر می‌کن� شاید تو خود منی و من توام. اما دارم الکی می‌گم� اینه� همه� حافظه� من نیست، دارم اینه� رو می‌گ� تا به فاصله‌ه� اشاره کنم، به اینک� چقدر دوری و من الان همه� تو رو توی حوزه� قدیم حافظه� می‌بین�.
امشب قلب� دوباره شروع کرد به تپیدن، انگار دستی از ته قلب� دوباره تو رو، یاد تو رو در من بیدار کرد. و من بلند شدم اریب توی آینه رفتم و فریاد زدم، که کار دیگری از دست� برنمی‌آم�. و موهای نرم تو بر صورت� می‌بارید� می‌ریخ� بر سرم، اما توانی نداشتم، چتری نداشتم که از بارش این رویا پنهان� کند. و یافت� که گاهی انسان می‌خواه� هیچ و پنهان شود از همه‌چی� و همه‌کس� در کمترین فضای جهان گم شود و کسی نبیندش. و من می‌خواست� پنهان شوم، در زادگاهی کوچک، چون کبوتری که در انگشتان شعبده‌با� پنهان می‌شود� در دستان تو.
"چندمین‌بار� که نشستم بخوندن این کتاب رو نمی‌دونم� اما هربار این شاملوی آیدا در آینه فسخ عزیمت� به خیلی سیاهی‌هاس�."
در کنار تو خود را
من
کودکانه در جامه� نودوز نوروزی خویش می‌یاب�
در آن سالیان گم، که زشت‌ان�
چرا که خطوط اندام تو را به یاد ندارند.
و
سرخوش و شادمانه فریاد برداشتم:
«_ای شعرهای من، سروده و ناسروده
سلطنت شما را تردیدی نیست
اگر او به تنهایی
خواننده شما باد
چرا که او بی‌نیاز� من است از بازارگان و از همه� خلق
نیز از آن کسان که شعر مرا می‌خوانن�
تنها بدین انگیزه که مرا به کندفهمی خویش سرزنشی کنند._
چنین است و من این همه را، هم در نخستین نظر باز دانسته‌ا�.»
فریادی که بودن را تجربه می‌کن�.»
امروز دوباره تو رو یادم اومد، توی این زمینی که درنهایت زیبایی‌س� اما نبود تو با من بیگانه� کرده. و حالا وقتی دارم بهت فکر می‌کن� تو مبهمی، به این فکر می‌کن� شاید تو خود منی و من توام. اما دارم الکی می‌گم� اینه� همه� حافظه� من نیست، دارم اینه� رو می‌گ� تا به فاصله‌ه� اشاره کنم، به اینک� چقدر دوری و من الان همه� تو رو توی حوزه� قدیم حافظه� می‌بین�.
امشب قلب� دوباره شروع کرد به تپیدن، انگار دستی از ته قلب� دوباره تو رو، یاد تو رو در من بیدار کرد. و من بلند شدم اریب توی آینه رفتم و فریاد زدم، که کار دیگری از دست� برنمی‌آم�. و موهای نرم تو بر صورت� می‌بارید� می‌ریخ� بر سرم، اما توانی نداشتم، چتری نداشتم که از بارش این رویا پنهان� کند. و یافت� که گاهی انسان می‌خواه� هیچ و پنهان شود از همه‌چی� و همه‌کس� در کمترین فضای جهان گم شود و کسی نبیندش. و من می‌خواست� پنهان شوم، در زادگاهی کوچک، چون کبوتری که در انگشتان شعبده‌با� پنهان می‌شود� در دستان تو.
"چندمین‌بار� که نشستم بخوندن این کتاب رو نمی‌دونم� اما هربار این شاملوی آیدا در آینه فسخ عزیمت� به خیلی سیاهی‌هاس�."
در کنار تو خود را
من
کودکانه در جامه� نودوز نوروزی خویش می‌یاب�
در آن سالیان گم، که زشت‌ان�
چرا که خطوط اندام تو را به یاد ندارند.
و
سرخوش و شادمانه فریاد برداشتم:
«_ای شعرهای من، سروده و ناسروده
سلطنت شما را تردیدی نیست
اگر او به تنهایی
خواننده شما باد
چرا که او بی‌نیاز� من است از بازارگان و از همه� خلق
نیز از آن کسان که شعر مرا می‌خوانن�
تنها بدین انگیزه که مرا به کندفهمی خویش سرزنشی کنند._
چنین است و من این همه را، هم در نخستین نظر باز دانسته‌ا�.»
May 17, 2015
عنوان: آیدا در آینه و لحظه ها و همیشه: مجموعه شعر؛ اثر: ا. بامداد؛ مشخصات نشر: تهران، نیل، 1343، در 155 ص
وصل
۱)
در برابر بیکرانی ساکن
جنبش کوچک گلبرگ
به پروانه ای ماننده بود
زمان با گام شتابناک برخاست
و در سرگردانی
یله شد
در باغستان خشک
معجزه ی وصل،
بهاری کرد
سراب عطشان
برکه ای صافی شد
و گنجشکان دست آموز بوسه
شادی را
در خشکسار باغ
به رقص درآوردند
(۲)
اینک چشمی بی دریغ
که فانوس را اشکش
شوربختی مردمی را که تنها بودم و تاریک
لبخند میزند
آنک منم که سرگردانی هایم را همه
تا بدین قله ی جلجتا
پیموده ام
آنک منم
میخ صلیب از کف دستان به دندان برکنده
آنک منم
پا بر صلیب باژگون نهاده
با قامتی به بلندی فریاد
(۳)
در سرزمین حسرت معجزه ای فرودآمد
[واین خود معجزه ای دیگر گونه بود]
فریاد کردم:
- «ای مسافر!
با من
از زنجیریان بخت که چنان سهمناک دوست میداشتم
این مایه ستیزه چرا رفت؟
با ایشان چه میباید کرد؟»
- «بر ایشان مگیر!»
چنین گفت و چنین کردم
لایه تیره فرونشست
آبگیر کدر
صافی شد
و سنگریزه های زمزمه
در ژرفای زلال
درخشید
دندانای
خشم
به لبخندی
زیبا شد
رنج دیرینه
همه کینه هایش را
خندید
پای آبله در چمنزار آفتاب
فرودآمد
بی آنکه از شب ناآشتی
داغ سیاهی بر جگر نهاده باشم
(۴)
ن!
هرگز شب را باور نکردم
چرا که
در فراسوهای دهلیزش
به امید دریچه¬ای
دل
بسته بودم
(۵)
شکوهی در جانم تنوره میکشد
گوئی از پاکترین هوای کوهستان
لبالب
قدحی درکشیده ام
در فرصت میان ستاره ها
شلنگ انداز
رقصی میکنم -
دیوان
به تماشای من بیا!
وصل
۱)
در برابر بیکرانی ساکن
جنبش کوچک گلبرگ
به پروانه ای ماننده بود
زمان با گام شتابناک برخاست
و در سرگردانی
یله شد
در باغستان خشک
معجزه ی وصل،
بهاری کرد
سراب عطشان
برکه ای صافی شد
و گنجشکان دست آموز بوسه
شادی را
در خشکسار باغ
به رقص درآوردند
(۲)
اینک چشمی بی دریغ
که فانوس را اشکش
شوربختی مردمی را که تنها بودم و تاریک
لبخند میزند
آنک منم که سرگردانی هایم را همه
تا بدین قله ی جلجتا
پیموده ام
آنک منم
میخ صلیب از کف دستان به دندان برکنده
آنک منم
پا بر صلیب باژگون نهاده
با قامتی به بلندی فریاد
(۳)
در سرزمین حسرت معجزه ای فرودآمد
[واین خود معجزه ای دیگر گونه بود]
فریاد کردم:
- «ای مسافر!
با من
از زنجیریان بخت که چنان سهمناک دوست میداشتم
این مایه ستیزه چرا رفت؟
با ایشان چه میباید کرد؟»
- «بر ایشان مگیر!»
چنین گفت و چنین کردم
لایه تیره فرونشست
آبگیر کدر
صافی شد
و سنگریزه های زمزمه
در ژرفای زلال
درخشید
دندانای
خشم
به لبخندی
زیبا شد
رنج دیرینه
همه کینه هایش را
خندید
پای آبله در چمنزار آفتاب
فرودآمد
بی آنکه از شب ناآشتی
داغ سیاهی بر جگر نهاده باشم
(۴)
ن!
هرگز شب را باور نکردم
چرا که
در فراسوهای دهلیزش
به امید دریچه¬ای
دل
بسته بودم
(۵)
شکوهی در جانم تنوره میکشد
گوئی از پاکترین هوای کوهستان
لبالب
قدحی درکشیده ام
در فرصت میان ستاره ها
شلنگ انداز
رقصی میکنم -
دیوان
به تماشای من بیا!
