ŷ������

** spoiler alert ** 1852. Ο Γκόγκολ αφού κάψει το δεύτερο τόμο των Νεκρών Ψυχών πεθαίνει από ηθελημένη ασιτία. Ο Turgenev συγκλονισμένος γράφει άρθρο και φυλακίζεται. Υπό αυτό το καθεστώς, μέσα στη φυλακή ο Turgenev γράφει τη Μουμού, μια σύντομη νουβέλα - μικρότερη των 100 σελίδων.

Η βασική ιστορία της Μουμού διαδραματίζεται στο αρχοντικό μιας εύπορης ηλικιωμένης χήρας με πρωταγωνιστή έναν κωφάλαλο δουλοπάροικο. Η ιστορία εκτείνεται σε διάστημα λίγων χρόνων διανθισμένη με περιγραφές της ζωής στο σπίτι, όμως ο Turgenev κάνει επιλεκτικά zoom in σε συγκεκριμένα σημεία που αποτελούν και τα βασικότερα της αφήγησής του.

Παρά τη περιορισμένη έκταση του έργου, ο συγγραφέας καταφέρνει να παραθέσει μια ακριβή θα μπορούσαμε να πούμε καταγραφή της ζωής των δουλοπάροικων. Ο αναγνώστης παρατηρεί τις σχέσεις μεταξύ του υπηρετικού προσωπικού, την απόλυτη εξουσία της κυρίας στις ζωές τους (π.χ αποφασίζει ποιος θα παντρευτεί με ποιον), την ανώφελη υποταγή τους (με σκοπό να κερδίσουν την εύνοια - π.χ οι ευνοούμενες αυλικές της κυρίας - ο χαρακτηρισμός του Γεράσιμου ως αχάριστος - η απόλυση τους μετά το θάνατο της κυρίας), το φόβο στα καπρίτσια της κλπ. Είναι εκπληκτικό πως ο Turgenev καταφέρνει να μιλήσει για αυτά που θέλει να στιγματίσει με τρομερή οικονομία λέξεων χωρίς να αποπροσανατολίζει τον αναγνώστη από το κεντρικό θέμα του έργου.

Όμως ξεκίνησα να μιλώ για τα βασικά σημεία του και αμέλησα να αναφέρω ποιος είναι ο Γεράσιμος και ποια η Μουμού. Ο Γεράσιμος λοιπόν είναι ο κωφάλαλος εργάτης, γεροδεμένος, δουλευταράς και τρομακτικός στην όψη (κατά τις περιγραφές), ευνοούμενος από την αφεντικίνα του (γιατί κάνει όλες τις δουλειές), απομονωμένος από το υπόλοιπο προσωπικό (που τον χλευάζει και τον φοβάται) και ερωτευμένος με την Τατιάνα. Καταδικασμένος έρωτας αφού η κοπέλα δεν ανταποκρίνεται μα και η χήρα αποφασίζει να την παντρέψει με τον τσαγκάρη που έχει στη δούλεψή της. Η Μουμού τώρα είναι η φωνή του Γεράσιμου.. η μικρή σκυλίτσα που έσωσε στο δρόμο και κρατάει κοντά του.

Η σχέση που χτίζει ο Turgenev ανάμεσα στο Γεράσιμο και τη Μουμού αποτελεί το μοναδικό στοιχείο ύπαρξης αγάπης καθώς και το μοναδικό στοιχείο ύπαρξης οικογένειας στο έργο. Η χήρα ζει μόνη της, η Τατιάνα και ο τσαγκάρης παντρεύονται επειδή τους πρόσταξε η αφεντικίνα (είναι εξαιρετικά τα σημεία που αναφέρει την αντίδραση του τσαγκάρη αλλά και της Τατιάνας στο άκουσμα του επικείμενου γάμου τους), ακόμα και ένας ελάχιστος διάλογος του αυλικού Γαβριηλοβιτς με τη γυναίκα του δε καταδεικνύει στο ελάχιστο συνάφεια με οικογενειακό δεσμό. Αντιλαμβανόμαστε ότι ολόκληρο το έργο δομείται κυρίως από την απουσία της αγάπης, από την απουσία της οικογένειας. Η σχέση Μουμού - Γεράσιμου έχει δοτικότητα, αφοσίωση, προστατευτικότητα και εμπιστοσύνη. Η Μουμού θα γίνει η φωνή που δεν έχει.

Δε θα πρέπει να μας κάνει εντύπωση που ο Turgenev δομεί την ιστορία του με κεντρικό άξονα την απουσία της αμοιβαίας αγάπης καθώς και της οικογένειας. Άλλωστε η Μουμού έχει αρκετά αυτοβιογραφικά στοιχεία με συμβολιστικό τρόπο δοσμένα βέβαια. Η χήρα ηλικιωμένη κυρία είναι πλασμένη όπως έχει γραφτεί στα πρότυπα της δεσποτικής μητέρας του συγγραφέα. Η σχέση του άλλωστε με τη μητέρα του ήταν ταραχώδης (επιθυμούσε να τον αποκληρώσει κλπ)

Για τον Turgenev, ο Γεράσιμος αντιπροσωπεύει το Ρώσο μουζίκο. Τον άνθρωπο που είναι εργατικός αλλά δεν έχει φωνή, που είναι τίμιος (έχει μπέσα!), που μπορεί να είναι υποταγμένος μέχρι τη στιγμή που θα επαναστατήσει και θα διεκδικήσει την ελευθερία του. Μη ξεχνάμε εδώ πως όταν η περιουσία της μητέρας του περιήλθε στα χέρια του ο Turgenev απελευθέρωσε τους μουζίκους.

Είναι εκπληκτικός βέβαια ο τρόπος που καταφέρνει να θυμίζει στον αναγνώστη ότι ο ήρωας είναι κωφάλαλος (οχι φυσικά δια της αμέσου υπενθύμισης/ επανάληψης) αλλά με συγκλονιστικές αναφορές (όπως στο σημείο που πνίγεται η Μουμού: ".. βλέπετε για αυτόν και οι πιο δυνατοί θόρυβοι του πρωινού ήταν πιο σιωπηλοί από οτι είναι για μας η σιγαλιά της νύχτας..").

Ο Turgenev λοιπόν κυριευμένος από το παρόν του (χαμός του Γκόγκολ, φυλακή) και επηρεασμένος από το παρελθόν του και τις αναφορές του (αυταρχική μητέρα, συνθήκες ζωής μουζικων) γράφει τη Μουμου και αφήνει όλες τις ανησυχιες του να τον καθοδηγησουν.

Το τέλος του βιβλίου αφήνεται στον εκάστοτε αναγνώστη να βγάλει τα συμπεράσματά του ακολουθώντας τον ήχο απ τα βήματα του Γεράσιμου.