What do you think?
Rate this book
حکایت دختران قوچان
پشت جلد کتاب:
فروش دختران قوچانی به ترکمانان و ارامنه� عشق‌آبا� در بهار ۱۳۲۳ هجری قمری در دوران حکومت آصف الدوله در خراسان و به اسارت رفتن زنان باشقانلو، در رمضان همان سال در حمله ترکمانان به ناحیه بجنورد در زمان حکومت سالار مفخم رخ داد. اگرچه فقر رعیت و ظلم حکومت و حتی دخترفروشی واقعه� بی‌سابقه‌ا� نبود، اما شرایط سیاسی زمان وقوع، این دو حادثه را تبدیل به یکی از داستان‌ها� مهم تظلم «ملت» علیه «دولت» کرد. داستان فروش «دختران قوچان» حکایتی شد که دهان به دهان گشت، از سر منبرها نقل شد، در شبنامه‌ه� و انتباه‌نامه‌ها� رساله‌ها� «سیوال و جواب» و مناظرات، کاریکاتورها و تصنیف‌ها� سیاسی به شعر و طنز و طرح بازنگاری شد.
اهمیت ملی این داستان چنان شد که از نخستین ماه‌ها� تشکیل مجلس اول رسیدگی به «ماجرای دختران قوچان» یکی از موارد تظلم خواهی ملت علیه استبداد کهن و یکی از راه‌ها� آفرینش قدرت ملی شد.
فروش دختران قوچانی به ترکمانان و ارامنه� عشق‌آبا� در بهار ۱۳۲۳ هجری قمری در دوران حکومت آصف الدوله در خراسان و به اسارت رفتن زنان باشقانلو، در رمضان همان سال در حمله ترکمانان به ناحیه بجنورد در زمان حکومت سالار مفخم رخ داد. اگرچه فقر رعیت و ظلم حکومت و حتی دخترفروشی واقعه� بی‌سابقه‌ا� نبود، اما شرایط سیاسی زمان وقوع، این دو حادثه را تبدیل به یکی از داستان‌ها� مهم تظلم «ملت» علیه «دولت» کرد. داستان فروش «دختران قوچان» حکایتی شد که دهان به دهان گشت، از سر منبرها نقل شد، در شبنامه‌ه� و انتباه‌نامه‌ها� رساله‌ها� «سیوال و جواب» و مناظرات، کاریکاتورها و تصنیف‌ها� سیاسی به شعر و طنز و طرح بازنگاری شد.
اهمیت ملی این داستان چنان شد که از نخستین ماه‌ها� تشکیل مجلس اول رسیدگی به «ماجرای دختران قوچان» یکی از موارد تظلم خواهی ملت علیه استبداد کهن و یکی از راه‌ها� آفرینش قدرت ملی شد.
312 pages, رقعی
First published January 1, 1995
18 people are currently reading
331 people want to read
About the author
Afsaneh Najmabadi
11books124followersAfsāneh Najmābādi (Persian: افسانه نجم آبادی�) (born 1946) is an Iranian-American historian and gender theorist. She is professor of History and of Studies of Women, Gender, and Sexuality at Harvard University. At present she chairs the Committee on Degrees in Studies of Women, Gender, and Sexuality. She is further Associate Editor of Encyclopaedia of Women and Islamic Cultures, in six volumes.
Afsaneh Najmabadi moved as student from University of Tehran to Radcliffe College in 1966. She obtained her BA in physics in 1968 from Radcliffe College, Harvard University, and her MA in physics in 1970 from Harvard University. Following this, she pursued social studies, combining academic interests with engagement in social activism, first in the United States of America and later in Iran. She obtained her PhD in sociology in 1984 from University of Manchester, United Kingdom.
Professor Najmabadi has been Nemazee Fellow at the Center for Middle Eastern Studies, Harvard University (1984�1985), Fellow at Pembroke Center for Teaching and Research on Women, Brown University (1988�1989), at Harvard Divinity School (Women's Studies in Religion Program) (1988�1989), at Institute for Advanced Study, Princeton University (1994�1995), and at the Radcliffe Institute for Advanced Study, Harvard University (2000�2001). After nine years of teaching and research at the Department of Women's Studies of Barnard College, in July 2001 she joined Harvard University as Professor of History and of Women's Studies. Under her tenure as chair, the Committee on Degrees in Women's Studies changed its name to the Committee on Degrees in Studies of Women, Gender, and Sexuality.
Professor Najmabadi's most recent researches have been concerned with the study of the ways in which concepts and practices of sex and sexuality have transformed in Iran, from the late-nineteenth-century to the present-day Iran.
(from Wikipedia)
Afsaneh Najmabadi moved as student from University of Tehran to Radcliffe College in 1966. She obtained her BA in physics in 1968 from Radcliffe College, Harvard University, and her MA in physics in 1970 from Harvard University. Following this, she pursued social studies, combining academic interests with engagement in social activism, first in the United States of America and later in Iran. She obtained her PhD in sociology in 1984 from University of Manchester, United Kingdom.
Professor Najmabadi has been Nemazee Fellow at the Center for Middle Eastern Studies, Harvard University (1984�1985), Fellow at Pembroke Center for Teaching and Research on Women, Brown University (1988�1989), at Harvard Divinity School (Women's Studies in Religion Program) (1988�1989), at Institute for Advanced Study, Princeton University (1994�1995), and at the Radcliffe Institute for Advanced Study, Harvard University (2000�2001). After nine years of teaching and research at the Department of Women's Studies of Barnard College, in July 2001 she joined Harvard University as Professor of History and of Women's Studies. Under her tenure as chair, the Committee on Degrees in Women's Studies changed its name to the Committee on Degrees in Studies of Women, Gender, and Sexuality.
Professor Najmabadi's most recent researches have been concerned with the study of the ways in which concepts and practices of sex and sexuality have transformed in Iran, from the late-nineteenth-century to the present-day Iran.
(from Wikipedia)
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 - 26 of 26 reviews
April 13, 2019
14.1% "بسیار خواندنی و البته دردناک
24.68% "نگاه خانم نجم آبادی بسیار دقیق و علمی و جامعه شناسانه است و اصلا درگیر تعصبات نمیشود و عواطف وارد کار نمیشوند که همین ویژگی باعث شده این اثر واقعا کاری خواندنی و تاثیرگذار باشد"
28.21% "به گزارش "مذاکرات مجلس" پس از قرائت این تلگراف (گزارش فروش دختران قوچان به ترکمانان برای دادن مالیات) تمام اهل مجلس و تماشاچیان گریه مفصلی کردند به طوری که نمی‌توانستن� خودداری نمایند و حاجی محمد اسماعیل آقا از نمایندگان تجار تهران گفت عرض می کنم بعد از این گریه، بهترین گریه ها این است که مجازات این شخص (آصف الدوله) را اکیدا از دولت بخواهید و هر کس این داغ را به دل ایرانیان گذاشت به مجازات برسد که باعث تشفی قلوب شود"
"
دست و پا زدن وکلای مجلس برای این که دختران و زنان اسیر را به مملکت برگردانند و ناکارآمدی نظام نوپای حکومیت و نابلدی عاملان در اجرای دموکراسی
جریان در نشریات بسیار سر و صدا کرده اتفاقا که در این عکس مشهود است اما نظام کاری ازش بر نمی آمده و جنبه دردناک ماجرا همین است"
42.63% "یکی از آشنایان پیدا شد و گفت دختر فروختن در ولایات اطراف قوچان زمینه فرهنگی هم دارد. نمیدانم چقدر این حرف میتواند صحیح باشد اما این کتاب اصلا به جنبه های فرهنگی این مسئله آن هم در میان ایلات و اقوام قوچانی نپرداخته. آن چه از لحاظ فرهنگی مورد اشاره قرار گرفته بیشتر به تاثیر فرهنگی محاکمه قاصران این واقعه بر میگردد که البته بسیار هم خواندنی است"
67.95% "بخش اعظم کتاب مربوط به مذاکرات مجلس شورای در سحرگاه مشروطه است. مجلس فراهم آمده و ملت هزاران انتظار ازش دارند اما قانون هنوز فراهم نیست و ساز و کارها کند و بی اعتبار است چرا که نظام سنتی و مستبد قاجاریه را نمیتوان به این راحتی ها تکان داد. حسی که موقع خواندن مذاکرات مجلسی ها دارم واقعا یک نوع گروتسک است. از یک طرف صحبت ها جالب است. از طرفی مضحک. از طرفی به نتیجه نرسیدن و بلد نبودن دموکراسی اندوه بار است"
