Å·±¦ÓéÀÖ

“CiaÅ‚a mężczyzn sÄ… znacznie bardziej delikatne niż ciaÅ‚a kobiet, chociaż uważa siÄ™ inaczej. Oni najważniejsze rzeczy majÄ… na wierzchu, a ich serca bijÄ… bliżej skóry, nieosÅ‚oniÄ™te wypukÅ‚oÅ›ciÄ… piersi.”
― Marcin Szczygielski, Bierki

“W duszy jest ³ú·É¾±±ð°ù³úÄ™³¦´Çść, a ³¦¾±²¹Å‚´Ç miewa chwile uduchowienia. ZmysÅ‚y mogÄ… uszlachetnić,a intelekt stać siÄ™ źródÅ‚em zepsucia. Któż może stwierdzić, gdzie siÄ™ koÅ„czy bodziec fizyczny, a zaczyna psychiczny impuls.”
― Oscar Wilde, The Picture of Dorian Gray

“CiaÅ‚o siÄ™ °ù´Ç³ú°ìÅ‚²¹»åa; °ì´ÇÅ›³¦¾± pozostajÄ…. CiaÅ‚o zapomina i wybacza dawne urazy; °ì´Çść może siÄ™ zagoić, ale zawsze pamiÄ™ta: upadek z dzieciÅ„stwa, bijatykÄ™ w barze, uderzenie rÄ™kojeÅ›ciÄ… pistoletu w skroÅ„, ostrze wbite miÄ™dzy żebra. KoÅ›ci zatrzymujÄ… takie chwile, utrwalajÄ… je i pokazujÄ… każdemu, kto ma dość wiedzy i doÅ›wiadczenia, by dojrzeć to bogactwo danych, by usÅ‚yszeć cichy szept zmarÅ‚ych.”
― Bill Bass, Jon Jefferson

“GÅ‚owa pozbawiona byÅ‚a twarzy. Z trawy szczerzyÅ‚a do nas ³úÄ™²ú²â o³ÙÅ‚³Ü²õ³ú³¦³úona, poplamiona czaszka. Do boków i tylnej części gÅ‚owy wciąż przylegaÅ‚y fragmenty gnijÄ…cej skóry i mięśni. Dla specjalisty od °ì´ÇÅ›³¦¾± takiego jak ja (minęło jeszcze wiele lat, nim ukuto termin „antropolog sÄ…dowyâ€�) brak tkanki na twarzy jest sprzyjajÄ…cÄ… okolicznoÅ›ciÄ…, która uÅ‚atwia mu zadanie. SpieszÄ™ z wyjaÅ›nieniem: ²õ°ìó°ù²¹ na ciele martwego ³¦³úÅ‚´Ç·É¾±±ð°ìa może wprowadzić w bÅ‚Ä…d. JeÅ›li ³ú·ÉÅ‚´Ç°ì¾± sÄ… rozdÄ™te, tkanki na twarzy mogÄ… obrzmieć, co utrudni okreÅ›lenie pÅ‚ci. JeÅ›li brakuje genitaliów â€� bo ³¦¾±²¹Å‚´Ç zostaÅ‚o rozczÅ‚onkowane, ulegÅ‚o °ù´Ç³ú°ìÅ‚²¹»åowi lub zostaÅ‚o częściowo zjedzone przez ³ú·É¾±±ð°ù³úÄ™ta â€� lub jeÅ›li tkanka miÄ™kka jest już w stanie gÅ‚Ä™bokiego °ù´Ç³ú°ìÅ‚²¹»åu, ksztaÅ‚t °ì´ÇÅ›³¦¾± bÄ™dzie najwiarygodniejszym źródÅ‚em informacji.”
― Bill Bass, Jon Jefferson