May 31, 2017
در فراسوهای عشق
تو را دوس�� می‌دارم�
در فراسوهای پرده و رنگ.
در فراسوهای پیکرهایِمان
با من وعده� دیداری بده...
تو را دوس�� می‌دارم�
در فراسوهای پرده و رنگ.
در فراسوهای پیکرهایِمان
با من وعده� دیداری بده...
August 14, 2022
هرگز کسی اینگون فجیع به کشتن خود برنخاست که من به زندگی نشستم
�
و آغوش ات
اندک جایی برای زیستن
اندک جایی برای مردن
�
کوه با نخستین سنگ ها آغاز می شود
و انسان با نخستین درد
و من با نخستین نگاه تو آغاز شدم
�
آن چشم ها
پیش از آن که نگاهی باشد
تماشایی است
�
ای شعرهای من، سروده و نا سروده
سلطنت شما را تردیدی نیست
اگر او به تنهایی خواننده ی شما باد
�
من باهارم تو زمین
من زمینم تو درخت
من درختم تو باهار
ناز انگشتای بارون تو باغ م میکنه
میون جنگلا تاق ام میکنه
تو بزرگی مثل شب
اگه مهتاب باشه یا نه
خود مهتابی تو اصلا خود مهتابی تو
�
June 20, 2020
خیلی خیلی خیلی دوست داشتنی و دلنشین بود
March 21, 2022
مرا دیگر انگیزه� سفر نیست.
مرا دیگر هوای سفری به سر نیست.
قطاری که نیم‌شبا� نعره کشان از دِهِ ما می‌گذر�
آسمان مرا کوچک نمی‌کن�
و جاده‌ئ� که از گرده� ما می‌گذر�
آرزوی مرا با خود
به افق‌ها� دیگر نمی‌بر�.
مرا دیگر هوای سفری به سر نیست.
قطاری که نیم‌شبا� نعره کشان از دِهِ ما می‌گذر�
آسمان مرا کوچک نمی‌کن�
و جاده‌ئ� که از گرده� ما می‌گذر�
آرزوی مرا با خود
به افق‌ها� دیگر نمی‌بر�.
February 15, 2015
لبانت
به ظرافت شعر
شهواني ترين بوسه ها را به شرمي چنان مبدل مي كند
كه جاندار غار نشين از آن سود مي جويد
تا به هیبت انسان درآيد.
و گونه هايت
با دو شيار مّورب
كه غرور ترا هدايت مي كنند و
سرنوشت مرا
كه شب را تحمل كرده ام
بي آن كه به انتظار صبح
مسلح بوده باشم،
و بكارتي سر بلند را
از رو سبيخانه هاي داد و ستد
سر به مهر باز آورده م.
هرگز كسي اين گونه فجيع به كشتن خود برنخاست
كه من به زندگي نشستم!
و چشمانت راز آتش است.
و عشقت پيروزي آدمي ست
آن هنگام كه به جنگ تقدير مي شتابد.
و آغوشت
اندك جائي براي زيستن
اندك جائي براي مردن
و گريز از شهر
كه به هزار انگشت
به وقاحت
پاكي آسمان را متهم مي كند.
كوه با نخستين سنگ ها آغاز مي شود
و انسان با نخستين درد.
در من زنداني ستمگري بود
كه به آواز زنجيرش خو نمي كرد -
من با نخستين نگاه تو آغاز شدم.
توفان ها
در رقص عظيم تو
به شكوهمندي
ني لبكي مي نوازند،
و ترانه رگ هايت
آفتاب هميشه را طالع مي كند.
دستانت آشتي است
ودوستاني كه ياري مي دهند
تا دشمني
از ياد برده شود
پيشانيت آيينه اي بلند است
تابناك وبلند،
كه خواهران هفتگانه در آن مي نگرند
تا به زيبايي خويش دست يابند.
دو پرنده بي طاقت در سينه ات آوازمي خوانند.
تابستان از كدامين راه فرا خواهد رسيد
تا عطش
آب ها را گوارا تر كند؟
تادر آ يينه پديدار آئي
عمري دراز در آینه نگريستم
من بركه ها ودريا ها را گريستم
اي پري وار درقالب آدمي
كه پيكرت جزدر خلواره ناراستي نمي سوزد!ــ
حضورت بهشتي است
كه گريز از جهنم را توجيه مي كند،
دريائي كه مرا در خود غرق مي كند
تا از همه گناهان ودروغ
شسته شوم.
وسپيده دم با دستهايت بيدارمي شود.
به ظرافت شعر
شهواني ترين بوسه ها را به شرمي چنان مبدل مي كند
كه جاندار غار نشين از آن سود مي جويد
تا به هیبت انسان درآيد.
و گونه هايت
با دو شيار مّورب
كه غرور ترا هدايت مي كنند و
سرنوشت مرا
كه شب را تحمل كرده ام
بي آن كه به انتظار صبح
مسلح بوده باشم،
و بكارتي سر بلند را
از رو سبيخانه هاي داد و ستد
سر به مهر باز آورده م.
هرگز كسي اين گونه فجيع به كشتن خود برنخاست
كه من به زندگي نشستم!
و چشمانت راز آتش است.
و عشقت پيروزي آدمي ست
آن هنگام كه به جنگ تقدير مي شتابد.
و آغوشت
اندك جائي براي زيستن
اندك جائي براي مردن
و گريز از شهر
كه به هزار انگشت
به وقاحت
پاكي آسمان را متهم مي كند.
كوه با نخستين سنگ ها آغاز مي شود
و انسان با نخستين درد.
در من زنداني ستمگري بود
كه به آواز زنجيرش خو نمي كرد -
من با نخستين نگاه تو آغاز شدم.
توفان ها
در رقص عظيم تو
به شكوهمندي
ني لبكي مي نوازند،
و ترانه رگ هايت
آفتاب هميشه را طالع مي كند.
دستانت آشتي است
ودوستاني كه ياري مي دهند
تا دشمني
از ياد برده شود
پيشانيت آيينه اي بلند است
تابناك وبلند،
كه خواهران هفتگانه در آن مي نگرند
تا به زيبايي خويش دست يابند.
دو پرنده بي طاقت در سينه ات آوازمي خوانند.
تابستان از كدامين راه فرا خواهد رسيد
تا عطش
آب ها را گوارا تر كند؟
تادر آ يينه پديدار آئي
عمري دراز در آینه نگريستم
من بركه ها ودريا ها را گريستم
اي پري وار درقالب آدمي
كه پيكرت جزدر خلواره ناراستي نمي سوزد!ــ
حضورت بهشتي است
كه گريز از جهنم را توجيه مي كند،
دريائي كه مرا در خود غرق مي كند
تا از همه گناهان ودروغ
شسته شوم.
وسپيده دم با دستهايت بيدارمي شود.
September 8, 2021
*کیستی که من
اینگون
به اعتماد
نامِ خود را
با تو می‌گوی�
کلید خانه‌ا� را
در دست ات میگذارم
نانِ شادی‌های� را
با تو قسمت میکنم
به کنارت می‌نشین� و
بر زانویِ تو
این چنین آرام به خواب می‌روم�
*آن لبان
از آن پیش‌ت� که بگوید
شنیدنی‌س�.
آن دست‌ه�
بیش از اینکه گیرنده باشد
می‌بخش�.
آن چشم‌ه�
بیش از اینکه نگاهی باشد
تماشائی‌س�.
*و آغوش‌ا�
اندک جایی برایِ زیستن
اندک جایی برای مردن.
اتمام..
۱۸ شهریور ۱۴۰۰
ساعت ۰۱:۰۷
اینگون
به اعتماد
نامِ خود را
با تو می‌گوی�
کلید خانه‌ا� را
در دست ات میگذارم
نانِ شادی‌های� را
با تو قسمت میکنم
به کنارت می‌نشین� و
بر زانویِ تو
این چنین آرام به خواب می‌روم�
*آن لبان
از آن پیش‌ت� که بگوید
شنیدنی‌س�.
آن دست‌ه�
بیش از اینکه گیرنده باشد
می‌بخش�.
آن چشم‌ه�
بیش از اینکه نگاهی باشد
تماشائی‌س�.
*و آغوش‌ا�
اندک جایی برایِ زیستن
اندک جایی برای مردن.
اتمام..
۱۸ شهریور ۱۴۰۰
ساعت ۰۱:۰۷
September 5, 2009
کيستي که من
اين گونه به‌ج�
در ديار ِ روياهاي ِ خويش
با تو درنگ ميکنم�
اين گونه به‌ج�
در ديار ِ روياهاي ِ خويش
با تو درنگ ميکنم�
October 5, 2015
شاملو، شاملوی همیشه خوب.
