Å·±¦ÓéÀÖ

“bizi kamyona doldurdular.
tüfekli iki erin nezaretinde.
sonra o iki erle yük vagonuna doldurdular.
günlerce yolculuktan sonra bir köye attılar.
tarih ö²Ô³¦±ð²õ¾± köpekler havlıyordu”
― Cemal Süreya

“Abdülhamid'in Alevi ve Ezidileri SunnileÅŸtirme politikası baÅŸarılı olmamış; ancak Kürt blokunun parçalanmasında ve misyonerlerin uzaklaÅŸtırılmasında baÅŸarılı olmuÅŸtu.

Öte yandan Arapların yanı sıra gerek Sunni gerekse Alevi Kürt aşiret reislerini yanına çekebilmek için Aşiret Mektebi'ni kuruyor ve Dersim'den kimi aşiret reislerinin çocuklarını da burada kendi ilkeleri doğrultusunda yetiştiriyordu. Yaptığı bir başka uygulama ise, bu gençlerin geldikleri yörelere misyoner niteliğinde Hanefi din adamları göndermekti.

Nitekim bu misyoner faaliyetinin sonucudur ki, Dersimli Aleviler o tarihten sonra baÅŸta cenaze törenleri olmak üzere kimi alanlarda Kuran'a baÅŸvuruyorlardı.”
― Mehmet Bayrak, Alevi - BektaÅŸi Edebiyatında Ermeni Aşıkları

“Dersim özgürlüğün arka bahçesi, zulümden kaçan, kılıçtan kurtulanların barınağı, hainliÄŸe, hileye-hurdaya, korkaklığa, kalleÅŸliÄŸe yol vermeyen, gönüllerinde insan sevgisi, beyinlerinde sömürüsüz-sınıfsız ideallerin volta attığı bir gül bahçesi. Bahçeyi kucaklayan daÄŸları yüce, ırmakları coÅŸkuludur.
Dersim, silah olur patlar, saz olur çalınır, öykü olur anlatılır, semah olur dönülür, cem olur tutulur...”
― Huseyin Akar

“Vartan bana, yanımda kıymetli evrak veya para varsa Marhatun'a vermemi hatırlattı; çünkü Dersimli haydutlar kadınlara tepeden tırnaÄŸa altın veya elmasla dahi olsalar yanaÅŸmazlardı.”
― Antranik Yeritsyan, Dersim - Seyahatname

“Manastır, bundan önce de söylediÄŸimiz gibi Dersimli Ermeniler ve KızılbaÅŸlar için çok önemliydi. Tanrı'ya olan inançlarını güçlendirmesi ve Ermenilere ait olan bu kutsal yere yürekten baÄŸlanmalarını saÄŸlamasıyla, daÄŸlılar üzerinde etkisi şüphesiz büyük olan bu manastır eski ihtiÅŸamını ve güçlü din adamı kadrosunu yitirmiÅŸ olsa da, Dersim'deki tek faal manastır olarak yine de bölgenin her yerinde büyük manevi etkiye sahiptir. Havlor Surp Garabed manastırı herkes için, herkes de onun için var. Ermenisi de Kürdü de tapar ona. Senede bir iki kez büyük armaÄŸanlarla, kurbanlarla Dersim'in her yerinden adaÄŸa gelirler.”
― Antranik Yeritsyan, Dersim - Seyahatname

“Pertek, Harputlu ve Dersimliler için alışveriÅŸ merkezi durumunda olduÄŸundan her cuma pazar haline geline gelmesi kaçınılmazdır. Her hafta Harputlu Ermeni ve dacig* tüccarlar, Dersimlilerle bir araya geldiklerinde tatsız olaylar da olur; hatta Kürtler ve dacigler arasında kan bile dökülür. Buna fırsat verenler aÅŸağılayıcı sözler ve baÄŸnaz davranışları ile dacigler olur. Öyle ki Kürtler kendilerine yapılan bu saygısızlık karşısında sabredemeyerek onların üzerine saldırır, mallarını talan eder, çoÄŸunu cansız yere sererler.

