NHÂN ĐỌC BÊN THẮNG CUỘC CỦA OSIN HUY ĐỨC (I)
Anh Gấu Phạm
NQL: Tuy có vài điểm ( nh� thôi) không đồng tình nhưng mình thích lập luận tươi mới của anh gấu tr� này.
Nếu chúng ta không th�/ Làm chiếc bút chì màu/ Đ� v� nên hạnh phúc/Cho những người buồn đau.
Thì chí ít, hãy c�/ Làm chiếc tẩy, hàng ngày/ Giúp xóa sạch khỏi h�/ Những nỗi buồn đau này.
(Thơ Thái Bá Tân)
Ngày hôm qua tôi đã đọc xong bản điện t� của quyển một (Giải Phóng) của b� sách mới của anh Huy Đức với tựa đ� Bên Thắng Cuộc gần như liên tục trong vòng 9 tiếng. Ch� đ� của cuốn sách, những vấn đ� mà nó xem xét cũng là những điều làm tôi suy nghĩ vương vấn trong đầu nhiều năm nay.
Là một nhà báo năng động và thành công � Sài Gòn trong giai đoạn Việt Nam đổi mới, anh Huy Đức có lợi th� gần như không ai có được � kh� năng tiếp cận với các cá nhân đã từng hoặc vẫn đang là giới chức cao cấp hàng đầu của CHXHCN Việt Nam và các nhân s�, trí thức và cựu quan chức của Việt Nam Cộng Hòa. Kh� năng ngoại ng� và góc nhìn hướng ngoại của anh cũng giúp anh gặp g� với các nhân vật M� có liên quan tới giai đoạn lịch s� thời chiến tranh Việt Nam. Nh� những lợi th� này anh Huy Đức đã gom góp được một nguồn s� liệu khổng l� t� các trao đổi cá nhân thu thập t� chính nhân vật lịch s�. Các thông tin nguồn chính này kết hợp với các nguồn tham khảo đ� s� mà tác gi� s� dụng tạo dựng cho cuốn sách này v� th� của một tác phẩm kinh điển tức thì v� lịch s� Việt Nam. Tôi tin rằng hàng chục năm nữa người ta vẫn s� còn tiếp tục trích dẫn t� cuốn sách này.
Anh Huy Đức không được đào tạo v� những phương pháp hiện đại nghiên cứu và tái dựng lịch s�. Anh cũng không được đào tạo bài bản và chuyên nghiệp v� báo chí mà đã t� học lên t� thực t� công việc. Biết vậy tôi càng cảm phục hơn tinh thần và n� lực làm việc nghiêm túc mà tác gi� đã đ� vào tác phẩm đ� s� này. Tôi d� dàng cảm nhận thấy t� giọng văn bình thản, lối trình bày thông tin, d� liệu tương đối cân bằng; cách tác gi� không sa đà vào phân tích; cách đặt tên các tựa đ� và đ� mục là tác gi� đã b� công nghiên cứu cấu trúc và phương pháp viết s� tương đối khoa học của các tác gi� M� viết s� Việt Nam như Stanley Karnow (Vietnam: A History), William Duiker (Ho Chi Minh: A Life), Sophie Quinn-Judge (Ho Chi Minh � The missing years). Tôi tin cuốn sách này đã xác lập chắc chắn v� trí của anh Huy Đức trong s� những người viết s� Việt Nam hàng đầu
Tôi muốn nhấn mạnh nhận xét v� cách tác gi� không sa đà vào phân tích. Điểm này đặc biệt � ch� nó khác hoàn toàn văn phong báo chí đã tr� nên quen thuộc của chính tác gi�. Giống phần lớn người viết Việt Nam học và làm ngh� viết trong môi trường không đ� cao k� năng viết, nhà báo Huy Đức có xu hướng mắc phải những lỗi lập luận đơn giản mà một nhà báo phương Tây chịu s� kiểm tra k� càng của công chúng ít mắc. Tôi sơ c� ra hai lỗi đã thấy � anh Huy Đức: một là trích dẫn một nguồn uy tín và coi đó nghiễm nhiên là s� thật và hai là xuất phát t� định kiến có sẵn khai triển lập luận. Tôi cảm thấy vui mừng khi cảm nhận thấy anh Huy Đức đã áp dụng một cách thức trình bày và phân tích thông tin d� liệu cân bằng, khách quan và bình thản. Cách tác gi� đưa ra một lượng thông tin ngồn ngộn rồi đ� độc gi� t� nghiền ngẫm và quyết định cách phân tích và cảm nhận theo tôi là cách tốt nhất khi viết v� một vấn đ� vẫn còn gây tranh cãi, chia r�, xung đột, và k� c� thù hằn là vấn đ� chiến tranh Việt Nam.