68.27% "فصل آخر به نقد شیوه تاریخ نویسی مورخانی که تاریخ مشروطه را به نگارش درآورده اند اختصاص دارد و خانم نجم آبادی به نادیده گرفته شدن ماجرای مهم اسارت دختران قوچان اعتراض میکند. ماجرایی که بیش از یک سال و نیم به طور جدی از طرف مردم و وکلای مجلس و جراید پیگیری میشد و چگونگی رسیدگی به این پرونده برای اولین بار برخی از خط کشی های اجتماعی ما را مشخص میکرد. به طور مثال برای اولین بار یک سردار قاجار بابت کوتاهی اش به حبس رفت"
کتاب بسیار ارزشمندی است که خواندنش را به همه علاقه مندان تاریخ مشروطه توصیه میکنم. مخصوصا خواندن مذاکرات مجلس که بخش اعظم کتاب را تشکیل میدهد برای آگاه شدن از اوضاع اولین دوره مجلس شورا و به هم ریختگی اوضاع و معلوم نبودن تکلیف ارکان حکومت و سوء تفاهم ها و مقدمات تفکیک قوا و مقابله اشراف و مردم و خیلی مسائل دیگربسیار مفید است. تلخ ترین جمله ی کتاب آنجا ست که در فصل های پایانی نویسنده اعتراف میکند نهایتا این همه مذاکرات هیچ نتیجه ای نداشت و از سرنوشت زنان و دختران اسیر شده هیچ اطلاعی وجود ندارد و البته بعد اشاره میکند که یک محققی در ترکمنستان و کشورهای شمالی ایران به برخی لالایی ها که راوی غم غربت و اسیری بوده اشاره کرده
افسوس و افسوس
نفرین همیشگی و بی پایان بر سلسله قاجار از صدر تا ذیلشان و بر همه پادشاهان نا به کاری که در فکر خدمت به این مردم بیچاره نبودند
24.68% "نگاه خانم نجم آبادی بسیار دقیق و علمی و جامعه شناسانه است و اصلا درگیر تعصبات نمیشود و عواطف وارد کار نمیشوند که همین ویژگی باعث شده این اثر واقعا کاری خواندنی و تاثیرگذار باشد"
28.21% "به گزارش "مذاکرات مجلس" پس از قرائت این تلگراف (گزارش فروش دختران قوچان به ترکمانان برای دادن مالیات) تمام اهل مجلس و تماشاچیان گریه مفصلی کردند به طوری که نمی‌توانستن� خودداری نمایند و حاجی محمد اسماعیل آقا از نمایندگان تجار تهران گفت عرض می کنم بعد از این گریه، بهترین گریه ها این است که مجازات این شخص (آصف الدوله) را اکیدا از دولت بخواهید و هر کس این داغ را به دل ایرانیان گذاشت به مجازات برسد که باعث تشفی قلوب شود"
"
دست و پا زدن وکلای مجلس برای این که دختران و زنان اسیر را به مملکت برگردانند و ناکارآمدی نظام نوپای حکومیت و نابلدی عاملان در اجرای دموکراسی
جریان در نشریات بسیار سر و صدا کرده اتفاقا که در این عکس مشهود است اما نظام کاری ازش بر نمی آمده و جنبه دردناک ماجرا همین است"
42.63% "یکی از آشنایان پیدا شد و گفت دختر فروختن در ولایات اطراف قوچان زمینه فرهنگی هم دارد. نمیدانم چقدر این حرف میتواند صحیح باشد اما این کتاب اصلا به جنبه های فرهنگی این مسئله آن هم در میان ایلات و اقوام قوچانی نپرداخته. آن چه از لحاظ فرهنگی مورد اشاره قرار گرفته بیشتر به تاثیر فرهنگی محاکمه قاصران این واقعه بر میگردد که البته بسیار هم خواندنی است"
67.95% "بخش اعظم کتاب مربوط به مذاکرات مجلس شورای در سحرگاه مشروطه است. مجلس فراهم آمده و ملت هزاران انتظار ازش دارند اما قانون هنوز فراهم نیست و ساز و کارها کند و بی اعتبار است چرا که نظام سنتی و مستبد قاجاریه را نمیتوان به این راحتی ها تکان داد. حسی که موقع خواندن مذاکرات مجلسی ها دارم واقعا یک نوع گروتسک است. از یک طرف صحبت ها جالب است. از طرفی مضحک. از طرفی به نتیجه نرسیدن و بلد نبودن دموکراسی اندوه بار است"
68.27% "فصل آخر به نقد شیوه تاریخ نویسی مورخانی که تاریخ مشروطه را به نگارش درآورده اند اختصاص دارد و خانم نجم آبادی به نادیده گرفته شدن ماجرای مهم اسارت دختران قوچان اعتراض میکند. ماجرایی که بیش از یک سال و نیم به طور جدی از طرف مردم و وکلای مجلس و جراید پیگیری میشد و چگونگی رسیدگی به این پرونده برای اولین بار برخی از خط کشی های اجتماعی ما را مشخص میکرد. به طور مثال برای اولین بار یک سردار قاجار بابت کوتاهی اش به حبس رفت"
کتاب بسیار ارزشمندی است که خواندنش را به همه علاقه مندان تاریخ مشروطه توصیه میکنم. مخصوصا خواندن مذاکرات مجلس که بخش اعظم کتاب را تشکیل میدهد برای آگاه شدن از اوضاع اولین دوره مجلس شورا و به هم ریختگی اوضاع و معلوم نبودن تکلیف ارکان حکومت و سوء تفاهم ها و مقدمات تفکیک قوا و مقابله اشراف و مردم و خیلی مسائل دیگربسیار مفید است. تلخ ترین جمله ی کتاب آنجا ست که در فصل های پایانی نویسنده اعتراف میکند نهایتا این همه مذاکرات هیچ نتیجه ای نداشت و از سرنوشت زنان و دختران اسیر شده هیچ اطلاعی وجود ندارد و البته بعد اشاره میکند که یک محققی در ترکمنستان و کشورهای شمالی ایران به برخی لالایی ها که راوی غم غربت و اسیری بوده اشاره کرده
افسوس و افسوس
نفرین همیشگی و بی پایان بر سلسله قاجار از صدر تا ذیلشان و بر همه پادشاهان نا به کاری که در فکر خدمت به این مردم بیچاره نبودند
July 19, 2021
چرا باید افسانه نجم‌آباد� را اینهمه دیر بشناسم و بخوانم؟ اُف بر من. آمین.
من این کتاب را بی هیچ شناختی از نویسنده و به صورت کاملاً اتفاقی و به عنوان ماجراجوییِ کتابی انتخاب کردم. در یک کتابفروشی چرخ میزدم که کتاب را دیدم و به نظرم جالب آمد و تصمیم گرفتم علی‌رغ� ناشناخته بودنش آن را بخرم و بخوانم. برای من همین ریسک‌ها� گاه و بی‌گا� در خرید کتاب گاهی نتیجه میده� و دامنه� نویسنده‌ه� و کتاب‌های� را که مطالعه می‌کن� گسترده‌ت� می‌کن�. و در این مورد خاص، تیری که در تاریکی رها کرده بودم درست به هدف نشست.
این کتاب همان چیزی است که هر فرد علاقه‌من� به تاریخ به دنبال آن است: کتابی که مسائل و حوادث تاریخی را از زاویه‌ا� متفاوت تحلیل کند و گوشه‌ا� از تاریخ را که ناگفته و مسکوت مانده و به حاشیه رانده شده، بازگو کند. حکایت دختران قوچان ماجرای دختران قوچانی است که در زمان مظفرالدین شاه به جای مالیات از خانواده‌هایشا� گرفته می‌شون� و بعد در بازار به ترکمن‌ه� و روس‌ه� فروخته می‌شون�. آنچه ماجرای دختران قوچان را بسیار حائز اهمیت می‌کن� همزمانی آن با انقلاب مشروطه و تشکیل اولین دوره� مجلس است. نجم‌آباد� در تحلیل این وقایع -که الحق موشکافانه و دقیق و مستدل است- ماجرای دختران قوچان و اسیر شدن زنان باشقانلو را از مهمترین جرقه‌ها� شکل‌گیر� انقلاب مشروطه می‌دان� و مباحثی را که درباره� همین دو اتفاق در مجلس صورت می‌گیر� بستری می‌دان� که در آن وظیفه� وکلای مجلس در برابر مردم و وزرا، و وظیفه� مجلس به عنوان قوه� مقننه و نه قوه� مجریه یا عدلیه، به تدریج واضح می‌شو� و شکل می‌پذیر�. در این بین نقد نجم‌آباد� به تاریخ‌نگاران� چون ملک‌زاد� و آدمیت است که چرا از ثبت حوادثی به این مهمی خودداری کرده‌ان� و بجای آن چوب خوردن تاجرین قند و کشته شدن دو ملا را به عنوان جرقه� اصلی آغاز مشروطیت مطرح کرده‌ان�. اگر می‌خواهی� جواب این سوال را بدانید کتاب را بخوانید. زبان نجم‌آباد� بسیار علمی و دقیق است و برای تک‌ت� گفته‌ها� خود مستندات و مدارک تاریخی را شاهد می‌آور�.
خواندنی بودن مباحث تاریخی و حقایق ناگفته� مشروطه به کنار، نکته� دیگری که خواندن کتاب را برایم بسیار جذاب کرد، لحن و زبان سخنان وکلای مجلس بود. در کتاب گفتگوهایی که در مجلس صورت می‌گیرن� به صورت نقل مستقیم و به شکل گفت‌وگ� آورده شده‌ان� و عین سخنان وکلا در کتاب آمده است. جمله‌بندی‌ه� و واژگان مورد استفاده� آنها با زبان فارسی امروزی ما، هم در مقایسه با گفتار و هم نوشتار، چشمگیرانه متفاوت است و خواندن‌شا� برایم بسیار لذتبخش بود. کتاب را نه فقط در سطح تاریخی که در در سطح ادبی هم بسیار دوست داشتم.
من این کتاب را بی هیچ شناختی از نویسنده و به صورت کاملاً اتفاقی و به عنوان ماجراجوییِ کتابی انتخاب کردم. در یک کتابفروشی چرخ میزدم که کتاب را دیدم و به نظرم جالب آمد و تصمیم گرفتم علی‌رغ� ناشناخته بودنش آن را بخرم و بخوانم. برای من همین ریسک‌ها� گاه و بی‌گا� در خرید کتاب گاهی نتیجه میده� و دامنه� نویسنده‌ه� و کتاب‌های� را که مطالعه می‌کن� گسترده‌ت� می‌کن�. و در این مورد خاص، تیری که در تاریکی رها کرده بودم درست به هدف نشست.