January 9, 2021
کیستی که من
اینگون به جد
در دیار رویاهای خویش
با تو درنگ میکنم؟
—ĔĔĔĔ�-
تن تو آهنگی ست
و تن من کلمه ای که در آن مینشیند
تا نغمه ای به وجود آید:
سرودی که تداوم را میتپد...
اینگون به جد
در دیار رویاهای خویش
با تو درنگ میکنم؟
—ĔĔĔĔ�-
تن تو آهنگی ست
و تن من کلمه ای که در آن مینشیند
تا نغمه ای به وجود آید:
سرودی که تداوم را میتپد...
June 4, 2019
شاملو شاعری است که همواره در حال مبارزه با دنیای اطراف خودش است. شعرهایش به قدری عمیق و زیبا هستند که کلمات در وصف حال اشعارش عاجزند. اکثر شعرهایش از درون جامعه تراوش می کند و مفهوم اجتماعی و سیاسی در اشعارش موج می زند. او مدام از جامعه استبداد زده می نالد، به مانند زندگی خودش که سالها گرفتار مسائل سیاسی بود، او همیشه در شعرهایش جسارت به خرج می دهد و فردی نقد کننده است. شاملو به ادبیات غرب تسلط داشت و بارها مجموعه شعرهایی از ادبیات جهان را ترجمه کرد. شاید نوع نگارش اشعار شاملو نسبت به دیگر شعرای هم نسلش کمی برای مخاطبان سخت باشد ولی در اشعارش گونه ای از ابهام نهفته است که می توانی از آن استفاده کنی و اجازه تفکر داشته باشی و در شعرهایش به گشت و گذار بپردازی. سالهاست که شاملو میخوانم و به خوبی فهمیده ام که اشعارش هیچگاه دیکته شده نبوده اند و از وجودش جاری گشته اند. او مدام تلاش دارد حرف دلش را به مخاطب بزند و گوش شنوایی پیدا کند، شاملو میخواهد مردم ببینند آنچه او می بیند و مدام فریاد برآورند بر سیاهی بیکران موجود ......
April 1, 2025
میان آفتاب‌ها� همیشه
زیباییِ تو
لنگری‌س�
نگا‌ا�
شکستِ ستم‌گری‌س�
و چشمان‌ا� با من گفتند
که فردا
روز دیگری‌س�.
......
اینان مرگ را سرودی کرده‌ان�
اینان مرگ را
چنان شکوه‌من� و بلند آواز داده‌ان�
که بهار
چنان چون آواری
بر رگِ دوزخ خزیده است.
.....
گفتنی‌ه� را همه گفته یافتیم
چندان که دیگر هیچ چیز در میانه
ناگفته نمانده بود.
......
و چشمانت راز آتش است
و عشقت پیروزیِ آدمی‌س�
هنگامی که به جنگ تقدیر می‌شتاب�.
و آغوشت
اندک جایی برای زیستن
اندک جایی برای مردن
.......
در فراسوهای عشق
تو را دوست می‌دارم�
در فراسوهای پرده و رنگ.
در فراسوهای پیکرهایمان
با من وعده� دیداری بده
زیباییِ تو
لنگری‌س�
نگا‌ا�
شکستِ ستم‌گری‌س�
و چشمان‌ا� با من گفتند
که فردا
روز دیگری‌س�.
......
اینان مرگ را سرودی کرده‌ان�
اینان مرگ را
چنان شکوه‌من� و بلند آواز داده‌ان�
که بهار
چنان چون آواری
بر رگِ دوزخ خزیده است.
.....
گفتنی‌ه� را همه گفته یافتیم
چندان که دیگر هیچ چیز در میانه
ناگفته نمانده بود.
......
و چشمانت راز آتش است
و عشقت پیروزیِ آدمی‌س�
هنگامی که به جنگ تقدیر می‌شتاب�.
و آغوشت
اندک جایی برای زیستن
اندک جایی برای مردن
.......
در فراسوهای عشق
تو را دوست می‌دارم�
در فراسوهای پرده و رنگ.
در فراسوهای پیکرهایمان
با من وعده� دیداری بده
Read
January 3, 2014مرا می‌باي� که در اين خمِ راه
در انتظاری تاب‌سو�
سايه‌گاه� به چوب و سنگ برآرم،
چرا که سرانجام
اميد
از سفری به‌ديرانجاميد� بازمی‌آي�.
به زمانی اما
ای دريغ!
که مرا
بامی بر سر نيست
نه گليمی به زير پای.
از تابِ خورشيد
تفتيدن را
سبويی نيست
تا آب‌ا� دهم،
و بر آسودن از خسته‌گ� را
بالينی نه
که بنشانم‌ا�.
مسافرِ چشم به راهی‌های� من
بی‌گاها�
از راه بخواهدرسيد.
ای همه� اميدها
مرا به برآوردنِ اين بام
نيرويی دهيد!
در انتظاری تاب‌سو�
سايه‌گاه� به چوب و سنگ برآرم،
چرا که سرانجام
اميد
از سفری به‌ديرانجاميد� بازمی‌آي�.
به زمانی اما
ای دريغ!
که مرا
بامی بر سر نيست
نه گليمی به زير پای.
از تابِ خورشيد
تفتيدن را
سبويی نيست
تا آب‌ا� دهم،
و بر آسودن از خسته‌گ� را
بالينی نه
که بنشانم‌ا�.
مسافرِ چشم به راهی‌های� من
بی‌گاها�
از راه بخواهدرسيد.
ای همه� اميدها
مرا به برآوردنِ اين بام
نيرويی دهيد!
Read
March 8, 2019که شب را تحمل کرده ام
بی آن که به انتظارِ صبح مسلح بوده باشم
بی آن که به انتظارِ صبح مسلح بوده باشم
May 7, 2014
كوه با نخستين سنگ ها آغاز مي شود
و انسان با نخستين درد
در من زنداني ستم گري بود
كه به آواز زنجيرش خو نميكرد
من با نخستين نگاه تو آغاز شدم
و انسان با نخستين درد
در من زنداني ستم گري بود
كه به آواز زنجيرش خو نميكرد
من با نخستين نگاه تو آغاز شدم
June 12, 2018
باری از یاد نباید برد که در میان شعرای معروف معاصر به استثنای فروغ فرخزاد، احمد شاملو تنها شاعری باشد که زنی با گوشت و پوست و هویت فردی به نام آیدا در شعرهای او شخصیت هنری می‌یاب� و...
برای بررسی چهره زن در شعر احمد شاملو لازم است ابتدا نظری به پیشینیان او بیندازیم. در ادبیات کهن ما، زن ��ضوری غایب دارد و شاید بهترین راه برای دیدن چهره او پرده برداشتن از مفهوم صوفیانه عشق باشد. مولوی عشق را به دو پاره مانعه الجمع روحانی و جسمانی تقسیم می‌کن�. مرد صوفی باید از لذتهای جسمانی دست شسته، تحت ولایت مرد مرشد خانه دل را از عشق به خدا آکنده سازد. زن در آثار او همه جا مترادف با عشق جسمانی و نفس حیوانی شمرده شده و مرد عاشق باید وسوسه عشق او را در خود بکشد: عشق آن زنده گزین کو باقی است. بر عکس در غزلیات حافظ عشق به معشوقه‌ا� زمینی تبلیغ می‌شو� و عشق صوفیانه فقط چون فلفل و نمکی به کار می‌رو�. با این وجود عشق زمینی حافظ نیز جنبه غیر جسمانی دارد.
مرد عاش�� فقط نظر باز است و به جز از غبغب به بالای معشوق به چیزی نظر ندارد. و زن معشوق نه فقط از جسم بلکه از هر گونه هویت فردی نیز محروم است. تازه این زن خیالی چهره‌ا� ستمگر و دستی خونریز دارد و افراسیاب وار کمر به قتل عاشق سیاوش خویش می‌بند�:
شاه ترکان سخن مدعیان می‌شنو� شرمی از مظلمه خون سیاوشش باد
در واقعیت مرد ستمگر است و زن ستم کش ولی در خیال نقش‌ه� عوض می‌شون� تا این گفته روانشناسان ثابت شود که دیگر آزاری آن روی سکه خودآزاری است. با ظهور ادبیات نو زن رخی می‌نمای� و پرده تا حدی از عشق روحانی مولوی و معشوقه خیالی حافظ برداشته می‌شو�. نیما در منظومه «افسانه» به تصویر پردازی عشقی واقعی و زمینی می‌نشین�: عشقی که هویتی مشخص دارد و متعلق به فرد و محیط طبیعی و اجتماعی معینی است.
چوپان زاده‌ا� در عشق شکست خورده در دره‌ها� دیلمان نشسته و همچنان که از درخت امرود و مرغ کاکلی و گرگی که دزدیده از پس سنگی نظر می‌کن� یاد می‌نماید� با دل عاشق پیشه خود یعنی افسانه در گفت و گوست.
