ŷ������

افلاطون موتور محرک اندیشه های ارسطو بود. از آن جایی که هیچ اندیشمندی در جهان وجود ندارد که دچار اشتباه نشده باشد، ارسطو نیز در فن شعر از اشتباهات محاسباتی به دور نبوده است. نظام اخلاقی افلاطون، باعث طرد و تحریم برخی از شاخه های هنر و ادبیات گردید. در بخشی از این تعصبات افلاطون حق داشت و در بخشی دیگر شاعران و ادبا. اما در کل چنین دیدگاهی باعث تنزیه و کمرنگ شدن و محتاط تر بودن ادبیات شد. در برخی از بخش های رسالۀ فن شعر ارسطو، مشابه چنین دیدگاه و طرز برخوردی را مشاهده می کنیم.

شعر غنایی:
اجحافی که بر شعر غنایی در این رساله می رود قابل تأمل است. ارسطو موسیقی را تا مرز تطبیق با ادبیات غنایی پیش می برد و ناگهان متوجه می شود نباید در تقسیم بندی ژانرها، این گونه را ذکر کند، زیرا فنی به نام موسیقی جور آن را خواهد کشید و ادب غنایی همان ادب لیریک (لور یا لیر= نوعی آلت موسیقی) است. اما این اشتباه محاسباتی تناقضات سختی در نظام فکری ارسطو پدید می آورد. به ویژه که با کمی آگاهی پی می بریم دیگر شاخه ها نیز با موسیقی اخت و همراه بوده اند : تراژدی، حماسه، طنز. مگر دلیل چنین اشتباهی را تاثیر نظام فکری افلاطون در ارسطو بدانیم و ترس از تعالیم فاسد و مضامین نامناسب و غیر اخلاقی اشعار غنایی.
متاسفانه با ترجمه این دیدگاه ها مسلمانان نیز از مکتب افلاطون و ارسطو چیزی جز نقد اخلاقی خلق نکردند. حتی تولستوی نیز به طرزی ابلهانه در قرنی که در آستانۀ ورود به دنیای مدرن هست، در کتاب «هنر چیست»، خود را افلاطونی دیگر از این نظریات معرفی نمود. نقد اخلاقی به طور وضوح در اروپا و شرق تا چندین قرن استیلا پیدا کرده و دیگر نظریات مفید و نو را به حاشیه راند.

برتری تراژدی بر حماسه:
دومین اشتباه ارسطو در برتری دادن تراژدی بر حماسه بود. آن هم به این دلیل که تراژدی عناصر تداعی گر زیادی نسبت به حماسه دارد. اگر با یک مثال امروزی این مطلب را ساده کنیم، این است که فعالیت کتاب خواندن را مثلاً با اینستاگرام بررسی کنیم و در نهایت اینستا را بهتر از کتاب معرفی کنیم، آن هم به خاطر مولتی مدیا بودن آن. ارسطو در عصری می زیست که نمایش، هیجان برتری از خوانش داشت و باید تا حدودی او را بی تقصیر بدانیم. اما در کلیت ذهن او، نباید حماسه با تراژدی مقایسه می شد و در ثانی، ویژگی های عرضی و اکتسابی تراژدی (نمایش، حرکت، هیجان، تداعی فضا �� زمانی و ...) به عنوان ماهیت آن قلمداد شده و به آن برتری می داد.

نکات ضعف و تناقض زیادی در این رساله هنوز لاینحل باقی مانده و برخی نیز از احترام و عادت مطرح نشده که جا دارد مورد بررسی قرار گیرد. در عین حال نکات قوت بی شمار این رساله نیز قطعا در مشهور شدن آن موثر بوده و خواهد بود.

97/10/19