این کتاب همان چیزی است که هر فرد علاقه‌من� به تاریخ به دنبال آن است: کتابی که مسائل و حوادث تاریخی را از زاویه‌ا� متفاوت تحلیل کند و گوشه‌ا� از تاریخ را که ناگفته و مسکوت مانده و به حاشیه رانده شده، بازگو کند. حکایت دختران قوچان ماجرای دختران قوچانی است که در زمان مظفرالدین شاه به جای مالیات از خانواده‌هایشا� گرفته می‌شون� و بعد در بازار به ترکمن‌ه� و روس‌ه� فروخته می‌شون�. آنچه ماجرای دختران قوچان را بسیار حائز اهمیت می‌کن� همزمانی آن با انقلاب مشروطه و تشکیل اولین دوره� مجلس است. نجم‌آباد� در تحلیل این وقایع -که الحق موشکافانه و دقیق و مستدل است- ماجرای دختران قوچان و اسیر شدن زنان باشقانلو را از مهمترین جرقه‌ها� شکل‌گیر� انقلاب مشروطه می‌دان� و مباحثی را که درباره� همین دو اتفاق در مجلس صورت می‌گیر� بستری می‌دان� که در آن وظیفه� وکلای مجلس در برابر مردم و وزرا، و وظیفه� مجلس به عنوان قوه� مقننه و نه قوه� مجریه یا عدلیه، به تدریج واضح می‌شو� و شکل می‌پذیر�. در این بین نقد نجم‌آباد� به تاریخ‌نگاران� چون ملک‌زاد� و آدمیت است که چرا از ثبت حوادثی به این مهمی خودداری کرده‌ان� و بجای آن چوب خوردن تاجرین قند و کشته شدن دو ملا را به عنوان جرقه� اصلی آغاز مشروطیت مطرح کرده‌ان�. اگر می‌خواهی� جواب این سوال را بدانید کتاب را بخوانید. زبان نجم‌آباد� بسیار علمی و دقیق است و برای تک‌ت� گفته‌ها� خود مستندات و مدارک تاریخی را شاهد می‌آور�.
خواندنی بودن مباحث تاریخی و حقایق ناگفته� مشروطه به کنار، نکته� دیگری که خواندن کتاب را برایم بسیار جذاب کرد، لحن و زبان سخنان وکلای مجلس بود. در کتاب گفتگوهایی که در مجلس صورت می‌گیرن� به صورت نقل مستقیم و به شکل گفت‌وگ� آورده شده‌ان� و عین سخنان وکلا در کتاب آمده است. جمله‌بندی‌ه� و واژگان مورد استفاده� آنها با زبان فارسی امروزی ما، هم در مقایسه با گفتار و هم نوشتار، چشمگیرانه متفاوت است و خواندن‌شا� برایم بسیار لذتبخش بود. کتاب را نه فقط در سطح تاریخی که در در سطح ادبی هم بسیار دوست داشتم.
November 15, 2018
شاید که به یادآوردن و بازگویی "حکایتِ دخترانِ قوچان" آغازی برای جبران مردنگاریِ تاریخ های کنونی انقلاب مشروطیت باشد و توجه پژوهشگران و تاریخ نگاران را به گونه ی دیگری از تاریخ نگاری معطوف دارد که زنان دیگر حاشیه ای بر متن، چند صفحه ای ضمیمه بر اصل، نباشند و با توجه به گونمندیِ فرهنگ و تاریخ دریچه های تازه ای به شناخت فرهنگ و تاریخ گشوده شود
این بند که آمد از متنِ کتاب است و به گمانی نتیجه ای ست که نویسنده ی ارجمند از نگاهِ تحقیقی خود به گونه ای دیگر به فصلی از تاریخ معاصر داشته است. اما سوای از این هم کتاب دربردارنده ی نگاهی بسیار ارزشمند هست بر آغاز مجلسِ اول و درآمدهای آغاز مشروطیت
برای خودم هم یکی از نکته ها ی برجسته که یافتم در کتاب، شباهت های پُر شماری هست که پس از گذرانِ دوره ی مشروطیت با اون مواجهه داریم هنوز. چه در رفتار چه در سیستم ها و چه در ارتباط این دو با هم و البته واکنش های جمعی و اجتماعی. و حتا و حتا و حتا به گمانم به بلوغی که نرسیده ایم هیچ بلکه اون کودک نوزاد رو هم دچار خفقان کردیم و کشتیم! و انگار که در طول زمان بیشتر به ژرفای تاریکی فرو رفتیم به جای رو به روشنایی رفتن و گواهش هم خواندن همین تاریخ نگاری هاست
اونقدر سِیْر حوادث در اون دوران و زمان حال شباهتش زیاده که نباید تردید کرد که جامعه ی ایرانی رو می شود یک جامعه ی بدون هویتِ جمعی و حافظه ی تاریخیِ جمعی دونست. جامعه ای فراموش کار و بی رحم. جامعه ای که تنها خودش رو قصد داره نجات بده بی اونکه دستِ یاری برای دیگران دراز کنه و یا اینکه دوراندیشی داشته باشه برای کسانی که پس از او به عرصه خواهند رسید. بی خبر از اینکه همه در یک کشتی نشسته ایم و از قضا این نجات نیست که آب درون کشتی ریختنه و نتیجه هم که معلومه: غرق شدن و مدفون شدن و فراموش شدن. باری دورانِ پلشتی ها اگرچه نمی تونه دراز مدت باقی بمونه اما مساله ی نقطه ی بازگشت هم بسیار مهمه به گمانم. و بدا به احوالِ ما مردمان که داریم از نقطه ی بازگشت هم گذر می کنیم که در اون حالت دیگه هیچ روزنه ی نجاتی وجود نخواهد داشت. چون تمامِ منابع از میان رفته، آدم ها فرسوده شدند، سیستم ها ناکارآمد هستن و عملن دیگه هیچ بنیانِ محکمی وجود نخواهد داشت. بدا به اون روز که البته باز به گمانم با این روندی که داریم پی می گیریم چنان دور نخواهد بود. گرچه اینها به نظر سیاه کاری و سیاه نمایی شاید جلوه کنند ولی واقعیت چیزی ست که عناصر و حالاتش رو سالهاست داره به ما نشون میده. چه بسا این ماییم که چشم ها رو بستیم و گمانِ خام برده ایم که در گلستانی خوش آب و هوا داریم روزگار می گذرونیم. زهی تصور باطل که داریم ما و زهی خیال محال
به حق باید از این نادانی ی همه چیز دانی دست برداشت تا بلکه اندک امیدی اگر باقی مونده به نجات و آغازِ دوباره برقرار بمونه و آیندگان دستِ کم هوای دیگر و تازه تری رو نفس بکشن
تا گردش ایام تَبَه کند تیرگی را
1397/08/24
این بند که آمد از متنِ کتاب است و به گمانی نتیجه ای ست که نویسنده ی ارجمند از نگاهِ تحقیقی خود به گونه ای دیگر به فصلی از تاریخ معاصر داشته است. اما سوای از این هم کتاب دربردارنده ی نگاهی بسیار ارزشمند هست بر آغاز مجلسِ اول و درآمدهای آغاز مشروطیت
برای خودم هم یکی از نکته ها ی برجسته که یافتم در کتاب، شباهت های پُر شماری هست که پس از گذرانِ دوره ی مشروطیت با اون مواجهه داریم هنوز. چه در رفتار چه در سیستم ها و چه در ارتباط این دو با هم و البته واکنش های جمعی و اجتماعی. و حتا و حتا و حتا به گمانم به بلوغی که نرسیده ایم هیچ بلکه اون کودک نوزاد رو هم دچار خفقان کردیم و کشتیم! و انگار که در طول زمان بیشتر به ژرفای تاریکی فرو رفتیم به جای رو به روشنایی رفتن و گواهش هم خواندن همین تاریخ نگاری هاست
اونقدر سِیْر حوادث در اون دوران و زمان حال شباهتش زیاده که نباید تردید کرد که جامعه ی ایرانی رو می شود یک جامعه ی بدون هویتِ جمعی و حافظه ی تاریخیِ جمعی دونست. جامعه ای فراموش کار و بی رحم. جامعه ای که تنها خودش رو قصد داره نجات بده بی اونکه دستِ یاری برای دیگران دراز کنه و یا اینکه دوراندیشی داشته باشه برای کسانی که پس از او به عرصه خواهند رسید. بی خبر از اینکه همه در یک کشتی نشسته ایم و از قضا این نجات نیست که آب درون کشتی ریختنه و نتیجه هم که معلومه: غرق شدن و مدفون شدن و فراموش شدن. باری دورانِ پلشتی ها اگرچه نمی تونه دراز مدت باقی بمونه اما مساله ی نقطه ی بازگشت هم بسیار مهمه به گمانم. و بدا به احوالِ ما مردمان که داریم از نقطه ی بازگشت هم گذر می کنیم که در اون حالت دیگه هیچ روزنه ی نجاتی وجود نخواهد داشت. چون تمامِ منابع از میان رفته، آدم ها فرسوده شدند، سیستم ها ناکارآمد هستن و عملن دیگه هیچ بنیانِ محکمی وجود نخواهد داشت. بدا به اون روز که البته باز به گمانم با این روندی که داریم پی می گیریم چنان دور نخواهد بود. گرچه اینها به نظر سیاه کاری و سیاه نمایی شاید جلوه کنند ولی واقعیت چیزی ست که عناصر و حالاتش رو سالهاست داره به ما نشون میده. چه بسا این ماییم که چشم ها رو بستیم و گمانِ خام برده ایم که در گلستانی خوش آب و هوا داریم روزگار می گذرونیم. زهی تصور باطل که داریم ما و زهی خیال محال
به حق باید از این نادانی ی همه چیز دانی دست برداشت تا بلکه اندک امیدی اگر باقی مونده به نجات و آغازِ دوباره برقرار بمونه و آیندگان دستِ کم هوای دیگر و تازه تری رو نفس بکشن
تا گردش ایام تَبَه کند تیرگی را
1397/08/24
February 12, 2024
«گذار از زن به وطن و وطن به زن، یکی از پرتوان‌تری� استعاره‌ها� مقال مشروطیت را آفریده [...]». (ص۲۹۴)
و مشروطیت برای ما همیشه غریوهای شادی‌بخش� بوده که ملت به‌عنوا� پرانتزی در دل تاریخ سر دادند. تا الان فکر کردهای� که معانی تاریخی بعد از وقایع متولد می‌شوند� اینکه چه روایت‌های� برگزیده می‌شون� تا تاریخی را بسازند که بعدا بدون کم‌و‌کس� روایت شود؟ در اصل به این فکر می‌کن� که پیوسته جدال‌ه� سازنده� معانی هستند و مشروطیت بزنگاه این جدال‌ه� بوده، و ما انتخاب کردهای� که در این میان آن تعدادی را برگزینیم که بازه� زمانی و رویدادهای مشخصی را شامل می‌شون�. حال اگر کمی در زمان عقب‌ت� برویم چه؟ اگر دسته‌ها� نادیده را نیز درنظر بگیریم چه؟
شاید دستاورد من از مواجه با ذهن همیشه زیبای نجم‌آباد� این سوال بود که بین نقاط پررنگ انقلاب مشروطیت، در این فواصلی که همیشه از رویش پریده‌ای� چه گذشته؟ او از ما دعوت می‌کن� که با نگاهی چند لایه سراغ تاریخ برویم.