نیما از زبان او می گوید:
حافظا این چه کید و دروغی‌س�
کز زبان می و جام و ساقی‌س�
نالی ار تا ابد باورم نیست
که بر آن عشق بازی که باقی‌س�
من بر آن عاشقم که رونده است
برگسترده همین مفهوم نوین از عشق است که به شعرهای عاشقانه احمد شاملو می‌رسی�. من با الهام از یادداشتی که شاعر خود بر چاپ پنجم هوای تازه در سال ۱۳۵۵ نوشته، شعرهای عاشقانه او را به دو دوره رکسانا و آیدا تقسیم می‌کن�.
رکسانا یا روشنک نام دختر نجیب زاده‌ا� سغدی است که اسکندر مقدونی او را به زنی خود در آورد. شاملو علاوه بر اینکه در سال ۱۳۲۹ شعر بلندی به همین نام سروده، در برخی از شعرهای تازه نیز رکسانا به نام یا بی نام یاد می‌کن�. او خود می‌نویس�: رکسانا، با مفهوم روشن و روشنایی که در پس آن نهان بود، نام زنی فرضی شد که عشقش نور و رهایی و امید است. زنی که می‌بایس� دوازده سالی بگذرد تا در آن آیدا در آینه شکل بگیرد و واقعیت پیدا کند. چهره‌ا� که در آن هنگام هدفی مه آلود است، گریزان و دیر به دست و یا یکسره سیمرغ و کیمیا. و همین تصور مایوس و سرخورده است که شعری به همین نام را می‌سازد� یاس از دست یافتن به این چنین هم نفسی.
در شعر رکسانا، صحبت از مردی است که در کنار دریا در کلبه‌ا� چوبین زندگی می‌کن� و مردم او را دیوان می‌خوانن�. مرد خواستار پیوستن به رکسانا روح دریاست، ولی رکسانا عشق او را پس می‌زن�: بگذار هیج کس نداند، هیچ کس نداند تا روزی که سرانجام، آفتابی.
که باید به چمن‌ه� و جنگل‌ه� بتابد، آب این دریای مانع را
بخشکاند و مرا چون قایقی فرسوده به شن بنشاند و بدین گونه،
روح مرا به رکسانا روح دریا و عشق و زندگی باز رساند.
عاشق شکست خورده که در ابتدای شعر چنین به تلخی از گذشته یاد کرده:
بگذار کسی نداند که چگونه من به جای نوازش شدن، بوسیده شدن،
گزیده شده ام!
اکنون در اواخر شعر از زبان این زن مه آلوده چنین به جمع بندی از عشق شکست خورده خود می‌نشین�:
و هر کس آنچه را که دوست می‌دار� در بند می‌گذار�
و هر زن مروارید غلطان را
به زندان صندوق محبوس می‌دار�
در شعر "غزل آخرین انزوا" (۱۳۳۱) بار دیگر به نومیدی فوق بر می‌خوری�:
عشقی به روشنی انجامیده را بر سر بازاری فریاد نکرده،
منادی نام انسان
و تمامی دنیا چگونه بوده ام؟
در شعر "غزل بزرگ" (۱۳۳۰) رکسانا به "زن مهتابی" تبدیل می شود و شاعر پس از اینکه او را پاره دوم روح خود می خواند، نومیدانه می‌گوی�:
و آن طرف
در افق مهتابی ستاره رو در رو
زن مهتابی من...
و شب پر آفتاب چشمش در شعله‌ها� بنفش درد طلوع می‌کن�:
مرا به پیش خودت ببر!
سردار بزرگ رویاهای سپید من!
مرا به پیش خودت ببر!
در شعر "غزل آخرین انزوا" رابطه شاعر با معشوقه خیالیش به رابطه کودکی نیازمند محبت مادری ستمگر مانده می‌شو�:
چیزی عظیم‌ت� از تمام ستاره‌ها� تمام خدایان: قلب زنی که مرا کودک دست نواز دامن خود کند! چرا که من دیرگاهیست جز این هیبت تنهایی که به دندان سرد بیگانگی جویده شده است نبوده‌ا�
جز منی که از وحشت تنهایی خود فریاده کشیده است، نبوده‌ا�....
نام دیگر رکسانا زن فرضی "گل کو" است که در برخی از شعرهای تازه به او اشاره شده. شاعر خود در توضیح کلمه گل‌ک� می‌نویس�: "گل کو" نامی است برای دختران که تنها یک بار در یکی از روستاهای گرگان (حدود علی آباد) شنیده‌ا�.
می‌توا� پذیرفت که گل کو باشد... همچون دخترکو که شیرازیان می‌گویند� تحت تلفظی که برای من جالب بود و در یکی دو شعر از آن بهره جسته‌ا� گل کوست. و از آن نام زنی در نظر است که می‌توان� معشوقی یا همسر دلخواهی باشد. در آن اوان فکر می‌کرد� که شاید جز "کو" در آخر اسم بدون اینکه الزاماً معنوی لغوی معمولی خود را بدهد، می‌توان� به طور ذهنی حضور نداشتن، در دسترس نبودن صاحب نام را القا کند.
رکسانا و گل گوهر دو زنی فرضی هستند با این تفاوت که اولی در محیط مالیخولیایی ترسیم می‌شود� حال آنکه دومی در صحنه مبارزه اجتماعی عرض اندام کرده، به صورت "حامی" مرد انقلاب در می‌آی�.
در شعر "مه" (۱۳۳۲) می‌خوانی�:
در شولای مه پنهان، به خانه می‌رس�. گل کو نمی‌دان�.
مرا ناگاه
در درگاه می‌بین�.
به چشمش قطره اشکی بر لبش لبخند، خواهد گفت:
بیابان را سراسر مه گرفته است... با خود فکر می‌کرد�
که مه
گر همچنان تا صبح می‌پایی�
مردان جسور از خفیه‌گا� خود
به دیدار عزیزان باز می‌گشتن�.
مردان جسور به مبارزه انقلاب روی می‌آوردن� و چون آبایی معلم ترکمن صحرا شهید می‌شون� و وظیفه دخترانی چون گل کو به انتظار نشستن و صیقل دادن سلاح انتقام آبایی‌ه� شمرده می‌شو�.
در شعر دیگری به نام "برای شما که عشقتان زندگی ست" (ص۱۳۳) ما با مبارزه ای آشنا می‌شوی� که بین مردان و دشمنان آنها وجود دارد و شاعر از زنان می‌خواه� که پشت جبهه مردان باشند و به آوردن و پروردن شیران نر قناعت کنند:
شما که به وجود آورده‌ای� سالیان را
قرون را
و مردانی زده‌ای� که نوشته‌ان� بر چوبه دار
یادگارا
و تاریخ بزرگ آینده را با امید
در بطن کوچک خود پروریده‌ای�
و به ما آموخته‌ای� تحمل و قدرت را در شکنجه‌ه�
و در تعصب‌ه�
چنین زنانی حتی زیبایی خود را وامدار مردان هستند:
شما که زیبایید تا مردان
زیبایی را بستایند
و هر مرد که به راهی می‌شتاب�
جادویی نوشخندی از شماست
و هر مرد در آزادگی خویش
به زنجیر زرین عشقی‌س� پای بست
اگرچه زنان روح زندگی خوانده می‌شوند� ولی نقش آفرینان واقعی مردان هستند:
شما که روح زندگی هستید
و زندگی بی شما اجاقی‌س� خاموش:
شما که نغمه آغوش روحتان
در گوش جان مرد فرحزاست
شما که در سفر پرهراس زندگی، مردان را در آغوش خویش آرامش بخشیده‌ای�
و شما را پرستیده است هر مرد خودپرست،
عشقتان را به ما دهید.
شما که عشقتان زندگی‌س�!
و خشمتان را به دشمنان ما
شما که خشمتان مرگ است!
در شعر معروف "پریا" (۱۳۳۲) نیز زنان قصه یعنی پریان را می‌بین� که در جنگ میان مردان اسیر با دیوان جادوگر جز خیال پردازی و ناپایداری و بالاخره گریه و زاری کاری ندارد.
در مجموعه شعر "باغ آینه" که پس از «هوای تازه» و قبل از «آیدا در آینه» چاپ شده، شاعر را می‌بین� که کماکان در جستجوی پاره دوم روح و زن همزاد خود می‌گرد�:
من اما در زنان چیزی نمی‌یاب� گر آن همزاد را روزی نیابم ناگهان خاموش (کیفر ۱۳۳۴)
این جست و جو عاقبت در "آیدا در آینه" به نتیجه می‌رس�:
من و تو دو پاره یک واقعیتیم (سرود پنجم،)
"آیدا در آینه" را باید نقطه اوج شعر شاملو به حساب آورد. دیگر در آن از مشق‌ها� نیمایی و نثرهای رمانتیک، اثری نیست و شاعری سبک و زبان خاص خود را به وجود آورده است. نحوه بیان این شعرها ساده است و از زبان فاخری که به سیاق متون قدیمی در آثار بعدی شاملو غلبه دارد چندان اثری نیست. شاعر شور عشق تازه را سرچشمه جدید آفرینش هنری خود می‌بین�:
نه در خیال که رویاروی می‌بین�
سالیانی بارور را که آغاز خواهم کرد
خاطره‌ا� که آبستن عشقی سرشار است
کیف مادر شدن را در خمیازه‌ها� انتظار طولانی
مکرر می‌کن�.
