Å·±¦ÓéÀÖ

“ÅžehirleÅŸen AleviliÄŸin, bir yandan ÅŸeriat baskısı altında SunnileÅŸtirme çabaları, bir diÄŸer yanda ideolojik saptırmalarla AleviliÄŸin esası olan Hak Muhammed Ali ve Ehl-i beyt inancı; Ä°krâr ve itikâttan uzaklaÅŸtırılıp sadece bir kültür düzeyinde yozlaÅŸtırma çabalarını gördüm. Ä°nancından ve öz deÄŸerlerinden koparılan bir toplumun varlığını sürdürmesinin mümkün olamayacağı bilinci ve sorumluluÄŸu ile ecdatlarımızdan devraldığımız yüce inancımızı özümsedim ve korudum. Bu seyranda; 'Ete kemiÄŸe büründüm Yunus oldum göründüm' diyen Yunus'u, canı serden geçip 'Enelhak' diyen Mansur'u, 'Dönen dönsün ben dönmezem yolumdan' diyen Pir Sultan'ı anlamaya çalıştım. Gördüm ki; Yaradan murad eylemiÅŸ ki 'Kim aÅŸkımdan ölürse ben onun diyetiyim' diye.”
― Binali DoÄŸan Dede, Rah-ı Hakikat - Tevrat, Zebur, Ä°ncil Hem Kur'an'dan Beyanat

“Kürtlerin Ä°slamiyete geçiÅŸleri son derece sancılı ve göreceli olarak geç olmuÅŸtur. Ä°ranlılar, eski dinlerini Ä°slamlıkla emiÅŸtirerek Åžiîlik potasında eritirken; Kürtler Alevi ve Sunni karakterli dinler ve tarikatlarla örtüştürerek yaÅŸatageldiler.”
― Mehmet Bayrak, Alevi - BektaÅŸi Edebiyatında Ermeni Aşıkları

“Osmanlı güdümünde kurulan BektaÅŸi tekkeleri, Aleviler için hem bir zoraki sığınak hem de bir asimilasyon ocağı olarak görev yapmıştır. BektaÅŸi tekkeleri Müslümanlıkla Hıristiyanlık arasına bir köprü görevi yaparken, Hıristiyan devÅŸirmeler açısından da bir 'ocak' iÅŸlevi yüklenmiÅŸtir. Saim SavaÅŸ'ın deyiÅŸiyle, ilginç hususlardan biriyse 'BektaÅŸi Ocağı olarak kabul edilen devÅŸirme Yeniçerilerin, Safevi tarafları KızılbaÅŸ kesimlerin hizaya getirilmesinde bir güç olarak kullanılmasıdır.”
― Mehmet Bayrak, Alevi - BektaÅŸi Edebiyatında Ermeni Aşıkları

“Aleviler ile yerli Hıristiyanların iliÅŸkileri he rzaman Alevilerle Sunnilerin iliÅŸkilerinden daha samimi olmuÅŸtur. Çünkü bu iki kesim de, kendilerini egemen din karşısında 'öteki' olarak görüyordu. Bu gerçekliÄŸi misyoner raporlarında gördüğümüz gibi Türk Devletinin gizli belgelerinde de görüyoruz.”
― Mehmet Bayrak, Alevi - BektaÅŸi Edebiyatında Ermeni Aşıkları

“Abdülhamid'in Alevi ve Ezidileri SunnileÅŸtirme politikası baÅŸarılı olmamış; ancak Kürt blokunun parçalanmasında ve misyonerlerin uzaklaÅŸtırılmasında baÅŸarılı olmuÅŸtu.

Öte yandan Arapların yanı sıra gerek Sunni gerekse Alevi Kürt aşiret reislerini yanına çekebilmek için Aşiret Mektebi'ni kuruyor ve Dersim'den kimi aşiret reislerinin çocuklarını da burada kendi ilkeleri doğrultusunda yetiştiriyordu. Yaptığı bir başka uygulama ise, bu gençlerin geldikleri yörelere misyoner niteliğinde Hanefi din adamları göndermekti.