و مشروطیت برای ما همیشه غریوهای شادی‌بخش� بوده که ملت به‌عنوا� پرانتزی در دل تاریخ سر دادند. تا الان فکر کردهای� که معانی تاریخی بعد از وقایع متولد می‌شوند� اینکه چه روایت‌های� برگزیده می‌شون� تا تاریخی را بسازند که بعدا بدون کم‌و‌کس� روایت شود؟ در اصل به این فکر می‌کن� که پیوسته جدال‌ه� سازنده� معانی هستند و مشروطیت بزنگاه این جدال‌ه� بوده، و ما انتخاب کردهای� که در این میان آن تعدادی را برگزینیم که بازه� زمانی و رویدادهای مشخصی را شامل می‌شون�. حال اگر کمی در زمان عقب‌ت� برویم چه؟ اگر دسته‌ها� نادیده را نیز درنظر بگیریم چه؟
شاید دستاورد من از مواجه با ذهن همیشه زیبای نجم‌آباد� این سوال بود که بین نقاط پررنگ انقلاب مشروطیت، در این فواصلی که همیشه از رویش پریده‌ای� چه گذشته؟ او از ما دعوت می‌کن� که با نگاهی چند لایه سراغ تاریخ برویم.
July 19, 2013
افسانه نجم آبادی به خوبی توانسته است ماجرایی را که زمانی از وقایع مهم نهضت مشروطه و در صدر اخبار نشریات و جراید آن دوران بوده، از زیر غبار تاریخ نگاری مردانه بیرون بکشد
در این اتفاق دردناک در زمان خشکسالی خراسان و حمله ملخ ها مردم قوچان از پرداخت مالیات عاجز می مانند و لذا جهت تامین آن با دسیسه برخی مقامات وقت از جمله عاصف الدوله حکمران خراسان ، چند 100 نفر از دختران قوچان به ترکمن ها و روس ها فروخته می شوند و وادار به کار در بارها و مکان های بدنام می شوند. این ماجرا آن زمان خیلی صدا می کند و حتی در تهران و مجلس نوپای مشروطه مطرح می شود لیکن با آنکه عاصف الدوله را از خراسان بر می دارند به او حکم وزرات داخله می دهند و در پایان هم مردم موفق نمی شوند عده زیادی از دختران به اسارت رفته را به ایران بازگرداند و دهخدا نمایشنامه منظوم دردناکی می سراید که در کتب آمده است
نوع دیدگاه و بازخوانی و بازسازی تاریخی این کتاب ارزشمند بوده و دام هایی که روایت مسلط برای خواندن تاریخ پیش ما افکنده نشان می دهد.
این ماجرا تا حدی مرا یاد قاضی مرتضوی انداخت
در این اتفاق دردناک در زمان خشکسالی خراسان و حمله ملخ ها مردم قوچان از پرداخت مالیات عاجز می مانند و لذا جهت تامین آن با دسیسه برخی مقامات وقت از جمله عاصف الدوله حکمران خراسان ، چند 100 نفر از دختران قوچان به ترکمن ها و روس ها فروخته می شوند و وادار به کار در بارها و مکان های بدنام می شوند. این ماجرا آن زمان خیلی صدا می کند و حتی در تهران و مجلس نوپای مشروطه مطرح می شود لیکن با آنکه عاصف الدوله را از خراسان بر می دارند به او حکم وزرات داخله می دهند و در پایان هم مردم موفق نمی شوند عده زیادی از دختران به اسارت رفته را به ایران بازگرداند و دهخدا نمایشنامه منظوم دردناکی می سراید که در کتب آمده است
نوع دیدگاه و بازخوانی و بازسازی تاریخی این کتاب ارزشمند بوده و دام هایی که روایت مسلط برای خواندن تاریخ پیش ما افکنده نشان می دهد.
این ماجرا تا حدی مرا یاد قاضی مرتضوی انداخت
December 4, 2016
فروش دختران قوچان و اسارت زنان باشقانلو، برگه های گم شده ی تاريخ مشروطه، شاید مهم تر از چوب خوردن تجار قند تهرانی...
نویسنده تلاش کرده تا تمام اسناد مربوطه را جمع آوري کند، و در نهایت کوتاه به چرایی فراموش شدن حکایت در صفحات تاریخ هم میپردازد
نویسنده تلاش کرده تا تمام اسناد مربوطه را جمع آوري کند، و در نهایت کوتاه به چرایی فراموش شدن حکایت در صفحات تاریخ هم میپردازد
March 28, 2018
آنچه با عنوان دختران قوچان در تاریخ مشهور شده است، یکی از محرک هایی است که مخالفان محمدعلی شاه از آن به عنوان ابزاری کارآمد در تهییج توده های مردم بهره گرفته اند. واقع� ای که از حافظه تاریخی جامعه پاک شده است. شناخت عمیق این رخداد به ویژه در زمینه جامعه شناسی می تواند به تحلیل جامعه ایران یاری بسیاری برساند. �
هرچند که نویسنده با جهت گیری رایج به تحلیل این واقعه پرداخته است اما با حذف تحلیل های نویسنده و بازخوانی بیطرفانه روزنامه ها و اعلامیه ها و می توان تلاش کرد تا تصویری از یک جامعه هیجان زده، سیاست زده و سیاست زدایی شده را ارائه کرد، تصویری که متاسفانه با امروز ایران همخوان است. اگر خوانندگان محترم روش گراندد تئوری را در بررسی اسناد تاریخی پی بگیرند، مطمئن هستم که به نتیجه گیری متفاوتی از نویسنده دست خواهند یافت. �
هرچند که من به این کتاب سه ستاره از پنج ستاره داده ام (به دلیل تحلیل های نویسنده) اما خواندن آن را به همه دوستداران تاریخ معاصر ایران توصیه می کنم
هرچند که نویسنده با جهت گیری رایج به تحلیل این واقعه پرداخته است اما با حذف تحلیل های نویسنده و بازخوانی بیطرفانه روزنامه ها و اعلامیه ها و می توان تلاش کرد تا تصویری از یک جامعه هیجان زده، سیاست زده و سیاست زدایی شده را ارائه کرد، تصویری که متاسفانه با امروز ایران همخوان است. اگر خوانندگان محترم روش گراندد تئوری را در بررسی اسناد تاریخی پی بگیرند، مطمئن هستم که به نتیجه گیری متفاوتی از نویسنده دست خواهند یافت. �
هرچند که من به این کتاب سه ستاره از پنج ستاره داده ام (به دلیل تحلیل های نویسنده) اما خواندن آن را به همه دوستداران تاریخ معاصر ایران توصیه می کنم
March 3, 2025
مقدمه و فصل آخر کتاب را بخوانید کافی است. همین دو فصل هم عبارتست از تکرار مکررات و توضیح واضحاتِ نقلِ قولِ دیگران. نویسنده همه روزنامه‌ه� و صورت جلسه‌ها� مجلس را زیر و رو کرده، هر کتابی درباره مشروطه پیدا کرده خوانده، همه اینها و مقدار زیادی موضوعات بی‌رب� را در کتابش سطر به سطر نقل قول آورده، سپس یک نتیجه دلبخواه بر حکایت دختران قوچان سوار کرده است. لب کلام او: «دادستانی دختران قوچان زمینه معنابخشی به عدل مشروطیت شد.» [ص ۶۸] و او امیدوار است «به یاد آوردن و بازگویی حکایت دختران قوچان آغازی برای جبران مردنگاری تاریخ نگاری کنونی انقلاب مشروطیت» [ص ۲۵۸] باشد.