...
تو و اشتیاق پر صداقت تو
من و خانه مان
میزی و چراغی. آری
در مرگ آورترین لحظه انتظار
زندگی را در رویاهای خویش دنبال می‌گیرم�
در رویاها
و در امیدهایم!
(و همچنین نگاه کنید به شعر "سرود آن کس که از کوچه به خانه باز می گرد"، "و حسرتی") از کتاب مرثیه‌ها� خاک که در آن عشق آیدا را به مثابه زایشی در چهل سالگی برای خود می‌دان�.) عشق به آیدا در شرایطی رخ می‌ده� که شاعر از آدم‌ه� و بویناکی دنیاهاشان خسته شده و طالب پناهگاهی در عزلت است:
مرا دیگر انگیزه سفر نیست
مرا دیگر هوای سفری به سر نیست
قطاری که نیمه شبان نعره کشان از ده ما می‌گذر�
آسمان مرا کوچک نمی‌کن�
و جاده‌ا� که از گرده پل می‌گذر�
آرزوی مرا با خود به افق‌ها� دیگر نمی‌بر�
آدم‌ه� و بویناکی دنیاهاشان یکسر
دوزخی ست در کتابی که من آن را
لغت به لغت از بر کرده‌ا�
تا راز بلند انزوا را دریابم (جاده ای آن سوی پل)
این عشق برای او به مثابه بازگشت از شهر به ده و از اجتماع به طبیعت است.
و آغوشت
اندک جایی برای زیستن
اندک جایی برای مردن
و گریز از شهر که با هزار انگشت، به وقاحت پاکی آسمان را متهم می‌کن� (آیدا در آینه)
و همچنین:
عشق ما دهکده‌ا� است که هرگز به خواب نمی‌رو�
نه به شبان و
نه به روز.
و جنبش و شور و حیات
یک دم در آن فرو نمی‌نشین� (سرود پنجم)
رکسانا زن مه آلود اکنون در آیدا بدن می‌یاب� و چهره‌ا� واقعی به خود می‌گیر�:
بوسه‌ها� تو
گنجشکان پرگوی باغند
و پستانهایت کندوی کوهستان هاست (سرود برای سپاس و پرستش )
کیستی که من این گونه به اعتماد
نام خود را
با تو می‌گوی�
کلید خانه‌ا� را
در دستت می‌گذار�
نان شادی‌های� را
با تو قسمت می‌کن�
به کنارت می‌نشین� و بر زانوی تو
این چنین آرام
به خواب می‌رو� (سرود آشنایی)
حتی شب که در شعرهای گذشته (و همچنین آینده) مفهومی کنایی داشت و نشانه اختناق بود اکنون واقعیت طبیعی خود را باز می‌یاب�:
تو بزرگی مثه شب.
اگر مهتاب باشه یا نه.
تو بزرگی
مثه شب
خود مهتابی تو اصلاً خود مهتابی تو
تازه وقتی بره مهتاب و
نوز
شب تنها، باید
راه دوری رو بره تا دم دروازه روز
مثه شب گود و بزرگی، مثه شب، (من و تو، درخت و بارون...)
شیدایی به آیدا در کتاب بعدی شاملو "آیدا درخت و خنجر و خاطره" چنین نقطه‌ا� کمال خود می‌رس�:
نخست
دیر زمانی در او نگریستم
چندان که چون نظر از وی بازگرفتم در پیرامون من
همه چیزی
با هیات او در آمده بود.
آن گاه دانستم که مرا دیگر
از او
گریز نیست (شبانه)
ولی سرانجام با بازگشت اجباری شاعر از ده به شهر به مرحله آرامش خود باز می‌گرد�:
و دریغا بامداد
که چنین به حسرت
دره سبز را وانهاد و
به شهر باز آمد؛
چرا که به عصری چنین بزرگ
سفر را
در سفره نان نیز، هم بدان دشواری به پیش می‌بای� برد.
که در قلمرو نام.(شبانه)
شاملو از آن پس از انزوا بیرون می‌آی� و دفترهای جدید شعر او چون "دشنه در دیس"، "ابراهیم در آتش"، "کاشفان فروتن شوکران" و "ترانه‌ها� کوچک غربت" توجه او را به مسایل اجتماعی و به خصوص مبارزه مسلحانه چریکی شهری در سالهای پنجاه نشان می‌ده�. با وجود اینکه در این سالها بر خلاف سالهای بیست و سی که شعر به شما که عشقتان زندگی‌س� در آن سروده شده بود، زنان روشنفکر نقش مستقلی در مبارزه اجتماعی بازی می‌کنند� ولی در شعرهای شاملو از جاپای مرضیه احمدی اسکویی در کنار احمد زیبرم اثری نیست.
چهره زن در شعر شاملو به تدریج از رکسانا تا آیدا بازتر می‌شود� ولی نوز نقطه‌ها� حجاب وجود دارند. در رکسانا زن چهره‌ا� اثیری و فرضی دارد و از یک هویت واقعی فردی خالی است. به عبارت دیگر شاملو نوز در رکسانا خود را از عشق خیالی مولوی و حافظ رها نکرده و به جای اینکه در زن انسانی با گوشت و پوست و احساس و اندیشه و حقوق اجتماعی برابر مردان ببیند، او را چون نمادی به حساب می‌آور� که نشانه مفاهیم کلی چون عشق و امید و آزادی است.
در آیدا چهره زن بازتر می‌شو� و خواننده در پس هیات آیدا، انسانی با جسم و روح و هویت فردی می‌بین�.
در اینجا عشق یک تجربه مشخص است و نه یک خیال پردازی صوفیانه یا مالیخولیایی رمانتیک. و این درست همان مشخصه‌ا� است که ادبیات مدرن را از کلاسیک جدا می‌کن�. توجه به "مشخص" و "فرد" و "نوع" و پرورش شخصیت به جای تیپ سازی.
با این همه در "آیدا در آینه" نیز ما قادر نیستم که به عشقی برابر و آزاد بین دو دلداده دست یابیم.
شاملو در ای عشق به دنبال پناهگاهی می‌گردد� یا آنطور که خود می‌گوی� معبدی (جاده آن سوی پل) یا معبدی (ققنوس در باران) و آیدا فقط برای آن هویت می‌یاب� که آفریننده این آرامش است.
شاید رابطه فوق را بتوان متاثر از بینشی نسبت به پیوند عاشقانه زن و مرد داشته و نوز هم دارد. بنابراین نظر، دو دلداده چون دو پاره ناقص انگاشته می‌شون� که تنها در صورت وصل می‌توانن� به یک جز کامل و واحد تبدیل شوند (تعابیری چون دو نیمه یک روح، زن همزاد و دو پاره یک واقعیت که سابقاً ذکر شد از همین بینش آب می‌خورن�) به اعتقاد من عشق (مکمل‌ه�) در واقع صورت خیالی نهاد خانواده و تقسیم کار اجتماعی بین زنان خانه دار و مرد شاغل است و بردگی روحی ناشی از آن جز مکمل بردگی اقتصادی زن می‌باش� و عشق آزاد و برابر، اما پیوندی است که دو فرد با هویت مجزا و مستقل وارد آن می‌شون� و استقلال فردی و وابستگی عاطفی و جنسی فدای یکدیگر نمی‌شون�.
باری از یاد نباید برد که در میان شعرای معروف معاصر به استثنای فروغ فرخزاد، احمد شاملو تنها شاعری باشد که زنی با گوشت و پوست و هویت فردی به نام آیدا در شعرهای او شخصیت هنری می‌یاب� و داستان عشق شاملو و او الهام بخش یکی از بهترین مجموعه‌ها� شعر معاصر ایران می‌شو�.
در شعر دیگران غالباً فقط می‌توا� از عشق‌ها� خیالی و زن‌ها� اثیری یا لکاته سراغ گرفت. در روزگاری که به قول شاملو لبخند را بر لب جراحی می‌کنن� و عشق را به قناره می‌کشن� (ترانه‌ها� کوچک غربت) چهره نمایی عشق به یک زن واقعی در شعر او غنیمتی است.
