ŷ������

حافظ چه کاره بود؟ شعر او بویِ چه معرفتی می‌دهد�� او در چگونه کویی قدم می‌زند�� درِ چه خانه‌ا�� را می‌زند�� دلش پیش چگونه ماهرُخی گیر کرده است؟ چرا از بین این همه شاعر، قد و قامت او برکشیده‌ت�� از دیگران است؟ آیا او صرفن با سرهم کردن کلی حال و احوال عاشقانه توانسته است این چنین از پس قرن‌ه�� حرف و سخن‌ا�� خریدار داشته باشد؟ با اندودن عشق و عاشقی و صحبت عاشقان و کوی عاشقان راهی به دل مردم باز کرده باشد؟ مشخصات اصلی شعر او چیست؟
شاهرخ مسکوب، سخن اصلی حافظ را در رد و نشان "کوی دوست" دیده است. او از کویی نشان می‌آور�� که در آن ملال راهی ندارد. از حرص و جوشِ زیستن در آن هیچ خبری نیست. از بیهوده‌گ�� کار و از بیزاری از آن که عمر آدمی را تلف می‌کن�� و بر بادش می‌دهد�� نشانی نیست. خبری از عقل جزئی نیست که مثل کِرم می‌خزد�� مثل مورچه انبار می‌کن�� و مثل گراز می‌در��. در این کوی روزه،ا مکرر نمی‌گذر��. روزهای مکرری که مملو از لبخندها و همان دروغ‌ها�� مکرر و همیشه همان ستمی است که از زمین و آسمان می‎بار��. ملالی تاریک و پایدار در "کوی دوست" راه ندارد.
شاهرخ مسکوب از باده‌ا�� سخن می‌ران�� که حافظ بدان طریق، همه را از وسوسه‌�� عقل خلاصی می‌ده��. باده‌ا�� که او را از دنیا و شر و شورش لختی رخصت می‌ده��. مستی‌ا�� را به راه‌پیمایان�� این کوچه هدیه می‌کن�� که آنها را به بی‌خویش�� دچار می‌کند�� که از ضرورتهای محسوس فارغ گشته و از تنگنای سرنوشت انسانی رهایی پیدا می‌کنن��. انگاری که در این کوی دوست خبرهایی است که از آن هیچ کس را هیچ خبری و ردی و نشانی نیست. گویی دنیایی در دنیا مستور گشته و "کوی دوست" در های و هوی و داد و قال آدمیان، از انظار نهان گشته و کسی از رنگ و بوی آن چیزی را دشت نکرده است. شگفتی و حیرانی و شاید درست‌ت�� آن است که بگوییم موجب بسی حرمان و حسرتِ بسیار است که خیلِ آدمیان از آن دشتی نکرده و گذرشان به این کوی نخورده است و اغلب حتی به فکرشان هم خطور نمی‌کرد�� است که ممکن است چنینی کویی در دل این همه کوی و برزن نهان گشته باشد.
در کوی دوست، زیبائی که جلوه‌ا�� رخ نماید؛ اگرچه زودی از نظرها ناپدید شود، ولی تمامی وجودِ آن دوستدار را دربرمی‌گیر��. او را از عالمی که در آن است، عالم سود و زیان و نیک و بد آداب‌دانا�� و راه و رسم عاقلان بر می‌کَنَ�� و به آن سوی نام و ننگ می‌افکن��. چندان که نه به نامی که ممکن است از این دنیا شکارش شود شیفته و شیدا می‌شو�� و در حرص و جوش این نام دل و جانش مکدر و نه از ننگ آن گریزان و ناراحت. انگار که اندیشه و عاطفه دگرگونی یافته و خِرد سامان‌دهند�� از هم پاشیده شده و خویشتن در وادی ناپیدا و مه‌آلو�� ناخودآگاهی شناور باشد.
منطقِ معمول و مرسوم در این کوی راه ندارد. عقل و تدبیر در آن حتی "چون شبنمی که بر بحر می‌کش�� رقمی"، نیست که نیست. این منطقِ معمول و مرسوم در برابر آن هیمنه‌�� "یاد یار مهربان" رنگ می‌بازد�� که هیچ نظری را به خود جلب نمی‌کن��. "یاد یار مهربان" چونان در اندرون او می‌پیچ�� که امرِ نفسانی و درونیِ دوستدار از هر آنچه بیرونی و خارجی و دنیایی است، واقعی‌ت�� می‌نمای��. چندان که انسانِ حافظ با دنیای محسوسِ درون دمسازتر از دنیای ملموسِ بیرون است. او به کوتاهی عمر، به ناتوانی جسم پیش از این که بسی دیر شود آگاه شده و دریافته است که از این دنیای دون چیزی که دست‌گی�� او نمی‌شو�� هیچ، بل کلی دل و دماغ او را از هیچ و پوچی پر می‌کند�� که حال و احول از او می‌گیر��.
انسانِ حافظ آرزو می‌کن�� که "زیر چرخ کبود زهر چه رنگ تعلق پذیرد" آزاد شود. در این چرخِ کبود، اگر چه آدمیان در کوی و برزن واقعی سر می‌کنن�� و در سود و زیان آن غرق؛ ولی چون کار بیخ پیدا می‌کن�� و در این تعلق‌خاطره�� و دل مکدر شدن‌ه�� بیشتر غور می‌کند�� درمی‌یاب�� که تمسُک به این همه نام و نشانِ عالم خاکی، چندان عاقلانه نمی‌نماید�� که چیزی پایدار در آن نیست. همه چیز گذرا و ناپایدار است. سنگ زیرینِ ستبر و محکمی نیست که بشود پای در آن نهاد و خیال خوش داشت که چیزی از کف نخواهد داد، اگر که در این عالم خاکی غرق شود. هرچه بیشتر در این عالم خاکی فروتر رود، ناپایداری و ازهم گُسیختگی و پریشانی خاطر بیشتر رخ می‌نمای��.
ترک تعلق گسستن از جهان است برای پیوستن به جهان: گسستن از جبر، از ویژگی‌ها�� ضدانسانی جهانی که از درون و از بیرون انسان برمی‌آی�� و یگانگی او را با هستی خراب و در نتیجه او را با خود بیگانه می‌کن��.