چطور «غایب بودن زنان از تاریخ‌نگار� کنونی» [ص ۲۵۵] با بازگو کردن این حکایت «جبران» شد؟ این حکایت، که به گفته نویسنده نمونه‌ا� هم فراوان بوده، چون در زمان مشروطه واقع شد، وارد بحثهای مجلس شد. وگرنه این زنان نقشی در تاریخ مشروطه نداشتند؛ همان طور که قند گران شد، اینها هم به فروش رفتند!
بازگویی این حکایت بیشتر تلاشی بود برای تولید کتاب و ردیف کردن عناوین پرطمطراق: از یاد رفته‌ها� انقلاب مشروطه، جنسیت و حافظه ملی در تاریخ ایران، گوناوندی تاریخ... حتی مطلبی دارد درباره «تبدیل زن به استعاره‌ا� از وطن در اندیشه سیاسی مشروطه خواهان» [ص ۵۷] یا به نظرش «گذار از زن به وطن و وطن به زن، یکی از پرتوان‌تری� استعاره‌ها� مقال مشروطیت را آفریده» [۲۵۷]. آیا به دلیل همین استعاره پرتوان است که در نظامنامه انتخابات مجل� شورای ملی «طایفه نسوان» به همراه ورشکستگان به تقصیر و افراد معروف به فساد عقیده «از انتخاب نمودن کلیتاً محروم هستند»؟ و البته از انتخاب شدن هم.
تحلیل‌ها� نویسنده که به قول خودش فقط با اعمال «نگاه متفاوت» بر اسناد در دسترس همه انجام شده [۲۴۶] در واقع یک سری ادعا و حرف من در آوردی است که نمود هیچ کدام در حوادث بحث شده وجود ندارد. در این اتفاقات زنان بازیچه مناسبات قدرت بودند نه مسبب حوادث و یا فعالان تاریخ‌ساز� و نه حتی شاهدان بی‌اراد�. (برای اطلاع از داستان زنانی که در انقلاب مشروطه سهیم بودند کتاب را بخوانید.)
نهایتاً من در عجبم که اشارات تاریخ‌نگارا� دوره مشروطه به زنان مردپوشِ همراه ستار خان و باقر خان در محاصره تبریز چشم خانم نجم‌آباد� را نگرفت -کسانی که پس از کشته شدن و هنگام غسل میت، زن بودنشان کشف شد و نه هیچ نام و نشان دیگری از آنها- ولی حکایت ضعیفه‌ها� دوران، نظر ایشان را جلب کرد؛ به قول خودش: «نگاه تاریخ‌نگا� به گذشته تاریخی است که معنای تاریخی را می‌آفرین�.» [ص ۲۴۱] یا در مواردی بی‌معنای� آن را۰
من نسخه انتشارات باران را خواندم که از دوران ماقبل اختراع نیم‌فاصل� به جا مانده و ویرایش هم نداشت.
چطور «غایب بودن زنان از تاریخ‌نگار� کنونی» [ص ۲۵۵] با بازگو کردن این حکایت «جبران» شد؟ این حکایت، که به گفته نویسنده نمونه‌ا� هم فراوان بوده، چون در زمان مشروطه واقع شد، وارد بحثهای مجلس شد. وگرنه این زنان نقشی در تاریخ مشروطه نداشتند؛ همان طور که قند گران شد، اینها هم به فروش رفتند!
بازگویی این حکایت بیشتر تلاشی بود برای تولید کتاب و ردیف کردن عناوین پرطمطراق: از یاد رفته‌ها� انقلاب مشروطه، جنسیت و حافظه ملی در تاریخ ایران، گوناوندی تاریخ... حتی مطلبی دارد درباره «تبدیل زن به استعاره‌ا� از وطن در اندیشه سیاسی مشروطه خواهان» [ص ۵۷] یا به نظرش «گذار از زن به وطن و وطن به زن، یکی از پرتوان‌تری� استعاره‌ها� مقال مشروطیت را آفریده» [۲۵۷]. آیا به دلیل همین استعاره پرتوان است که در نظامنامه انتخابات مجل� شورای ملی «طایفه نسوان» به همراه ورشکستگان به تقصیر و افراد معروف به فساد عقیده «از انتخاب نمودن کلیتاً محروم هستند»؟ و البته از انتخاب شدن هم.
تحلیل‌ها� نویسنده که به قول خودش فقط با اعمال «نگاه متفاوت» بر اسناد در دسترس همه انجام شده [۲۴۶] در واقع یک سری ادعا و حرف من در آوردی است که نمود هیچ کدام در حوادث بحث شده وجود ندارد. در این اتفاقات زنان بازیچه مناسبات قدرت بودند نه مسبب حوادث و یا فعالان تاریخ‌ساز� و نه حتی شاهدان بی‌اراد�. (برای اطلاع از داستان زنانی که در انقلاب مشروطه سهیم بودند کتاب را بخوانید.)
نهایتاً من در عجبم که اشارات تاریخ‌نگارا� دوره مشروطه به زنان مردپوشِ همراه ستار خان و باقر خان در محاصره تبریز چشم خانم نجم‌آباد� را نگرفت -کسانی که پس از کشته شدن و هنگام غسل میت، زن بودنشان کشف شد و نه هیچ نام و نشان دیگری از آنها- ولی حکایت ضعیفه‌ها� دوران، نظر ایشان را جلب کرد؛ به قول خودش: «نگاه تاریخ‌نگا� به گذشته تاریخی است که معنای تاریخی را می‌آفرین�.» [ص ۲۴۱] یا در مواردی بی‌معنای� آن را۰
من نسخه انتشارات باران را خواندم که از دوران ماقبل اختراع نیم‌فاصل� به جا مانده و ویرایش هم نداشت.
March 19, 2024
قاچاق انسان در ایران در سال ۱۹۰۵
فروش دختران قوچانی به ترکمانان و ارامنه� عشق‌آبا� در بهار سال ۱۲۸۴ هجری شمسی در دوران حکومت آصف‌الدول� در خراسان، و به اسارت رفتن زنان باشقانلو در پاییز همان سال در حمله� ترکمانان به ناحیه� بجنورد در زمان حکمرانی سالار مفخم رخ داد.
اگرچه فقر رعیت و ظلم حکومت و حتی دخترفروشی واقعه‌ا� بی‌سابق� نبود ولی همزمانی‌ا� با جنبش مشروطه این دو حادثه را به سرعت تبدیل به یکی از داستان‌ها� تظلم «ملت» علیه «دولت» ساخت و بدین ترتیب بود که زبانزد عام و خاص گشت. به عبارتی، بازگویی‌ها� این داستان در ایجاد احساس «تعلق ملی» موثر افتاد و «دختران قوچان» در این بازگویی‌ه� «دختران ایران» شدند.
حکومت خراسان در دوران قاجار از مناصبی بود که قیمتی گزاف داشت و از وجهه� خاصی برخوردار بود. علاوه بر حاصلخیزی کشاورزی خراسان و اهمیت مشهد که از مراکز مهم جلب زوار و تجار بود و اراضی و عواید هنگفتی وقف آن شده بود، نواحی شمالی و شرقی این ایالت به دلایل سیاسی در قرن نوزدهم مورد توجه و رقابت دولت‌ها� انگلیس و روس و ایران هم بود.
در سال ۱۲۸۴ شمسی، با کم‌محصول� مزارع و شیوع ملخ در منطقه، مردم قوچان از بابت پرداخت مالیات در چنان تنگنای سختی قرار گرفتند که ناچار شدند دختران خود را بفروشند تا بتوانند خراج حکومت آصف‌الدول� در خراسان را بپردازند، حاکمی که آوازه� ظلم و اجحاف وی در حق رعیت به گوش همه رسیده بود.
فروش دختران قوچانی به ترکمانان و ارامنه� عشق‌آبا� در بهار سال ۱۲۸۴ هجری شمسی در دوران حکومت آصف‌الدول� در خراسان، و به اسارت رفتن زنان باشقانلو در پاییز همان سال در حمله� ترکمانان به ناحیه� بجنورد در زمان حکمرانی سالار مفخم رخ داد.
اگرچه فقر رعیت و ظلم حکومت و حتی دخترفروشی واقعه‌ا� بی‌سابق� نبود ولی همزمانی‌ا� با جنبش مشروطه این دو حادثه را به سرعت تبدیل به یکی از داستان‌ها� تظلم «ملت» علیه «دولت» ساخت و بدین ترتیب بود که زبانزد عام و خاص گشت. به عبارتی، بازگویی‌ها� این داستان در ایجاد احساس «تعلق ملی» موثر افتاد و «دختران قوچان» در این بازگویی‌ه� «دختران ایران» شدند.
حکومت خراسان در دوران قاجار از مناصبی بود که قیمتی گزاف داشت و از وجهه� خاصی برخوردار بود. علاوه بر حاصلخیزی کشاورزی خراسان و اهمیت مشهد که از مراکز مهم جلب زوار و تجار بود و اراضی و عواید هنگفتی وقف آن شده بود، نواحی شمالی و شرقی این ایالت به دلایل سیاسی در قرن نوزدهم مورد توجه و رقابت دولت‌ها� انگلیس و روس و ایران هم بود.