Tuy vậy, s� là nhầm lẫn nếu suy luận t� s� thiếu vắng phân tích của chính tác gi� trong tác phẩm đ� cho rằng tác gi� không có thái đ� c� th� v� ch� đ� của tác phẩm. Thái đ� của tác gi� là gì trong trường hợp này là một th� ý tại ngôn ngoại. Trong hoàn cảnh hiện nay � Việt Nam, gần như tất c� các vấn đ� mà tác gi� đ� cập đến (cải cách ruộng đất, học tập cải tạo, cải tạo tư sản, vượt biên có bảo lãnh) vẫn còn là những vấn đ� cấm k� b� tránh né (dù nhiều điều đã là các bí mật m�). Việc tác gi� tấn công trực diện từng vấn đ�, nêu đích danh tên từng nhân vật, nhiều người vẫn còn sống còn quyền sinh quyền sát th� hiện một thái đ� dũng cảm đáng kính trọng của tác gi�. S� dũng cảm này còn được th� hiện trong việc tác gi� lựa chọn t� xuất bản sách qua kênh cá nhân như cách tuyên b� v� s� độc lập, s� t� chịu trách nhiệm. Đây cũng là một s� cẩn trọng cần thiết đối với một người viết độc lập đ� gi� được uy tín với công chúng nhằm chống lại những buộc tội vô c� chắc chắn s� đến v� việc tác gi� b� mua chuộc bởi các th� lực. Thái đ� của tác gi� trong trường hợp này có th� được so sánh như ý đ� của một nhiếp ảnh gia trưng bày ra một hình ảnh tĩnh của thực tại. Mỗi góc nhìn, mỗi chi tiết được nhấn mạnh, dưới ánh sáng nào, mầu sắc ra sao vv đều được tính toán k� và có lý do. Mỗi người chắc s� có cảm nhận khác nhau v� thái đ� của tác gi�. Ấn tượng của tôi là v� một thái đ� tôn trọng s� thật rất đáng cảm phục và học tập.
Khi nhắc đến thái đ� tôn trọng s� thật rất “đáng học tập� của tác gi�, tôi đã đ� lòi ra một cái đuôi v� một xuất thân giống với tác gi� là cùng lớn lên dưới mái trường xã hội ch� nghĩa. “Đáng học tập� hay “đáng biểu dương� hay “nêu gương� là những lời l� định hình ch� trong môi trường thi đua phấn đấu của trường học xã hội ch� nghĩa. S� tương đồng này dẫn dắt tôi đến một điểm khác đáng chú ý là việc tác gi� là một trong s� rất ít những người t� “bên thắng cuộc� đưa ra một góc nhìn khác v� chiến tranh. Thời nay là lúc lý tưởng cách mạng trong xã hội Việt Nam ta đã nhạt nhòa và người ta không phải quá o ép lời ăn tiếng nói vì th� t� người bình dân tới cán b� cao cấp ai ai cũng có th� nói những lời xét lại v� quá kh� mà không s� b� trừng phạt. Tuy th� việc viết ra một cách có h� thống các quan điểm xét lại này vẫn là điều không được chấp nhận. Một vài người viết như Bảo Ninh với Nỗi buồn chiến tranh, Dương Thu Hương với các suy tư v� ngày 30/4/1975 đã gặp rắc rối vì các quan điểm xét lại. Đ� Huy Đức � một người lớn lên trong xã hội ưu việt miền Bắc, t� nhân dân cần lao mà ra, được giáo dục t� trong trứng nước v� tư tưởng anh hùng xã hội ch� nghĩa và tính tất thắng của phe ta, lại từng là lính chiến đấu phụng s� s� nghiệp cách mạng cao đẹp � viết được một tác phẩm xét lại th� này cần một n� lực lớn hơn nhiều lần so với một học gi� nước ngoài hay “phe họ�. Đ� một cá nhân đã được lập trình cho quen với v� th� tiện lợi của người chiến thắng, người đúng, phe chính nghĩa phải suy nghĩ lại, phải phân tích duy lý v� v� th� đó và nếu thấy cần thì rời b� nó đòi hỏi những hoàn cảnh, hiểu biết, tính cách cá nhân nhất định. Một yếu t� quan trọng cần có nhưng khó có � miền Bắc là óc tư duy phê bình. Những người như anh Huy Đức, như tôi, như th� h� của chúng tôi lớn lên ch� được tiếp xúc với thông tin một chiều và s� thật một chiều. S� thật được đóng gói sẵn, cần là có, rất tiện lợi và ngon lành, việc gì mà phải đi tìm � đâu nữa? Trong cái hang của Plato được gi� đóng và kín này thì lấy đâu ra hạt giống cho những suy tư khác, cho s� nghi ng� v� việc có tồn tại một th� giới khác bên ngoài hang? Cái n� lực của con kén phải rùng mình chui ra khỏi cái v� kín tối thực s� là đau đớn. Ngoài ra việc anh Huy Đức mới ch� là cậu bé 13 tuổi khi kết thúc chiến tranh không có trải nghiệm trực tiếp trong cuộc chiến nhưng vẫn chuyển mình đ� đ� sau này trình bày gẫy gọn, súc tích, bình thản v� những nỗi buồn chiến tranh là một tấm gương tôi thấy đáng học tập.