*dacig: Türk Müslümanlara denir”
― Antranik Yeritsyan, Dersim - Seyahatname

“Dersim'i kapsayan Yukarı Fırat havzasında Ermeniler, kesin verilerle en az 2600 yıllık bir geçmiÅŸe sahiptir. Ondan önceki tarih, Ermeni dili ve kimliÄŸinin ÅŸekillenmesine dair farklı tezler nedeniyle hala tartışmalıdır.”
― Hovsep Hayreni, Yukarı Fırat Ermenileri 1915 ve Dersim

“Gülizar Ana: Utuz sekiz zulum vi, adır vi, be bex ti ye viye ekser ama ma qırkerdime vesnayme est me. Awaqe ma diya kes mevino. (38 zulümdü, ateÅŸti, namertlikti, bizi kırdılar, yaktılar, astılar, sürdüler gittiler. Bizim gördüğümüzü hiç kimse görmesin.)”
― Cafer Solgun

“Asker kasaturayı defalarca Yusuf’un göğsüne, karnına vurup çıkarıyordu. (â€�) Yusuf sesini çıkarmıyordu. Sadece akrabalarından, Keko’dan su istedi. Keko cesaret edemedi. Hiçbirimiz cesaret edemedik, kimse Yusuf’a su veremedi ve Yusuf son kez konuÅŸtu: “Ah Keko, bunların yaptığı deÄŸil, sizin bu haliniz bana daha çok acı veriyor.â€� Yusuf’tan duyduÄŸumuz son sözler bunlardı. Yusuf ölmüştü. Ölüsünü alıp gömmemiz lazımdı; lakin cesaret edemiyorduk. Ertesi sabah cesedin iplerini çözdüler. Kaskatı kesilmiÅŸti. Ayakta duruyor gibiydi. Taşıyıp uçurumdan aÅŸağı attılar.”
― Cafer Solgun, Dersim... Dersim...

“Oysa Horasan konusu yıllarca Dersimlilerin Türk, hem de ‘öz Türkâ€� oldukları yönünde ÅŸoven bir asimilasyon politikasının argümanı olarak kullanıldı. Dersimliler Horasan’dan gelmiÅŸlerdi ve Horasan ‘Türk yurduâ€� idiâ€� Bu ‘resmiâ€� görüşü Kürt Alevileri açısından ‘güncelleyerekâ€� halen savunan kalemler olduÄŸu biliniyor. Bu kiÅŸilerin savundukları görüşe göre ‘İslam’ın özüâ€� olan Alevilik bir ‘Türk inancı’dırâ€� Bu durumda hem ‘Türk yurduâ€� Horasan’dan geldikleri hem de Alevi oldukları için Dersimliler ‘öz be öz Türkâ€� oluyorlar(!)
(�)
Faik Bulut Horasan meselesine değinirken ‘Bize kalırsa Kürt Kızılbaşlığın özyurdu Horasan elidir� diyor. ‘Çünkü orası eski Med ülkesi ve yoğun Kürt coğrafyasıdır. Daha doğrusu; Kürt, Afgan, Beluci, Fars, Hint kültürünün bir arada yoğuran Zerdüşlük, Budizm, Manilik, Brahmanizm inancının beşiğidir.�
(�)
Aynı konuda Mehmet Bayrak ÅŸunu söylemektedir: ‘Safevi Åžahları tarafından Kuzey Horasan’a yerleÅŸtirilen ve kuzeydeki Sünni Özbeklere ve Türkmenlere karşı kullanılan Dersin kökenli bu Alevi Kürt aÅŸiret topluluklarından bir bölümü savaÅŸ sonrasında barış aÅŸamasında eski topraklarına geri dönüyorlar. Ä°ÅŸte ‘Horasan’dan gelme olayıâ€� budur.”
― Cafer Solgun, Dersim... Dersim...

“Dr. Nuri Dersimi, ‘Dersimliler, Kürtçenin en eski lehçesi olan Zazakiyi konuÅŸurlar. Bazı aÅŸiretler Kurmanciyi konuÅŸur ve Zazaki lehçesini de bilirlerâ€� dedikten sonra ‘Dersim Kürtçesinin Horasan Kürt lehçesine yakınlığı vardırâ€� der. Dersimi’nin bahsettiÄŸi ‘Horasan Kürtçesiâ€� belli ki Goran-Hewraman Kürtçesidir.”
― Cafer Solgun, Dersim... Dersim...

“-Amca biz Cumhuriyet Halk Partisi adına seçim çalışması yürütüyoruz. CumhurbaÅŸkanı ve milletvekili adaylarımız için sizden oy istemeye geldik.