در سال ۱۲۸۴ شمسی، با کم‌محصول� مزارع و شیوع ملخ در منطقه، مردم قوچان از بابت پرداخت مالیات در چنان تنگنای سختی قرار گرفتند که ناچار شدند دختران خود را بفروشند تا بتوانند خراج حکومت آصف‌الدول� در خراسان را بپردازند، حاکمی که آوازه� ظلم و اجحاف وی در حق رعیت به گوش همه رسیده بود.
July 17, 2012
حکایت گلنار و بهمن هم در این کتاب ذکر شده
September 3, 2018
داستانی پر از اب چشم
نویسنده بطور اتفاقی در اخبار مرتبط با مشروطه به ان دست یافت
در سالهای خشکسالی ۱۹۰۵که ملخ ها و سارها محصولات کشاورزی را نابود کرده بودند ،اصف الوله حاکم فاسد خراسان مردم خراسان و مفخم حاکم بجنورد دهقانان را مجبور به فروش دختران(قوچان)و زنان(بجنورد)کردند
تاثیر چنین فاجعه ای در ان سالها انقدر عمیق و ویرانکر بود که یکسال و نبم از عمر مجلس اول به بررسی ان و محکوم کردن حاکمان فاسد ان گذشت که البته دستاورد چندانی نداشت ولی مفهوم ملت و وطن (که قالبی زنانه بخود گرفت و بعدا مورد نقد فمینیست ها واقع شد )را باعث شد
دکتر نجم ابادی با دقتی بی نظیر و با اسناد بسیار از مذاکرات مجلس ثبت شده در جراید ان عصربر واقعه ای فراموش شده و دوره ای کمتر بررسی شده از تاریخ کشورمان نور تابانیده است
نویسنده بطور اتفاقی در اخبار مرتبط با مشروطه به ان دست یافت
در سالهای خشکسالی ۱۹۰۵که ملخ ها و سارها محصولات کشاورزی را نابود کرده بودند ،اصف الوله حاکم فاسد خراسان مردم خراسان و مفخم حاکم بجنورد دهقانان را مجبور به فروش دختران(قوچان)و زنان(بجنورد)کردند
تاثیر چنین فاجعه ای در ان سالها انقدر عمیق و ویرانکر بود که یکسال و نبم از عمر مجلس اول به بررسی ان و محکوم کردن حاکمان فاسد ان گذشت که البته دستاورد چندانی نداشت ولی مفهوم ملت و وطن (که قالبی زنانه بخود گرفت و بعدا مورد نقد فمینیست ها واقع شد )را باعث شد
دکتر نجم ابادی با دقتی بی نظیر و با اسناد بسیار از مذاکرات مجلس ثبت شده در جراید ان عصربر واقعه ای فراموش شده و دوره ای کمتر بررسی شده از تاریخ کشورمان نور تابانیده است
March 12, 2018
کتاب جالبی بود از این جهت که به قسمتی فراموش شده از تاریخ مشروطه پرداخته بود و با بررسی منابع متفاوتی که جزو منابع شناخته شده و رسمی نبودند دست به اکتشاف حقیقت تاریخی زده بود. حقیقتی که به زعم نجم‌آباد� بدست فراموشی سپرده شده بود و او به صورت اتفاقی متوجه این موقعیت تاریخی خاص شده.
May 3, 2020
روایتی جدید و ناشنیده از برخی حوادثی که منجر به مشروطیت شد. شرح مذاکرات و تلاشهای نمایندگان مجلس اول برای رسیدگی به این مسئله بسیار جالب و آموزنده است. فصل آخر که شاید مهمترین فصل کتاب باشد، دست روی نکته‌ا� در تاریخ‌نگار� مشروطه میگذارد که پیش ازین کمتر بدان توجه شده است. بدون شک از مهمترین کتابهایی است که درباره جنبش مشروطه و مجلس اول نوشته شده است.
August 27, 2020
Najmabadi explores how Iran's constitutional revolution was shaped by the explosive issue of abuses toward the nation's women. The ancient practices of merciless taxation driving the sale of girls and the seizing of girls by raiding nomads now generated a nationwide outcry for a new kind of government and a real kind of justice. The ancient drive to protect women took both old and new forms, as the priority for protecting male honor commonly eclipsed the drive to free women. This book captures a clash of popular movements at a major turning point, where law and order became a possibility, and the urgency for women to hide themselves from rapacious rulers or warlords started to fade away.
April 26, 2021
من تاریخ‌نگا� یا دانشجوی تاریخ نیستم (آبویسلی) لذا جز کسب اطلاعات و لذت از متن، از این کتاب فایده مستقیم نمی‌بر�. پس چرا خوندمش؟ به نظرم این کتاب حد اعلا و بی‌نظیر� از یک اثر تحقیقیه. و بسیار مشابه با هدف آرمانی من. نجم‌آباد� سیصد صفحه مطلب جمع‌آور� کرده و شواهد رو توضیح داده تا در سی صفحه انتهایی نتیجه‌گیر� کنه. به گفته خودش تمام این شواهد و مدارک در دسترس همگان بوده و چیز جدیدی کشف نکرده. این به نظر من بزرگ‌تری� دست‌آور� یک محقق یا پژوهشگره.
February 6, 2023
نقطه نظر اصلی نویسنده نقد علم و تاریخ نگاری جنسیتی بود (که البته کاملا درسته) ولی برای من نکته دردناکتر همخوانی عجیب وضعیت تاریخی با وضع موجوده، نزاع مشروطیت با استبداد و مشروعیت( البته امروز که هردوشون با هم ترکیب شدن و استبداد دینی رو ساختن قطعا وضعیت پیچیده تره) ولی شاید بشه جواب این سوال همیشگی رو از دل این بحث پیدا کرد،چرا ما؟ چرا این مملکت هیچوقت درست نمیشه؟ چرا ساختارهای بروکراسی همیشه مشکل دارن؟
دردناکه که ما به این درد دچاریم امروز ولی وقتی به طرز فکر عوام نگاه میکنیم که هنوز راه برون رفت از وضعیت ممکن رو برگشت استبداد و سلطنت میدونن، مردمی که عین مجانین فقط برای فرار از وضع موجود به هرچیزی چنگ میزنن، کاری که نسل قبلیشون در جریان انقلاب انجام دادن.
با در نظر گرفتن جمله معروف آدورنو که رستگاری امری جمعیست، شاید امروز باید قبول کرد که رستگاری فاصله خیلی زیادی با این مردم و این مملکت داره
دردناکه که ما به این درد دچاریم امروز ولی وقتی به طرز فکر عوام نگاه میکنیم که هنوز راه برون رفت از وضعیت ممکن رو برگشت استبداد و سلطنت میدونن، مردمی که عین مجانین فقط برای فرار از وضع موجود به هرچیزی چنگ میزنن، کاری که نسل قبلیشون در جریان انقلاب انجام دادن.
با در نظر گرفتن جمله معروف آدورنو که رستگاری امری جمعیست، شاید امروز باید قبول کرد که رستگاری فاصله خیلی زیادی با این مردم و این مملکت داره
April 4, 2025
حکایتی تلخ که در صفحات تاریخ گمشده حکایت زنانی که از بدو تولد در حال جنگ با تن بودند و چه بسا در دورانی چشم به جهان گشودند که ظلم علیه زیستن انها هم به ان اضافه شد�
September 4, 2021
مدتیه به کارهای افسانه نجم‌آباد� علاقه‌من� شدم. سبک روایت تاریخی� و سوژه‌های� که دنبالشونه رو دوست دارم.
February 6, 2021
کتاب موضوع بکری از تاریخ نه چندان دوری از کشور را بازگو می کند که شاید خیلی از تحصیل کردگان و اهل مطالعه هم از ان بی اطلاع بوده باشند چه جرقه تاریخ انقلاب مشروطه همیشه چوب خوردن تاجران قند و ... خوانده شده است.
برخلاف انچه در فصل اخر کتاب در مورد نقش زنان در انقلاب مشروطه مطرح باشد بیشتر مظلوم واقعا شدن زن و نگاه ابزاری به زن به مثابه یک شی قابل فروش یا ... و همچنین بحثهای مجلسیان در مورد این مظلومیت است.
از نکات جذاب کتاب مناظرات و مکالمات در مجلس اول است. مجلسی که شاید تعداد انگشت شماری تحصیل کرده و اشنا به قوانین و مناسبات در ان مجلس بوده باشد و بقیه رجال مذهبی و به قولی نمایندگان اصناف مختلف بودند. در واقع خشت اول تشکیل مجلس به عنوان مهم ترین رکن در تقسیم قدرت در یک کشور و جلوگیری از استبداد کج گذاشته شده است! مجلسی که نمایندگان ان هم توسط قشر محدودی از جامعه انتخاب شده اند و برخی از انها معلوماتی در حد حساب و کتاب بازاری و شاهنامه و گلستان و بوستان داشته اند.
برخلاف انچه در فصل اخر کتاب در مورد نقش زنان در انقلاب مشروطه مطرح باشد بیشتر مظلوم واقعا شدن زن و نگاه ابزاری به زن به مثابه یک شی قابل فروش یا ... و همچنین بحثهای مجلسیان در مورد این مظلومیت است.
از نکات جذاب کتاب مناظرات و مکالمات در مجلس اول است. مجلسی که شاید تعداد انگشت شماری تحصیل کرده و اشنا به قوانین و مناسبات در ان مجلس بوده باشد و بقیه رجال مذهبی و به قولی نمایندگان اصناف مختلف بودند. در واقع خشت اول تشکیل مجلس به عنوان مهم ترین رکن در تقسیم قدرت در یک کشور و جلوگیری از استبداد کج گذاشته شده است! مجلسی که نمایندگان ان هم توسط قشر محدودی از جامعه انتخاب شده اند و برخی از انها معلوماتی در حد حساب و کتاب بازاری و شاهنامه و گلستان و بوستان داشته اند.