برای بررسی چهره زن در شعر احمد شاملو لازم است ابتدا نظری به پیشینیان او بیندازیم. در ادبیات کهن ما، زن ��ضوری غایب دارد و شاید بهترین راه برای دیدن چهره او پرده برداشتن از مفهوم صوفیانه عشق باشد. مولوی عشق را به دو پاره مانعه الجمع روحانی و جسمانی تقسیم می‌کن�. مرد صوفی باید از لذتهای جسمانی دست شسته، تحت ولایت مرد مرشد خانه دل را از عشق به خدا آکنده سازد. زن در آثار او همه جا مترادف با عشق جسمانی و نفس حیوانی شمرده شده و مرد عاشق باید وسوسه عشق او را در خود بکشد: عشق آن زنده گزین کو باقی است. بر عکس در غزلیات حافظ عشق به معشوقه‌ا� زمینی تبلیغ می‌شو� و عشق صوفیانه فقط چون فلفل و نمکی به کار می‌رو�. با این وجود عشق زمینی حافظ نیز جنبه غیر جسمانی دارد.
مرد عاش�� فقط نظر باز است و به جز از غبغب به بالای معشوق به چیزی نظر ندارد. و زن معشوق نه فقط از جسم بلکه از هر گونه هویت فردی نیز محروم است. تازه این زن خیالی چهره‌ا� ستمگر و دستی خونریز دارد و افراسیاب وار کمر به قتل عاشق سیاوش خویش می‌بند�:
شاه ترکان سخن مدعیان می‌شنو� شرمی از مظلمه خون سیاوشش باد
در واقعیت مرد ستمگر است و زن ستم کش ولی در خیال نقش‌ه� عوض می‌شون� تا این گفته روانشناسان ثابت شود که دیگر آزاری آن روی سکه خودآزاری است. با ظهور ادبیات نو زن رخی می‌نمای� و پرده تا حدی از عشق روحانی مولوی و معشوقه خیالی حافظ برداشته می‌شو�. نیما در منظومه «افسانه» به تصویر پردازی عشقی واقعی و زمینی می‌نشین�: عشقی که هویتی مشخص دارد و متعلق به فرد و محیط طبیعی و اجتماعی معینی است.
چوپان زاده‌ا� در عشق شکست خورده در دره‌ها� دیلمان نشسته و همچنان که از درخت امرود و مرغ کاکلی و گرگی که دزدیده از پس سنگی نظر می‌کن� یاد می‌نماید� با دل عاشق پیشه خود یعنی افسانه در گفت و گوست.
نیما از زبان او می گوید:
حافظا این چه کید و دروغی‌س�
کز زبان می و جام و ساقی‌س�
نالی ار تا ابد باورم نیست
که بر آن عشق بازی که باقی‌س�
من بر آن عاشقم که رونده است
برگسترده همین مفهوم نوین از عشق است که به شعرهای عاشقانه احمد شاملو می‌رسی�. من با الهام از یادداشتی که شاعر خود بر چاپ پنجم هوای تازه در سال ۱۳۵۵ نوشته، شعرهای عاشقانه او را به دو دوره رکسانا و آیدا تقسیم می‌کن�.
رکسانا یا روشنک نام دختر نجیب زاده‌ا� سغدی است که اسکندر مقدونی او را به زنی خود در آورد. شاملو علاوه بر اینکه در سال ۱۳۲۹ شعر بلندی به همین نام سروده، در برخی از شعرهای تازه نیز رکسانا به نام یا بی نام یاد می‌کن�. او خود می‌نویس�: رکسانا، با مفهوم روشن و روشنایی که در پس آن نهان بود، نام زنی فرضی شد که عشقش نور و رهایی و امید است. زنی که می‌بایس� دوازده سالی بگذرد تا در آن آیدا در آینه شکل بگیرد و واقعیت پیدا کند. چهره‌ا� که در آن هنگام هدفی مه آلود است، گریزان و دیر به دست و یا یکسره سیمرغ و کیمیا. و همین تصور مایوس و سرخورده است که شعری به همین نام را می‌سازد� یاس از دست یافتن به این چنین هم نفسی.
در شعر رکسانا، صحبت از مردی است که در کنار دریا در کلبه‌ا� چوبین زندگی می‌کن� و مردم او را دیوان می‌خوانن�. مرد خواستار پیوستن به رکسانا روح دریاست، ولی رکسانا عشق او را پس می‌زن�: بگذار هیج کس نداند، هیچ کس نداند تا روزی که سرانجام، آفتابی.
که باید به چمن‌ه� و جنگل‌ه� بتابد، آب این دریای مانع را
بخشکاند و مرا چون قایقی فرسوده به شن بنشاند و بدین گونه،
روح مرا به رکسانا روح دریا و عشق و زندگی باز رساند.
عاشق شکست خورده که در ابتدای شعر چنین به تلخی از گذشته یاد کرده:
بگذار کسی نداند که چگونه من به جای نوازش شدن، بوسیده شدن،
گزیده شده ام!
اکنون در اواخر شعر از زبان این زن مه آلوده چنین به جمع بندی از عشق شکست خورده خود می‌نشین�:
و هر کس آنچه را که دوست می‌دار� در بند می‌گذار�
و هر زن مروارید غلطان را
به زندان صندوق محبوس می‌دار�
در شعر "غزل آخرین انزوا" (۱۳۳۱) بار دیگر به نومیدی فوق بر می‌خوری�:
عشقی به روشنی انجامیده را بر سر بازاری فریاد نکرده،
منادی نام انسان
و تمامی دنیا چگونه بوده ام؟
در شعر "غزل بزرگ" (۱۳۳۰) رکسانا به "زن مهتابی" تبدیل می شود و شاعر پس از اینکه او را پاره دوم روح خود می خواند، نومیدانه می‌گوی�:
و آن طرف
در افق مهتابی ستاره رو در رو
زن مهتابی من...
و شب پر آفتاب چشمش در شعله‌ها� بنفش درد طلوع می‌کن�:
مرا به پیش خودت ببر!
سردار بزرگ رویاهای سپید من!
مرا به پیش خودت ببر!
در شعر "غزل آخرین انزوا" رابطه شاعر با معشوقه خیالیش به رابطه کودکی نیازمند محبت مادری ستمگر مانده می‌شو�:
چیزی عظیم‌ت� از تمام ستاره‌ها� تمام خدایان: قلب زنی که مرا کودک دست نواز دامن خود کند! چرا که من دیرگاهیست جز این هیبت تنهایی که به دندان سرد بیگانگی جویده شده است نبوده‌ا�
جز منی که از وحشت تنهایی خود فریاده کشیده است، نبوده‌ا�....
نام دیگر رکسانا زن فرضی "گل کو" است که در برخی از شعرهای تازه به او اشاره شده. شاعر خود در توضیح کلمه گل‌ک� می‌نویس�: "گل کو" نامی است برای دختران که تنها یک بار در یکی از روستاهای گرگان (حدود علی آباد) شنیده‌ا�.
می‌توا� پذیرفت که گل کو باشد... همچون دخترکو که شیرازیان می‌گویند� تحت تلفظی که برای من جالب بود و در یکی دو شعر از آن بهره جسته‌ا� گل کوست. و از آن نام زنی در نظر است که می‌توان� معشوقی یا همسر دلخواهی باشد. در آن اوان فکر می‌کرد� که شاید جز "کو" در آخر اسم بدون اینکه الزاماً معنوی لغوی معمولی خود را بدهد، می‌توان� به طور ذهنی حضور نداشتن، در دسترس نبودن صاحب نام را القا کند.
رکسانا و گل گوهر دو زنی فرضی هستند با این تفاوت که اولی در محیط مالیخولیایی ترسیم می‌شود� حال آنکه دومی در صحنه مبارزه اجتماعی عرض اندام کرده، به صورت "حامی" مرد انقلاب در می‌آی�.
در شعر "مه" (۱۳۳۲) می‌خوانی�:
در شولای مه پنهان، به خانه می‌رس�. گل کو نمی‌دان�.
مرا ناگاه
در درگاه می‌بین�.
به چشمش قطره اشکی بر لبش لبخند، خواهد گفت:
بیابان را سراسر مه گرفته است... با خود فکر می‌کرد�
که مه
گر همچنان تا صبح می‌پایی�
مردان جسور از خفیه‌گا� خود
به دیدار عزیزان باز می‌گشتن�.
مردان جسور به مبارزه انقلاب روی می‌آوردن� و چون آبایی معلم ترکمن صحرا شهید می‌شون� و وظیفه دخترانی چون گل کو به انتظار نشستن و صیقل دادن سلاح انتقام آبایی‌ه� شمرده می‌شو�.