Tr� lại câu hỏi v� hạt giống nào của s� thật, trong hoàn cảnh như th� nào đã khởi động quá trình một người thắng cuộc bắt đầu nghi ng� v� v� th� siêu việt của mình. Tôi cho rằng hạt giống của s� thật thường đến trong hình hài của những mâu thuẫn. Suy nghĩ này làm tôi nh� đến câu cách ngôn đại ý nếu c� nói thật thì khỏi cần phải nh� đã nói gì. Trong thực t� cuộc sống thì những th� không phải là s� thật hoặc ch� là s� thật một chiều � tôi định nghĩa là th� s� thật quy ước cục bộ� � s� b� thách thức khi không gian quy ước cục b� b� phá v�. S� xuất hiện những bằng chứng v� s� mâu thuẫn giữa những th� không phải s� thật, s� thật cục b�, quy ước với những s� thật toàn cục kiểm chứng được. Những bằng chứng mâu thuẫn s� khiến người ta xem xét lại h� thống niềm tin sẵn có của người ta. Nhưng trên thực t� đ� đi t� ch� bắt đầu xem xét tới ch� có niềm tin mới là một quá trình rất dài lâu và khó khăn, càng khó hơn trong môi trường thiếu thông tin có s� kiểm soát, áp đặt tư tưởng.
Đối với anh Huy Đức, Dương Thu Hương và c� tôi những bằng chứng mâu thuẫn đầu tiên đến t� chính bên thua cuộc. Những gì chúng tôi được dạy v� h� không giống những th� chúng tôi quan sát được � h�. Anh Huy Đức, trong tác phẩm này, vừa trực tiếp vừa định hướng, đã đưa ra một s� lượng khổng l� các bằng chứng loại này. Mỗi người đọc có th� t� suy ngẫm và so sánh với niềm tin riêng của mình. S� thay đổi v� niềm tin nếu có phải là một hành trình cá nhân.
Mười tám năm trước có lần tôi tranh luận mười mấy tiếng đồng h� với một người bạn nước ngoài v� vấn đ� học tập cải tạo sau chiến tranh. Người bạn đó có một người bạn Việt Kiều � Thụy s� tên là Loan; cha cô Loan đã đi học tập hơn 10 năm. Người bạn tôi nói rằng việc tập trung cải tạo giam gi� lâu dài như th� là không cần thiết và vô nhân đạo. Tôi, bên thắng cuộc, nói rằng người chiến thắng đã hy sinh quá nhiều đ� giành chiến thắng và có quyền bảo v� chiến thắng đấy. Bảo v� chiến thắng bằng cách cho đối phương học tập cải tạo là lựa chọn t� t� và nhân đạo hơn so với việc giết h� đi. Tôi cũng nói đám người vượt biên là đám ô nhục b� t� quốc ra đi vì lý do kinh t�. Cuộc tranh luận bất phân thắng bại kết thúc bằng việc hai bên không ai chịu ai đều khóc. Sau khi lớn lên được tiếp xúc với nhiều nguồn thông tin và nhân vật lịch s� của c� hai bên, được đọc nhiều sách v� bằng ngoại ng�, rồi được qua M� học v� hành chính và qua đó thu thập được những công c� phân tích cơ s�, tôi đã dần dần t� luận ra được nhiều điều. Gi� đây nhiều năm sau tôi t� cảm thấy đã có những niềm tin khác cân bằng và ôn hòa hơn. Là người sinh ra sau chiến tranh, gia đình không mất ai trong chiến tranh, hiện không hoạt động chính tr� hay tham gia đảng phái nào (tôi cũng ch� có một đảng là đảng Việt Nam), dựa trên những hiểu biết t� thu thập và x� lý, với tuyên b� rằng không ai mua chuộc hay ép buộc tôi, tôi nói nhân danh cá nhân tôi rằng những gì đã xảy ra, đặc biệt trong thời hậu chiến, như anh Huy Đức đã k� ra rành mạch trong tác phẩm này của anh, qu� thực là quá oan ức và đau kh� cho miền Nam. Vì điều đó nhân danh ch� cá nhân tôi tôi muốn được xin lỗi.
Theo blog FB của AGP
Nguyễn Quang Lập's Blog
- Nguyễn Quang Lập's profile
- 27 followers