March 28, 2019
«از یادرفته‌ها� مشروطیت». حکایت دختران قوچان تلاشیه برای بازخوانی بخشی مهجور اما موثر از تاریخ مشروطه که چند وظیفه رو بر عهده می‌گیر�. در قسمت اول بعد از شرح واقعه (فروش دختران قوچانی به ترکمن‌ه� برای پرداخت مالیات سختگیرانه� والی خراسان)، سعی می‌کن� نشون بده چطور اتفاقی که هیچ جزء تازه و بی‌سابقه‌ا� برای مردم نداشت (فقر، ظلم، فحشای حاصل از فقر)، با قرار گرفتن در یک فضای فکری و سیاسی خاص تبدیل به یک داستان نمادین ملی میشه� بخش مهمی از بحث‌ها� اولین مجلس شورای ملی رو به خودش اختصاص می‌د� و تو شکل گرفتن بسیاری از مفاهیم جدید، چه در زبان سیاست و چه در احساسات عمومی نقش بازی می‌کن�. در بخش دوم نجم‌آباد� سعی می‌کن� به سوال مهم دیگه‌ا� پاسخ بده: اتفاقی با این درجه� اهمیت چرا و چطور از تاریخ‌نگاری‌ها� مشروطیت و بعد حافظه� ملی ما پاک شد؟
بخش زیادی از قسمت اول به بازنویسی متن مباحثات رجال سیاسی اون موقع اختصاص داره و لابه‌لا� نویسنده تحلیل مختصری ارائه می‌کن� و باز ادامه. این روند هرچند شاید کمی برای خواننده خسته‌کنند� بشه، برای تثبیت ادعای اول نویسنده کاملا ضروریه و تک‌ت� متون برای نشون دادن روند شکل‌گیر� مفاهیم (هدفی که این سبک تاریخ‌نگار� دنبال می‌کن�) مهمن. برای من که شخصا خوندن از این جزئیات جذاب هست اذیت‌کنند� نبود، ولی اگر کسی حوصله نداشته باشه شاید کمی سرعتش رو بگیره.
بخش دوم کتاب اما بحثی درباره� تاریخ‌نگار� معاصر رو پیش می‌کش� و شیوه� نگارش تاریخ اندیشه (با حذف شرایط امکان پس زمینه� هر کدوم از پدیده‌ها� مهم تاریخی) توسط غول‌های� مثل آدمیت رو به خوبی نقد می‌کن�. بحث مختصری هم درباره� جنسیت‌زدای� از تاریخ و حذف زنان داره که بسیار برام جالب بود.
به طور کلی به نظرم کتاب مهمیه و کاش بیشتر از این خونده و دیده بشه�.
*این بخش‌بند� توی کتاب نیست صرفا به خاطر تغییر فضا گفتم.
بخش زیادی از قسمت اول به بازنویسی متن مباحثات رجال سیاسی اون موقع اختصاص داره و لابه‌لا� نویسنده تحلیل مختصری ارائه می‌کن� و باز ادامه. این روند هرچند شاید کمی برای خواننده خسته‌کنند� بشه، برای تثبیت ادعای اول نویسنده کاملا ضروریه و تک‌ت� متون برای نشون دادن روند شکل‌گیر� مفاهیم (هدفی که این سبک تاریخ‌نگار� دنبال می‌کن�) مهمن. برای من که شخصا خوندن از این جزئیات جذاب هست اذیت‌کنند� نبود، ولی اگر کسی حوصله نداشته باشه شاید کمی سرعتش رو بگیره.
بخش دوم کتاب اما بحثی درباره� تاریخ‌نگار� معاصر رو پیش می‌کش� و شیوه� نگارش تاریخ اندیشه (با حذف شرایط امکان پس زمینه� هر کدوم از پدیده‌ها� مهم تاریخی) توسط غول‌های� مثل آدمیت رو به خوبی نقد می‌کن�. بحث مختصری هم درباره� جنسیت‌زدای� از تاریخ و حذف زنان داره که بسیار برام جالب بود.
به طور کلی به نظرم کتاب مهمیه و کاش بیشتر از این خونده و دیده بشه�.
*این بخش‌بند� توی کتاب نیست صرفا به خاطر تغییر فضا گفتم.
April 3, 2022
I read the Persian edition of this book, bearing the title The Tale of Quchan Girls: Forgotten Facets of the Constitutional Revolution (Sweden: Baran, 1995).
Najmabadi holds the Francis Lee Higginson Chair of History and of Sudies of Women, Gender, and Sexuality at Harvard University. She arrived at her current position in a roundabout way. I learned, through a social-media group for the 1968 graduates of Tehran U.'s College of Engineering, that Najmabadi entered Tehran U. in the same year as we did. In the nationwide university entrance exam, she was second-ranked, the first-ranked applicant being the late Parviz Rafinejad, who was our classmate in EE. Even though, in those days, top-ranked college applicants invariably chose engineering or medicine, Najmabadi's interest in nuclear physics led her to choose the Faculty of Science, eventually earning an MS in physics from Harvard U. She later pursued social studies, earning a PhD in sociology from Manchester U. Her other books include Women with Mustaches and Men without Beards: Gender and Sexual Anxieties of Iranian Modernity (2005) and Familial Undercurrents: Untold Stories of Love and Marriage in Modern Iran (2022).
During the reign of Mozaffar ad-Din Shah Qajar, government tax collectors in Quchan, Khorasan Province (northeastern Iran), would snatch girls away from parents who were unable to pay their taxes, selling them at exorbitant prices and getting rich as a result. Girls were also taken as war booties by Turkomans who raided northern Khorasan regions. The story spread by word of mouth, forming one of the narratives used in the Constitutional Revolution.
The book is structured in two parts. Part 1 is the 28-page tale of the girls of Quchan. Part 2 contains seven essays and analyses (a total of 220 pp.) on the tale in Part 1 and its ramifications. Among other questions, Najmabadi asks why this very important tale has been pretty much forgotten in historical records and what we can learn about women's status in Iran by the said amnesia.
This state of affairs was in part due to the weakness of the central government that gave provincial rulers excessive powers and partly due to the influence of foreign governments, Russia in particular, over Iran's administrative structure. Russia was a clear beneficiary, as many of the snatched girls ended up in Russian territories. When the crop was meager, either due to pests or drought, residents not only sold their daughters, but also their wives to pay the exorbitant taxes that were based not on a fraction of income but levied on a per-capita basis.
Eventually, the story of repression reached the Majlis, leading to the removal of the governor of Khorasan. This story also drove part of the narrative for Iran's Constitutional Revolution, which, among other things, aspired to institute social justice and the rule of law. Perhaps the story of Quchan girls provided the impetus for women to enter the political domain so as to participate in writing Iran's history to remedy the masculine perspective dominant until then.
Najmabadi holds the Francis Lee Higginson Chair of History and of Sudies of Women, Gender, and Sexuality at Harvard University. She arrived at her current position in a roundabout way. I learned, through a social-media group for the 1968 graduates of Tehran U.'s College of Engineering, that Najmabadi entered Tehran U. in the same year as we did. In the nationwide university entrance exam, she was second-ranked, the first-ranked applicant being the late Parviz Rafinejad, who was our classmate in EE. Even though, in those days, top-ranked college applicants invariably chose engineering or medicine, Najmabadi's interest in nuclear physics led her to choose the Faculty of Science, eventually earning an MS in physics from Harvard U. She later pursued social studies, earning a PhD in sociology from Manchester U. Her other books include Women with Mustaches and Men without Beards: Gender and Sexual Anxieties of Iranian Modernity (2005) and Familial Undercurrents: Untold Stories of Love and Marriage in Modern Iran (2022).
During the reign of Mozaffar ad-Din Shah Qajar, government tax collectors in Quchan, Khorasan Province (northeastern Iran), would snatch girls away from parents who were unable to pay their taxes, selling them at exorbitant prices and getting rich as a result. Girls were also taken as war booties by Turkomans who raided northern Khorasan regions. The story spread by word of mouth, forming one of the narratives used in the Constitutional Revolution.
The book is structured in two parts. Part 1 is the 28-page tale of the girls of Quchan. Part 2 contains seven essays and analyses (a total of 220 pp.) on the tale in Part 1 and its ramifications. Among other questions, Najmabadi asks why this very important tale has been pretty much forgotten in historical records and what we can learn about women's status in Iran by the said amnesia.
This state of affairs was in part due to the weakness of the central government that gave provincial rulers excessive powers and partly due to the influence of foreign governments, Russia in particular, over Iran's administrative structure. Russia was a clear beneficiary, as many of the snatched girls ended up in Russian territories. When the crop was meager, either due to pests or drought, residents not only sold their daughters, but also their wives to pay the exorbitant taxes that were based not on a fraction of income but levied on a per-capita basis.
Eventually, the story of repression reached the Majlis, leading to the removal of the governor of Khorasan. This story also drove part of the narrative for Iran's Constitutional Revolution, which, among other things, aspired to institute social justice and the rule of law. Perhaps the story of Quchan girls provided the impetus for women to enter the political domain so as to participate in writing Iran's history to remedy the masculine perspective dominant until then.