Nitekim bu misyoner faaliyetinin sonucudur ki, Dersimli Aleviler o tarihten sonra baÅŸta cenaze törenleri olmak üzere kimi alanlarda Kuran'a baÅŸvuruyorlardı.”
― Mehmet Bayrak, Alevi - BektaÅŸi Edebiyatında Ermeni Aşıkları

“Bu kitap AleviliÄŸin kadim ve °ì²¹»åı²Ôcıl bir inanç olduÄŸuna dair edindiÄŸim şüphenin labirentlerinde Ana Tanrıçaların ışığına uzanan °ì²¹»åı²Ôcıl YOL'dur. Tanrılar tarafından unutturma gazabı ile üzeri örtülmeye çalışılan Ana Tanrıça ve Tanrıçaların varlığını unutmayı süpürerek ortaya çıkarma çabasıdır.”
― Gülfer Akkaya, Yol Kadındır

“Sümerlerde ve sonrasında birçok toplumda görüyoruz ki aslan, ÅŸimdilerde bilindiÄŸi gibi erkekliÄŸi deÄŸil, diÅŸiliÄŸi temsil ediyor. Aslanın erkekliÄŸi ve onun gücünü temsil etmesi, ataerkil toplumlarda erkeklerin °ì²¹»åı²Ôların güç ve iktidar unsurlarına el koyup kendilerine mal etmesinin tipik örneklerinden. Farklı dönem ve toplumlarda aslanın üzerinde yükselen tanrıça figürlerinin olduÄŸu taÅŸ kabartmalar bunun en güzel delili. Aslanın diÅŸiliÄŸi temsil etmesine Dersim AleviliÄŸinde de rastlıyoruz.”
― Gülfer Akkaya, Yol Kadındır

“Gürdal Aksoy tarihin giderek aslan tasvirlerini takip ettiÄŸinde onların tanrıçalarla baÄŸlantılı olduÄŸunu aktarır. Tanrıça Atargatis çeÅŸitli paralar üzerinde ya bir aslanla ya da bir aslana binmiÅŸ olarak tasvir edilir. Antik dönemlerde bugünkü Dersi'i kapsayan bölgede tanrıça Anahita'nın da iki mühür üzerinde Ä°ÅŸtar gibi aslan üzerinde gösterilmiÅŸtir.”
― Gülfer Akkaya, Yol Kadındır

“DaÄŸ, çobanlık kültünü Dersim AleviliÄŸinde de görmekteyiz. Düzgün Baba keçileri olan ve daÄŸda yaÅŸayan bir evliya idi. Onun maÄŸarası çok yüksek bir dağın doruÄŸundaydı ve tabii ki Düzgün Baba erkekti. Bu akıllara °ì²¹»åı²Ôcıl inançların erkekleÅŸtirilerek sürdürüldüğünü göstermesi açısından önemli.”
― Gülfer Akkaya, Yol Kadındır

“Alevilikte de hayvan figürleri ve o hayvanlarla tanrıça ve tanrılar gibi iliÅŸki içinde olan Alevi evliyaları mevcut. Bir geyiÄŸe bindiÄŸi rivayet edilen ve adını ondan alan Geyikli Baba, °ì²¹»åı²Ô erkek eÅŸitliÄŸine inanan, bunun için hayatı boyunca mücadele eden, kucağında her zaman ikisi de tanrıçaları simgeleyen hayvanlar olan aslan ve geyikler (ya da ceylan) görülen Hace BektaÅŸ-ı Veli, ki kimi resimlerde güvercinle de görülür, gücünden dolayı aslan olarak rivayet edilen, aslan resimleriyle temsil edilen Ali, daÄŸda keçilerini otlatan ve bir maÄŸarada yaÅŸayan Düzgün Baba bunlar arasında. Bunca veri ve havada asılı duran şüpheden sonra Düzgün Baba'nın erkek olup olmadığı da soru olarak akıllara takılmıyor deÄŸil,. Çünkü ataerkil tarih sadece olay ve olguları deÄŸil, kendi lehine dönüştürerek yazdığı tarihin içinde yer alan kimi kililerin, tanrıçaların dahi cinsiyetlerini de deÄŸiÅŸtirmiÅŸ, erkeÄŸe dönüştürmüştür. Tıpkı ziyaretlerin adlarını deÄŸiÅŸtirip erkekleÅŸtirdiÄŸi gibi.”
― Gülfer Akkaya, Yol Kadındır