Bu sırada Bego Amca ayağa kalktı, grubun sözcüsüne iki parmağı eksik sağ elini uzattı ve şunu dedi:

-Kızım hoÅŸ geldiniz! Hele Cumhuriyet, elimde boÅŸluÄŸu duran parmaklarımı geri versin önce! (Emirali YaÄŸan'ın yazısından)”
― Rose Polat Agum, Bego: Dersim 1938 ve Sonrası

“Kadınları seviyordu ama dinleyemezdi. Hayatın kendisiyle deÄŸil, kuyruÄŸuyla ilgileniyorlardı.”
― Muzaffer OruçoÄŸlu, Dersim

“Ermeni mezalimini bırakın, bu deÄŸneÄŸe bakın!â€� diye bağırdı. ‘vicdan gözüyle, merhamet gözüyle bakın! Bu deÄŸnek, Xızır’ın deÄŸneÄŸidir. Ä°tikat eden, seven öpsün, altından geçsin!â€� Herkes susmuÅŸ, gün boyu boÅŸuna tartıştığını anlamıştı. ‘Bunu bext bilin! Bir tek Ermeni’yi bile teslim etmeyeceksiniz!”
― Muzaffer OruçoÄŸlu, Dersim

“Çok şükür Ana Fatma Sıpiye, ÅŸefaatinden mahrum etmedi beniâ€� diye mırıldanarak kafasını sağında oturan Åžeyh Hasenanlı AliÅŸer’e çevirdi Seyit Rıza. ‘Beni, darda kalanların yardımına koÅŸturan odur. Ne vakit zalim bir düşmanımı esir aldıysam o mübarek kadının sesini duydum, serbest bıraktım.”
― Muzaffer OruçoÄŸlu, Dersim

“Hani karga deÄŸiÅŸmiÅŸ, bülbül olmuÅŸtu; Osmanlı’dan sonra Dersim rahat edecekti? Nerede bunu söyleyen bahtsız aÄŸalar?â€�
Zarife’nin çıkışını gülümseyiÅŸle karşıladı Seyit Rıza. ‘Kargadan bülbül olmazâ€� diye mırıldandı. ‘Dersim yürüyen ayağının burnunu kendi içine doÄŸru çevirse, kendi ruhundaki düşmanlarını bulsa, arınsa kimse dokunamaz Dersim’eâ€�.”
― Muzaffer OruçoÄŸlu, Dersim

“Dersim, kendi cesaretinden köklenen bir aslanlar diyarıdır.”
― Muzaffer OruçoÄŸlu, Dersim

“Ölülerini kaldırmayan Dersimlilerin köküne okkalı bir küfür savurdu. Kelam ustası Sey Gulinî’nin, ‘Biz doymadık, bırak hiç deÄŸilse kurt kuÅŸ doysunâ€� sözü çınladı kulaklarında.”
― Muzaffer OruçoÄŸlu, Dersim

“Raporlarda tasvir edilen Dersimli, âdeta XIX. yüzyıl sonlarındaki veya XX. yüzyıl baÅŸlarındaki anti-semitist Alman literatüründeki Yahudi kadar yabancı, vücuda aykırı, fremdkörper bir unsurdur.”
― Mehmet Yıldız, Dersim'in Etno-Kültürel KimliÄŸi

“Ma xore vanime Kırmanc, zone xora Kırmancki. Yie ke hem Elewie hem KırdaÅŸki qesey kene, yinu re vanime KırdaÅŸ; yie ke hem zone ma qesey kene hem raa xo caverda, Zaza. Yie ke hem Åžafie hem herre werre qesey kene, Khurr. Herdo ke ma sero fetelime cıre vanime Kırmanciye Beleke"/

(Biz kendimize Kırmanc, dilimize Kırmancki deriz. Alevi olup Kırdaşki konuşanlara Kırdaş; inançlarını terk ettikleri halde dilimizi konuşanlara Zaza deriz. Şafii olup herre werre konuşanlara Khurr deriz. Üzerinde dolaştığımız topraklara 'Çok renkli Kırmanciye' deriz.)
Abasan aÅŸiretinden bir kadın.”
― Mehmet Yıldız, Dersim'in Etno-Kültürel KimliÄŸi

“Na Bamansurê ma ke shi ortê Sadiz u Hizoli
Kılemê Haqiye vurnê, charne lo loê Kırdaşi"