در شعر دیگری به نام "برای شما که عشقتان زندگی ست" (ص۱۳۳) ما با مبارزه ای آشنا می‌شوی� که بین مردان و دشمنان آنها وجود دارد و شاعر از زنان می‌خواه� که پشت جبهه مردان باشند و به آوردن و پروردن شیران نر قناعت کنند:
شما که به وجود آورده‌ای� سالیان را
قرون را
و مردانی زده‌ای� که نوشته‌ان� بر چوبه دار
یادگارا
و تاریخ بزرگ آینده را با امید
در بطن کوچک خود پروریده‌ای�
و به ما آموخته‌ای� تحمل و قدرت را در شکنجه‌ه�
و در تعصب‌ه�
چنین زنانی حتی زیبایی خود را وامدار مردان هستند:
شما که زیبایید تا مردان
زیبایی را بستایند
و هر مرد که به راهی می‌شتاب�
جادویی نوشخندی از شماست
و هر مرد در آزادگی خویش
به زنجیر زرین عشقی‌س� پای بست
اگرچه زنان روح زندگی خوانده می‌شوند� ولی نقش آفرینان واقعی مردان هستند:
شما که روح زندگی هستید
و زندگی بی شما اجاقی‌س� خاموش:
شما که نغمه آغوش روحتان
در گوش جان مرد فرحزاست
شما که در سفر پرهراس زندگی، مردان را در آغوش خویش آرامش بخشیده‌ای�
و شما را پرستیده است هر مرد خودپرست،
عشقتان را به ما دهید.
شما که عشقتان زندگی‌س�!
و خشمتان را به دشمنان ما
شما که خشمتان مرگ است!
در شعر معروف "پریا" (۱۳۳۲) نیز زنان قصه یعنی پریان را می‌بین� که در جنگ میان مردان اسیر با دیوان جادوگر جز خیال پردازی و ناپایداری و بالاخره گریه و زاری کاری ندارد.
در مجموعه شعر "باغ آینه" که پس از «هوای تازه» و قبل از «آیدا در آینه» چاپ شده، شاعر را می‌بین� که کماکان در جستجوی پاره دوم روح و زن همزاد خود می‌گرد�:
من اما در زنان چیزی نمی‌یاب� گر آن همزاد را روزی نیابم ناگهان خاموش (کیفر ۱۳۳۴)
این جست و جو عاقبت در "آیدا در آینه" به نتیجه می‌رس�:
من و تو دو پاره یک واقعیتیم (سرود پنجم،)
"آیدا در آینه" را باید نقطه اوج شعر شاملو به حساب آورد. دیگر در آن از مشق‌ها� نیمایی و نثرهای رمانتیک، اثری نیست و شاعری سبک و زبان خاص خود را به وجود آورده است. نحوه بیان این شعرها ساده است و از زبان فاخری که به سیاق متون قدیمی در آثار بعدی شاملو غلبه دارد چندان اثری نیست. شاعر شور عشق تازه را سرچشمه جدید آفرینش هنری خود می‌بین�:
نه در خیال که رویاروی می‌بین�
سالیانی بارور را که آغاز خواهم کرد
خاطره‌ا� که آبستن عشقی سرشار است
کیف مادر شدن را در خمیازه‌ها� انتظار طولانی
مکرر می‌کن�.
...
تو و اشتیاق پر صداقت تو
من و خانه مان
میزی و چراغی. آری
در مرگ آورترین لحظه انتظار
زندگی را در رویاهای خویش دنبال می‌گیرم�
در رویاها
و در امیدهایم!
(و همچنین نگاه کنید به شعر "سرود آن کس که از کوچه به خانه باز می گرد"، "و حسرتی") از کتاب مرثیه‌ها� خاک که در آن عشق آیدا را به مثابه زایشی در چهل سالگی برای خود می‌دان�.) عشق به آیدا در شرایطی رخ می‌ده� که شاعر از آدم‌ه� و بویناکی دنیاهاشان خسته شده و طالب پناهگاهی در عزلت است:
مرا دیگر انگیزه سفر نیست
مرا دیگر هوای سفری به سر نیست
قطاری که نیمه شبان نعره کشان از ده ما می‌گذر�
آسمان مرا کوچک نمی‌کن�
و جاده‌ا� که از گرده پل می‌گذر�
آرزوی مرا با خود به افق‌ها� دیگر نمی‌بر�
آدم‌ه� و بویناکی دنیاهاشان یکسر
دوزخی ست در کتابی که من آن را
لغت به لغت از بر کرده‌ا�
تا راز بلند انزوا را دریابم (جاده ای آن سوی پل)
این عشق برای او به مثابه بازگشت از شهر به ده و از اجتماع به طبیعت است.
و آغوشت
اندک جایی برای زیستن
اندک جایی برای مردن
و گریز از شهر که با هزار انگشت، به وقاحت پاکی آسمان را متهم می‌کن� (آیدا در آینه)
و همچنین:
عشق ما دهکده‌ا� است که هرگز به خواب نمی‌رو�
نه به شبان و
نه به روز.
و جنبش و شور و حیات
یک دم در آن فرو نمی‌نشین� (سرود پنجم)
رکسانا زن مه آلود اکنون در آیدا بدن می‌یاب� و چهره‌ا� واقعی به خود می‌گیر�:
بوسه‌ها� تو
گنجشکان پرگوی باغند
و پستانهایت کندوی کوهستان هاست (سرود برای سپاس و پرستش )
کیستی که من این گونه به اعتماد
نام خود را
با تو می‌گوی�
کلید خانه‌ا� را
در دستت می‌گذار�
نان شادی‌های� را
با تو قسمت می‌کن�
به کنارت می‌نشین� و بر زانوی تو
این چنین آرام
به خواب می‌رو� (سرود آشنایی)
حتی شب که در شعرهای گذشته (و همچنین آینده) مفهومی کنایی داشت و نشانه اختناق بود اکنون واقعیت طبیعی خود را باز می‌یاب�:
تو بزرگی مثه شب.
اگر مهتاب باشه یا نه.
تو بزرگی
مثه شب
خود مهتابی تو اصلاً خود مهتابی تو
تازه وقتی بره مهتاب و
نوز
شب تنها، باید
راه دوری رو بره تا دم دروازه روز
مثه شب گود و بزرگی، مثه شب، (من و تو، درخت و بارون...)
شیدایی به آیدا در کتاب بعدی شاملو "آیدا درخت و خنجر و خاطره" چنین نقطه‌ا� کمال خود می‌رس�:
نخست
دیر زمانی در او نگریستم
چندان که چون نظر از وی بازگرفتم در پیرامون من
همه چیزی
با هیات او در آمده بود.
آن گاه دانستم که مرا دیگر
از او
گریز نیست (شبانه)
ولی سرانجام با بازگشت اجباری شاعر از ده به شهر به مرحله آرامش خود باز می‌گرد�:
و دریغا بامداد
که چنین به حسرت
دره سبز را وانهاد و
به شهر باز آمد؛
چرا که به عصری چنین بزرگ
سفر را
در سفره نان نیز، هم بدان دشواری به پیش می‌بای� برد.
که در قلمرو نام.(شبانه)
شاملو از آن پس از انزوا بیرون می‌آی� و دفترهای جدید شعر او چون "دشنه در دیس"، "ابراهیم در آتش"، "کاشفان فروتن شوکران" و "ترانه‌ها� کوچک غربت" توجه او را به مسایل اجتماعی و به خصوص مبارزه مسلحانه چریکی شهری در سالهای پنجاه نشان می‌ده�. با وجود اینکه در این سالها بر خلاف سالهای بیست و سی که شعر به شما که عشقتان زندگی‌س� در آن سروده شده بود، زنان روشنفکر نقش مستقلی در مبارزه اجتماعی بازی می‌کنند� ولی در شعرهای شاملو از جاپای مرضیه احمدی اسکویی در کنار احمد زیبرم اثری نیست.
چهره زن در شعر شاملو به تدریج از رکسانا تا آیدا بازتر می‌شود� ولی نوز نقطه‌ها� حجاب وجود دارند. در رکسانا زن چهره‌ا� اثیری و فرضی دارد و از یک هویت واقعی فردی خالی است. به عبارت دیگر شاملو نوز در رکسانا خود را از عشق خیالی مولوی و حافظ رها نکرده و به جای اینکه در زن انسانی با گوشت و پوست و احساس و اندیشه و حقوق اجتماعی برابر مردان ببیند، او را چون نمادی به حساب می‌آور� که نشانه مفاهیم کلی چون عشق و امید و آزادی است.
در آیدا چهره زن بازتر می‌شو� و خواننده در پس هیات آیدا، انسانی با جسم و روح و هویت فردی می‌بین�.
در اینجا عشق یک تجربه مشخص است و نه یک خیال پردازی صوفیانه یا مالیخولیایی رمانتیک. و این درست همان مشخصه‌ا� است که ادبیات مدرن را از کلاسیک جدا می‌کن�. توجه به "مشخص" و "فرد" و "نوع" و پرورش شخصیت به جای تیپ سازی.
با این همه در "آیدا در آینه" نیز ما قادر نیستم که به عشقی برابر و آزاد بین دو دلداده دست یابیم.