“Alevilik inancının baÅŸat unsurları arasında yer alan doÄŸa ve °ì²¹»åı²Ôların varlığı yine bu °ì²¹»åı²Ôcıl-kadim geçmiÅŸten kaynaklanmakta. Alevilik inancı °ì²¹»åı²Ôları çeÅŸitli simge ve efsanelerle görünür kılar. DaÄŸlar, nehirler, kimi hayvanlar bu figürler arasındadır. ‘Daha eski bir külte sahip olduÄŸu kuvvetle muhtemel olan Munzur suyunun daha eski bir tarihi olmalıdır.â€� der Aksoy ve böylece AleviliÄŸin Ä°slam gibi tek tanrılı inançların çok ötesinde ve onları aÅŸan temel yanına deÄŸinmiÅŸ olur. Yanılmaz da. Ä°slamlaÅŸtırmaya ve böylece baÅŸkalaÅŸtırılmaya çalışan bir figür olarak Munzur için de Düzgün Baba gibi eski bir tanrıydı der. Eski uygarlıklarda bir nehrin tanrı ya da tanrıçalaÅŸtırıldığı bilinmekte. Çünkü su zaten ana tanrıçanın yaratılış efsanesinin ana maddesi idi. Ana tanrıçanın kendi de sudan var olmuÅŸtu.”
― Gülfer Akkaya, Yol Kadındır

“Nuri Dersimi’nin de Munzur nehri gözelerinin tanrıça Anahit’in göğüslerinden fışkıran sütü simgelediÄŸini aktardığını belirtir (Gürdal Aksoy) ve sorar: ‘Bu, Munzur’un Anahit’in bir devamı olup, sonradan erilleÅŸtirilmiÅŸ olduÄŸu anlamına mı gelmektedir?”
― Gülfer Akkaya

“Kadınlara neden cadı diyor erkek egemen dinler? Çünkü cadıların olaÄŸanüstü güçleri vardır. O güçlerle toplumu ellerinde tutup deÄŸiÅŸtirebiliyorlardı. Kadınların cadılık diye atfedilen bu güçleri sihir deÄŸil aslında politik bir güçtü ve çok tanrıçalı-tanrılı dönemlere dayanıyordu. Kadınların sahip olduÄŸu en büyük olaÄŸanüstü güç neydi? Var etmek, kendinden yaratmakâ€� ilk yaratıcılar elbette ana tanrıçalardı. Yani °ì²¹»åı²Ôlar. Sonra tanrıçalar doÄŸurmaya baÅŸlayacaklardı. Bunlarla da yetinmeyip hastalıklara karşı derman dağıtacak, ölüme karşı insanın yaÅŸam süresini uzatacaklardı. Tarihteki ilk tıpçılar °ì²¹»åı²Ôlardı. Hastalıkları iyileÅŸtireceklerdi. Yani sadece var etmekle kalmayıp, ölümün daha erken gelmesini engelleyecek olan hastalıkları iyileÅŸtirmenin yollarını bulacakalardı. Böylece ölümsüzlüğü deÄŸilse bile ömrü uzatmış oluyorlardı.”
― Gülfer Akkaya, Yol Kadındır