March 30, 2021
قبول دارم که افسانه نجم‌آباد� اگر گزارش مسابقات کشتی‌ک� در سریلانکا یا نتیجۀ پژوهشی دربارۀ باکتری‌ها� بی‌هواز� اعماق اقیانوس را منتشر کند یا دربارۀ هر موضوع حوصله‌سرب� دیگری بنویسد، من با شوق می‌خوان� و احتمال قریب به یقین که خیلی هم لذت ببرم؛ شاهدش این است که همین اواخر مقاله‌ا� از او خواندم دربارۀ رمان بامداد خمار و واقعا کیفور شدم. همۀ این شیدایی‌ا� نسبت به نجم‌آباد� را قبول دارم اما حکایت دختران قوچان حقیقتا خواندنی است. به من باشد برای هر کسی که به تاریخ‌نگار� جنسیت، تاریخ مشروطه، تاریخ ایران، تاریخ و خواندن علاقه دارد یا حتی ندارد، خواندنش را واجب اعلام می‌کن�. البته کسی هم از من نخواسته فتوا صادر کنم اما این کتاب روایتی تازه و نفسگیر از انقلاب مشروطه است که همه می‌دانی� چقدر راجع به آن نوشته‌ان� و حرف زده‌ان�. نجم‌آباد� در این کتاب نه فقط اهمیت نگاه متفاوت به اطلاعات موجود را به ما می‌آموز� که حیاتی بودن بداعت در نگریستن به هر چیز را به یادمان می‌آور�. با خواندن این کتاب است که به حاشیه راندن زنان در تاریخ را نه فقط در زمانۀ خودشان که توسط مورخان بعدی به وضوح درمی‌یابی�. این ��تاب یک اتفاق را بررسی میکند� با دقت کارآگاهی زبده که تار و پود ماجرا را از سرزمین‌ه� و دوره‌ها� مختلف بیرون می‌کش� و پیش چشم مخاطب می‌آور�. حکایت دختران قوچان نگاهی تحلیلی به یک جامعه و انقلابش است، با همان درایتی که از افسانه نجم‌آباد� سراغ داریم. این کتاب روایت تأثیرگذار از غم است،اندوهی که اشک مجلس شورای ملی را درمی‌آورد� در منبرها با روضه‌ه� و مصیبت‌ها� عاشورا درهم آمیخته می‌ش� و ذکر مصیبتی عمومی میشد� این کتاب تاریخی زنانه است، گردآوری شعرهای زنان اسیر در قهوه‌خانه‌ها� داستان مادربزرگ‌ها� تبعیدی و زنانی که هیچوقت خانه را ندیدند. این کتاب باید متن مقدس تاریخ نگاری جنسیت در ایران باشد.
March 16, 2025
دختران قوچان نوشته� افسانه نجم‌آباد� یکی از اون کتابهایی� که وقتی می‌خونی� هم شگفت‌زد� می‌شی� هم ناراحت، هم عصبانی. کتاب درباره� یه اتفاق واقعی و تلخ توی تاریخ ایرانِ، یعنی قاچاق و فروش دختران و زنان ایرانی در زمان قاجار. به‌خصو� ماجرایی که بعد از سرکوب شورش توی قوچان اتفاق افتاد و باعث شد کلی از زن‌ها� اون منطقه رو بفروشن!
نجم‌آباد� با بررسی اسناد تاریخی، گزارش‌ها� روزنامه‌ه� و حتی روایت‌ها� شخصی، نشون می‌د� که چطور بی‌کفایت� حکومت قاجار، نفوذ استعماری و مشکلات اقتصادی و اجتماعی دست به دست هم دادن تا همچین فاجعه‌ا� رخ بده. اما ماجرا فقط به همینجا ختم نمیشه� کتاب فراتر از یه روایت تاریخی ساده‌س� و به این می‌پرداز� که چطور این ماجرا توی ذهن مردم و سیاستمدارا جا گرفت و بعدها چطور ازش برای ساختن مفاهیمی مثل "ناموس ملی" استفاده شد.
دختران قوچان یه کتاب تلخه اما لازمه که خونده بشه، چون یه بخش مهم از تاریخ ما رو روایت می‌کن� که کمتر بهش پرداخته شده. اگه به تاریخ اجتماعی، مسائل زنان و تأثیر سیاست توی زندگی آدمای عادی علاقه داری، حتماً این کتابو بخون.
نجم‌آباد� با بررسی اسناد تاریخی، گزارش‌ها� روزنامه‌ه� و حتی روایت‌ها� شخصی، نشون می‌د� که چطور بی‌کفایت� حکومت قاجار، نفوذ استعماری و مشکلات اقتصادی و اجتماعی دست به دست هم دادن تا همچین فاجعه‌ا� رخ بده. اما ماجرا فقط به همینجا ختم نمیشه� کتاب فراتر از یه روایت تاریخی ساده‌س� و به این می‌پرداز� که چطور این ماجرا توی ذهن مردم و سیاستمدارا جا گرفت و بعدها چطور ازش برای ساختن مفاهیمی مثل "ناموس ملی" استفاده شد.
دختران قوچان یه کتاب تلخه اما لازمه که خونده بشه، چون یه بخش مهم از تاریخ ما رو روایت می‌کن� که کمتر بهش پرداخته شده. اگه به تاریخ اجتماعی، مسائل زنان و تأثیر سیاست توی زندگی آدمای عادی علاقه داری، حتماً این کتابو بخون.
January 7, 2024
چرا شد محو از یاد تو نامم؟
یکی از گرفتاری های ایرانیان است که پیش آمدها را زود فراموش کنند.
یکی از موارد جالب توجه این کتاب شجاعت روزنامه نگاران و انتقاد های شدید انان به وزرا و وکلای مجلس است در زمان استبداد محمدعلی شاه.
شجاعتی که امروز کمتر میبینیم.
نامه ی زنی از اتحادیه ی غیبی نسوان به ندای وطن نمونه بارز این مورد است:
《د� مملکت دو چیز لازم است: یا استبداد یا قانون. ما که نقدا هیچ کدام را نداریم. یک استبداد کاملی داشتیم از دست ما گرفتید. در عوض قانون لازم بود ، ان را هم ندادید. در مملکت ما زر و زور لازم است. زر که ندارید پس شما وکلا زورتان بر ما ملت است. �
حکایت فروش دختران قوچان و به اسیری بردن زنان باشقانلو در زمان آصف الدوله حاکم خراسان در دوره مظفرالدین شاه حکایت دردآوری است از دوره استبداد و حقیرانه تر بیچارگی و عاجز بودن مجلسیان اول از محاکمه مسببان این اتفاق وحشتناک است که به مانند این دوره فقط لب و دهان هستند و بس.
یکی از گرفتاری های ایرانیان است که پیش آمدها را زود فراموش کنند.
یکی از موارد جالب توجه این کتاب شجاعت روزنامه نگاران و انتقاد های شدید انان به وزرا و وکلای مجلس است در زمان استبداد محمدعلی شاه.
شجاعتی که امروز کمتر میبینیم.
نامه ی زنی از اتحادیه ی غیبی نسوان به ندای وطن نمونه بارز این مورد است:
《د� مملکت دو چیز لازم است: یا استبداد یا قانون. ما که نقدا هیچ کدام را نداریم. یک استبداد کاملی داشتیم از دست ما گرفتید. در عوض قانون لازم بود ، ان را هم ندادید. در مملکت ما زر و زور لازم است. زر که ندارید پس شما وکلا زورتان بر ما ملت است. �
حکایت فروش دختران قوچان و به اسیری بردن زنان باشقانلو در زمان آصف الدوله حاکم خراسان در دوره مظفرالدین شاه حکایت دردآوری است از دوره استبداد و حقیرانه تر بیچارگی و عاجز بودن مجلسیان اول از محاکمه مسببان این اتفاق وحشتناک است که به مانند این دوره فقط لب و دهان هستند و بس.
January 20, 2023
"چرا شد محو از یاد تو نامم؟"
حکایت دختران قوچان؛ کتابی بود که باعث شد پی ببرم چقدر از تاریخ معاصر ایران کم می‌دان� و بیشتر به روایت متفاوت از انقلاب مشروطه علاقمند شدم.
گرچه سرنوشت این زنان دردناک است ولی این نخستین محاکمه قانونی در نظام مشروطه، دستاوردهای جالبی را برای کشور محک زد.
دستاوردهایی که در مردنگاری تاریخ نویسان ایران، به آن‌ه� اشاره شده اما از علتش نامی نیامده.
کتاب بسیار جالبی است و دید متفاوتی به تاریخ‌نگار� دارد. خواندن این اثر را به شما توصیه می‌کن�.
حکایت دختران قوچان؛ کتابی بود که باعث شد پی ببرم چقدر از تاریخ معاصر ایران کم می‌دان� و بیشتر به روایت متفاوت از انقلاب مشروطه علاقمند شدم.
گرچه سرنوشت این زنان دردناک است ولی این نخستین محاکمه قانونی در نظام مشروطه، دستاوردهای جالبی را برای کشور محک زد.
دستاوردهایی که در مردنگاری تاریخ نویسان ایران، به آن‌ه� اشاره شده اما از علتش نامی نیامده.
کتاب بسیار جالبی است و دید متفاوتی به تاریخ‌نگار� دارد. خواندن این اثر را به شما توصیه می‌کن�.
March 10, 2022
کتاب خوبیه و اطلاعات تاریخی خوبی بهمون میده، ولی بعضی مطالب رو چندبار تکرار کرده که باعث دلزدگی خواننده میشه.
در کل خوندنش رو توصیه می‌کن�.
در کل خوندنش رو توصیه می‌کن�.
Displaying 1 - 26 of 26 reviews
Can't find what you're looking for?
Get help and learn more about the design.