Sey Weli
Piye Sey Qaji/ Sey Qaji'nin babası

(Şadillilerin ve Hizolluların arasına göçen Bava Mansurlularımız
Hakkın kelamını* bozmuÅŸlar, çevirmiÅŸler KırdaÅŸ'ın lo losuna)”
― Mehmet Yıldız, Dersim'in Etno-Kültürel KimliÄŸi

“Wertê made iqrarê Eli yo
Sırrê Xızırê khal yo
Sondê Haqi werriyo
Qalê iqrari ke bi
Derude wue, asme ra roz ceriyo"

Dersimli ÅŸair Sey Qaji

(Aramızdaki Ali ikrarıdır.
Xızır'ın sırrıdır
Hakk'a yemin edildi, ikrar verildi
Derelerde su, gökte ışık tutuldu)”
― Mehmet Yıldız

“1937 yılında öncelikle Dersim toplumunun ileri gelenleri öldürüldü. Sivil grupların öldürülmesi "çatışma" olarak gösterildi; köyler bombalandı, yakıldı, ekinler ateÅŸe verildi ve hayvanlara el konuldu. 1938 yılında bütün bu uygulamaların daha sistematik ve yaygın hale geldiÄŸini görüyoruz.”
― Mehmet Yıldız, Dersim'in Etno-Kültürel KimliÄŸi

“GüneÅŸ daha en baÅŸta Ra idi. Dersim'de 'Raa Haq' inancı olmuÅŸ, GüneÅŸ'e, ışığa, aydınlığa, ateÅŸe giden yola dönüşmüştü. Bu yol üzerinden gidilen yoldan gelenekleÅŸen yola dönüşmüştü. Dersim'de inanç itikat erkanını doÄŸurmuÅŸtu. En baÅŸlarda GüneÅŸ, ateÅŸ, aydınlık, ışık kadın Tanrıçalarla temsil edilmiÅŸlerdi. Sonra GüneÅŸ'i (Ra'yı) temsil eden kadın Tanrıçalar düşman olarak ilan edildiler. Tanrılar onlara yani GüneÅŸ Tanrıçalarına, kadınlara savaÅŸ açtı, anaerkil düzen yıkıldı. GüneÅŸ, ateÅŸ, aydınlık, ışık erkek olarak görüldü. Bu defa kadın karanlık olarak görüldü. Karanlık Tanrıçasına dönüştürülerek yeraltı Tanrıçası oldu. Yukarı Mezopotamya'da ise ateÅŸi, aydınlığı, GüneÅŸ'i temsil eden ateÅŸ ve ocak Tanrıçası Hassa, karanlığı temsil eden yeraltı ve karanlık Tanrıçası Taru Tanrıçaya dönüştürüldü.”
― Turabi Saltık, Dersim Tarihi

“Biliyorsunuz, sistem, cesitli dönemlerde devrimciler tarafindan cesitli analizlerle açiklandı. Yani kimi dönem komprador, patron aga devleti, kimi dönemlerde oligarsi, kimilerin-
de fasizm, kimilerinde isbirlikçi, sömürgeci, isgalci ve ilhakçı gibi...

Dersim'de solun atakta oldugu, darbenin ayak seslerinin henüz duyulmadigı günlerden birinde, bir grup devrimci bir köye giderek propaganda yapar. Anlatirlar, oligarsi sistemi böyle berbattir, söyle lanettir, söyle yikacagiz, böyle ezecegiz diye. Yaşi 80'e gelmis bir amca da kulak kabartıp dinlemektedir gençlerin hararetli tartsmasini. Fakat tartisma ve ajite iyice hararetlenmistir ve amca, cumlelerdeki haksizliga daha fazla dayanamayıp atlar söze:

"Ero bra, bu Ali QarÅŸi dediginizin iki inegi, iki keçisi olan fukara adamın biridir, siz bu fukaradan ne istiyorsunuz?”
― Evrim AlataÅŸ, Mayoz Bölünme Hikayeleri

“Ya piyê mao ke asmên de, namey to mibarek bo. Qilawuzê to bêro. Miradê to bibo hem erd u hem ki asmên de, Nana mawa vêrey ewro bide ma. Se ke ma gunekaranê xo ef kenime, ti ki gunanê ma ef ke. Ma mesinevne, ma xirabiye ra rareyne. Çira ke na padisaine, no hukm u qeder ebediyen ê toyê. Amin!”
― lajeHaq