“Bütün din-inançlar birbirini her zaman etkilemiÅŸtir. Aksi düşünülemez. Oysa inançlar birbirinden etkilenirler. Etkilenmekle aynı ÅŸey olmak birbirinden çok farklıdır. Bugün Alevilik inancı için Ä°slam’a dahildir diyerek buna iliÅŸkin Hz. Ali ve 12 Ä°mamları gerekçe gösterenlerin gözden kaçırdıkları budur. Bunlar AleviliÄŸe Ä°slam’dan geçmiÅŸtir; ama bunlar AleviliÄŸe çok sonradan dahil olmuÅŸ, AleviliÄŸin birçok unsurundan sadece biridir ve elbette asla tamamı deÄŸildir. Alevilik bunun çok öncesi ve çok daha fazlasıdır. Bu unsur dahilken bile inkar edilmeyecek olan ÅŸey AleviliÄŸin kadim ve kendi felsefesi, teolojisi bulunan bir inanç olduÄŸudur. BaÅŸka bir inançtan etkilenince o inancın kendisi ya da mezhebi olunsaydı bugün tek tanrılı din-inançların hepsini bir tek ad altında toplamamız gerekecekti. Ve mesela Ä°slam’a YahudiliÄŸin bir mezhebi gibi bakmamız gerekirdi. Bu mümkün mü?”
― Gülfer Akkaya, Yol Kadındır

“MoÄŸol ve Altaylarda ateÅŸin ruhu diÅŸidir ve bu ruhtan ot (od), ene (ana) diye bahsedilmektedir. Yanı sıra daÄŸlar da diÅŸiliÄŸi temsil eder. Åžamanistler dağı canlı bir varlık olarak düşünür ve onun her ÅŸeyi duyduÄŸunu kabul ederler. Åžamanistlerde diÄŸer inanç ve dinlerde olduÄŸu gibi herhangi bir dini yapı ya da tapınak yoktur. Åžamanistler için bir daÄŸ, bir pınar ya da orman tapınak vazifesi görmüştür. Hace BektaÅŸ-ı Veli de Hırka Dağı’nı seçmemiÅŸ midir ibadet için? Ya da Dersim kökenli Kürt AleviliÄŸinde Düzgün Baba da bir daÄŸ başında, oradaki maÄŸarada deÄŸil midir, üstelik keçileri otlatan bir çoban olarak? Alevi ulu kiÅŸilerinin diÅŸiliÄŸi temsil eden daÄŸların göğsünde sır’laÅŸmaları basit bir tesadüf olmasa gerek! Ve o daÄŸların bir kısmının °ì²¹»åı²Ô adlarıyla anılmasınınâ€�”
― Gülfer Akkaya

“(Heterodoksi) tanımı Alevilik ya da sonradan Alevilik adı altında toplanacak olan inançlar için doÄŸru bir kavram deÄŸildir. ÖrneÄŸin Hristiyanlıkta Protestanları, Ä°slamda ÅžiiliÄŸi bu kavramla açıklamak mümkün ve doÄŸru; oysa Alevilik kendi başın bambaÅŸka, özgün bir inançtır. Bu yanıyla heterodoksi kavramı AleviliÄŸi karşılamadığı gibi Alevilik bu kavramla adlandırıldığında –amaç bu olmasa da- bizzat onun inkarına, yok edilmesine, ona karşı uygulanan asimilasyon politikalarının sürdürülmesine hizmet etmiÅŸ olacaktır.