شاملو در ای عشق به دنبال پناهگاهی می‌گردد� یا آنطور که خود می‌گوی� معبدی (جاده آن سوی پل) یا معبدی (ققنوس در باران) و آیدا فقط برای آن هویت می‌یاب� که آفریننده این آرامش است.
شاید رابطه فوق را بتوان متاثر از بینشی نسبت به پیوند عاشقانه زن و مرد داشته و نوز هم دارد. بنابراین نظر، دو دلداده چون دو پاره ناقص انگاشته می‌شون� که تنها در صورت وصل می‌توانن� به یک جز کامل و واحد تبدیل شوند (تعابیری چون دو نیمه یک روح، زن همزاد و دو پاره یک واقعیت که سابقاً ذکر شد از همین بینش آب می‌خورن�) به اعتقاد من عشق (مکمل‌ه�) در واقع صورت خیالی نهاد خانواده و تقسیم کار اجتماعی بین زنان خانه دار و مرد شاغل است و بردگی روحی ناشی از آن جز مکمل بردگی اقتصادی زن می‌باش� و عشق آزاد و برابر، اما پیوندی است که دو فرد با هویت مجزا و مستقل وارد آن می‌شون� و استقلال فردی و وابستگی عاطفی و جنسی فدای یکدیگر نمی‌شون�.
باری از یاد نباید برد که در میان شعرای معروف معاصر به استثنای فروغ فرخزاد، احمد شاملو تنها شاعری باشد که زنی با گوشت و پوست و هویت فردی به نام آیدا در شعرهای او شخصیت هنری می‌یاب� و داستان عشق شاملو و او الهام بخش یکی از بهترین مجموعه‌ها� شعر معاصر ایران می‌شو�.
در شعر دیگران غالباً فقط می‌توا� از عشق‌ها� خیالی و زن‌ها� اثیری یا لکاته سراغ گرفت. در روزگاری که به قول شاملو لبخند را بر لب جراحی می‌کنن� و عشق را به قناره می‌کشن� (ترانه‌ها� کوچک غربت) چهره نمایی عشق به یک زن واقعی در شعر او غنیمتی است.
January 9, 2020
دارم فکر ميکنم: اگه نوزم عاشق بودم، شايد بيشتر از الان از خوندن اين کتاب لذت مي بردم...اگه توي دوران عاشقي اين کتابو ميخوندم، قطعا يه جور ديگه اي برام معنا داشت...ولي با اين حال، بازم بسي حال کردم از عاشقانه هاي قشنگش😊
.
تو را و مرا
بي من و تو
بن بست خلوتي بس!
تو و اشتياق پر صداقت تو
من و خانه مان
ميزي و چراغي...
.
تو را و مرا
بي من و تو
بن بست خلوتي بس!
تو و اشتياق پر صداقت تو
من و خانه مان
ميزي و چراغي...
February 28, 2019
مرا تو بی سببی نیستی
براستی صلت کدام قصیده ای
ای غزل
ستاره باران جواب کدام سلامی
به افتاب
از دریچه تاریک!
براستی صلت کدام قصیده ای
ای غزل
ستاره باران جواب کدام سلامی
به افتاب
از دریچه تاریک!
December 23, 2014
در به درتر از باد زيستم
در سرزمينى كه گياهى در آن نمى رويد.
اى تيز خرامان!
لنگى پاى من
از ناهموارى راه شما بود.
در سرزمينى كه گياهى در آن نمى رويد.
اى تيز خرامان!
لنگى پاى من
از ناهموارى راه شما بود.
October 10, 2023
هرگز کسی اینگون� فجیع به کشتن خود برنخاست
که من به زندگی نشستم!
که من به زندگی نشستم!
March 25, 2023
کتاب را از کافه کتاب آفتاب خریدیم. اولین‌با� بود که آمده بود پیشم. خودش این کتاب را انتخاب کرد و من "گزینه اشعار یدالله رویایی" را برداشتم. فکر کردم باید بین آنها انتخاب کنم و آیدا را گذاشتم. موقع رفتن گفت "مگه هر دو رو برنداشتی؟" و آنجا بود که من دوباره مطمئن شدم خیلی دوستش دارم.
دو شب بعدش، آخرین روز تابستان و شب قبل از برگشتن، در صفحه� اولش برایم چیزی نوشت:
�"آینه‌ا� برابر آینه‌ا� می‌گذار�
تا با تو
ابدیتی بسازم."
برای گیتا که آفتاب و سایه است.�
در یک لغزش کلامی به جای اینکه بنویسد "تا از تو ابدیتی بسازم" نوشته بود "با تو"؛ و من چقدر این را خوش داشتم.
*
بعضی شعرهای این کتاب را به‌طو� خاص دوست دارم. در این دفتر شعر شاملو چند چیز به چشمم آمد:
۱. اشعار باید(بهتر است) پشت سر هم خوانده شوند چون در شعرها گاهاً به شعرهای قبل اشاراتی می‌شو�. مثلا شعری داریم به اسم "سرود برای سپاس و پرستش" و در متن شعر بعد که "سرود پنجم" نام دارد، چنین می‌خوانی�:
[...]نیز این
سرودِ سپاسی دیگرست
سرود ستایشی دیگر
۲. در بعضی از اشعارش کاملا مفهوم قافیه را زیر سوال می‌بر�. در بخش چهارمِ شعرِ "سرود پنجم"، شعر کاملا به قالب متنی آهنگین در می‌آی�.
۳. در بخش هفتمِ همان شعر "سرود پنجم" طنز ظریفی به مذهب و باور رستاخیز و روز قیامت دارد. بنظرم در شعر آخر هم چنین چیزی در مواجهه با دین دیده می‌شو�.
دو شب بعدش، آخرین روز تابستان و شب قبل از برگشتن، در صفحه� اولش برایم چیزی نوشت:
�"آینه‌ا� برابر آینه‌ا� می‌گذار�
تا با تو
ابدیتی بسازم."
برای گیتا که آفتاب و سایه است.�
در یک لغزش کلامی به جای اینکه بنویسد "تا از تو ابدیتی بسازم" نوشته بود "با تو"؛ و من چقدر این را خوش داشتم.
*
بعضی شعرهای این کتاب را به‌طو� خاص دوست دارم. در این دفتر شعر شاملو چند چیز به چشمم آمد:
۱. اشعار باید(بهتر است) پشت سر هم خوانده شوند چون در شعرها گاهاً به شعرهای قبل اشاراتی می‌شو�. مثلا شعری داریم به اسم "سرود برای سپاس و پرستش" و در متن شعر بعد که "سرود پنجم" نام دارد، چنین می‌خوانی�:
[...]نیز این
سرودِ سپاسی دیگرست
سرود ستایشی دیگر
۲. در بعضی از اشعارش کاملا مفهوم قافیه را زیر سوال می‌بر�. در بخش چهارمِ شعرِ "سرود پنجم"، شعر کاملا به قالب متنی آهنگین در می‌آی�.
۳. در بخش هفتمِ همان شعر "سرود پنجم" طنز ظریفی به مذهب و باور رستاخیز و روز قیامت دارد. بنظرم در شعر آخر هم چنین چیزی در مواجهه با دین دیده می‌شو�.
August 13, 2017
هرگز از مرگ نهراسیده‌ا�
اگرچه دستانش از ابتذال شکننده‌ت� بود.
هراسِ من ــ باری ــ همه از مردن در سرزمینی‌س�
که مزدِ گورکن
از بهای آزادیِ آدمی
افزون باشد.
جستن
یافتن
و آنگاه
به اختیار برگزیدن
و از خویشتنِ خویش
بارویی پی‌افکند� ــ
اگر مرگ را از این همه ارزشی بیش‌ت� باشد
حاشا حاشا که هرگز از مرگ هراسیده باشم.
اگرچه دستانش از ابتذال شکننده‌ت� بود.
هراسِ من ــ باری ــ همه از مردن در سرزمینی‌س�
که مزدِ گورکن
از بهای آزادیِ آدمی
افزون باشد.
جستن
یافتن
و آنگاه
به اختیار برگزیدن
و از خویشتنِ خویش
بارویی پی‌افکند� ــ
اگر مرگ را از این همه ارزشی بیش‌ت� باشد
حاشا حاشا که هرگز از مرگ هراسیده باشم.
November 2, 2016
با درودی به خانه می‌آی� و
با بدرودی
خانه را ترک می‌گوی�.
ای سازنده!
لحظهٔ عمرِ من
به جز فاصلهٔ میانِ این درود و بدرود نیست.
با بدرودی
خانه را ترک می‌گوی�.
ای سازنده!
لحظهٔ عمرِ من
به جز فاصلهٔ میانِ این درود و بدرود نیست.
Displaying 1 - 30 of 134 reviews
Can't find what you're looking for?
Get help and learn more about the design.