(�)

Alevilik inancında ‘yol bir sürek bindir� olarak tanımlanır. Bu çeşitliliğe bakıldığında bırakın Aleviliğin heteredoksi oluşunu, ontolojik olarak kendi içinde heteredoksiye müsaade etmemektedir. Çünkü heteredokside bir merkez, ana akım, yani temel, asıl olan, iktidar olan bir akım vardır. Diğerleri ona göre şekillenir, tanımlanır. Alevilikte böyle tek merkez yoktur. Yol’un tüm sürekleri değerlidir, eşittir. Yol bu süreklerin birliğidir, bu süreklerin toplamıdır. Farklılıklar ise muhalefet, sapma ya da zındıklık değil, aksine Alevileri oluşturan toplumların toplumsal, kültürel ve tarihselliklerinin ürünüdür.

(�)

Ahmet YaÅŸar Ocak’ın da haklı olarak belirttiÄŸi gibi, peygamber sonrasındaki hilafet meselesi üzerindeki tartışmalar, kavgalar AleviliÄŸin deÄŸil, ÅžiiliÄŸin doÄŸuÅŸ tarihidir. Oysa söz konusu bu tez AleviliÄŸin Åžiilikten doÄŸduÄŸu ÅŸeklinde yanıltıcı varsayıma dayanmaktadır. Bu ise tarihsel olguya kesinlikle uymaz. Çünkü Kerbela olmasaydı da Alevilik olacaktı. AleviliÄŸin kökeninin ve doÄŸuÅŸunun ne hilafet kavgalarıyla ne de bu kavgaların cereyan ettiÄŸi mekanla ne de zamanla uzaktan yakından en ufak bir iliÅŸkisi yoktur.”
― Gülfer Akkaya, Yol Kadındır

“Zühre yıldızı tarih boyunca Tanrıçaları temsil eden yıldızdır. Bugün Alevilerde kız çocuklarına verilen Zühre isminin geldiÄŸi kaynak olarak bu yıldız °ì²¹»åı²Ôları temsil eden önemli bir yıldızdır.”
― Gülfer Akkaya, Yolun Kurucusu Kadıncık Ana

“Kadınları okutun diyen Hace BektaÅŸ-ı Veli'nin neden bunu söylediÄŸinin cevabı Kadıncık Ana, Fatma Bacı ve o dönem var olan °ì²¹»åı²Ôların kurduÄŸu °ì²¹»åı²Ô teÅŸkilatlarıdır, °ì²¹»åı²Ô derviÅŸler, °ì²¹»åı²Ô tekkeleridir. Kadıncık Ana'nın Hace BektaÅŸ-ı Veli'yi etkilemesinde, onunla beraber yeni bir süreÄŸi var etmesindedir. Kadınları okutun cümlesi, okur-yazarlık talebinin çok ötesine iÅŸaret ediyor, bu da °ì²¹»åı²Ôların toplumsal bir güç olduÄŸu ve ancak bu toplumsal gücün °ì²¹»åı²Ôların önündeki engelleri kaldırabileceÄŸine dair öngörüdür. Bu bilgi Hace BektaÅŸ-ı Veli'ye °ì²¹»åı²Ôlardan geçmiÅŸtir. Döneminde yan yana durduÄŸu, sırt sırta ortak mücadele, toplumsal olarak kendilerini var etme çabası içinde olan °ì²¹»åı²Ôlardan geçmiÅŸtir.”
― Gülfer Akkaya, Yolun Kurucusu Kadıncık Ana

“.. Yaresanlık olarak da geçen Alevilik çerçevesinde, salt 8-13. yüzyıllar arasında 30'u aÅŸkın Yaresan Kürt ÅŸairi yetiÅŸmiÅŸtir. Bunların 10'dan fazlası °ì²¹»åı²Ô ÅŸairlerdir ki yarısı bir tanbur eÅŸliÄŸinde eserlerini terennüm etmektedir. Bilinen ilk Alevi Türk ÅŸairi 13. yüzyılda yaÅŸayan Yunus Emre olduÄŸu gözönüne alınırsa, sanırım AleviliÄŸin Türklerden önceki kaynakları daha iyi anlaşılır.”
― Mehmet Bayrak, Kürt ve Alevi Tarihinde Horasan