“Sklepienie czaszki to skomplikowana struktura zÅ‚ożona z siedmiu oddzielnych °ì´ÇÅ›³¦¾±: °ì´ÇÅ›³¦¾± czoÅ‚owej; pary °ì´ÇÅ›³¦¾± ciemieniowych, które tworzÄ… górnÄ… i tylnÄ… część czaszki; °ì´ÇÅ›³¦¾± skroniowych, poÅ‚ożonych niżej, po obu stronach czaszki; °ì´ÇÅ›³¦¾± klinowej tworzÄ…cej część Å›rodkowÄ… podstawy czaszki oraz °ì´ÇÅ›³¦¾± potylicznej, ciężkiej tylnej i dolnej części czaszki, która opiera siÄ™ na pierwszym krÄ™gu szyjnym i wprowadza rdzeÅ„ krÄ™gowy do czaszki. Miejsca, w których poszczególne °ì´ÇÅ›³¦¾± czaszki Å‚Ä…czÄ… siÄ™ ze sobÄ…, nazywane sÄ… szwami, co odnosi siÄ™ do ich wyglÄ…du, przypominajÄ… bowiem nierówne, zÄ…bkowane szwy utrzymujÄ…ce w caÅ‚oÅ›ci monstrum stworzone przez doktora Frankensteina. Kiedy siÄ™ rodzimy, poÅ‚Ä…czenia te zbudowane sÄ… z chrzÄ…stki, jednak w miarÄ™ upÅ‚ywu czasu chrzÄ…stka kostnieje, a szwy stajÄ… siÄ™ coraz gÅ‚adsze, by po wielu latach niemal caÅ‚kowicie zniknąć.”
― Bill Bass, Jon Jefferson

“Jak siÄ™ okazaÅ‚o, brakowaÅ‚o nie tylko czaszki, ale także obu stóp i jednej dÅ‚oni. Podobny los czÄ™sto spotyka ciaÅ‚a leżące na otwartej przestrzeni: psy, kojoty, ²õÄ™±èy i szopy pracze czÄ™sto żywiÄ… siÄ™ zwÅ‚okami, a dÅ‚onie oraz stopy to fragmenty, które najÅ‚atwiej oderwać i odciÄ…gnąć na bok.”
― Bill Bass, Jon Jefferson

“Na pierwszy ´Ç²µ¾±±ðÅ„ idÄ… rÄ™ce i nogi. Stosunkowo cienkie i otoczone tlenem sÄ… niczym ±è´Ç»å±è²¹Å‚°ì²¹, Å‚atwo siÄ™ zapalajÄ… i szybko pÅ‚onÄ…. W temperaturze zaledwie kilkuset stopni ²õ°ìó°ù²¹ szybko czernieje, ³ÙÅ‚³Ü²õ³ú³¦³ú pod niÄ… zaczyna skwierczeć, a po kilku zaledwie minutach ²õ°ìó°ù²¹ pÄ™ka i zaczynajÄ… palić siÄ™ ³¾¾±Ä™Å›²Ô¾±±ð. Wtedy też dzieje siÄ™ coÅ› niezwykÅ‚ego i przedziwnego. KoÅ„czyny zaczynajÄ… siÄ™ poruszać â€� dÅ‚onie zaciskajÄ… siÄ™ w pięści, palce u nóg zginajÄ… w dół, rÄ™ce podnoszÄ… siÄ™ do ramion, a nogi rozsuwajÄ… lekko i uginajÄ… w kolanach. To wynik siÅ‚y mięśni i wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci biomechanicznych ludzkiego ciaÅ‚a: zginacze, czyli ³¾¾±Ä™Å›²Ô¾±±ð, które zginajÄ… rÄ™ce i nogi, sÄ… silniejsze od prostowników, czyli mięśni prostujÄ…cych °ì´ÇÅ„³¦³ú²â²Ô²â. Gdy ´Ç²µ¾±±ðÅ„ wysusza ³¾¾±Ä™Å›²Ô¾±±ð i ściÄ™gna, te kurczÄ… siÄ™ niczym stek na grillu, a zginacze pokonujÄ… prostowniki. W rezultacie uÅ‚ożenie ciaÅ‚a przypomina pozycjÄ™, jakÄ… przyjmuje bokser na ringu, dlatego też nazywamy je „postawÄ… bokserskÄ…â€�. Zjawisko takie jest bardzo typowe â€� równie typowe dla ofiar ±è´Çż²¹°ùów jak fioletowy i spuchniÄ™ty jÄ™zyk w przypadku wisielców â€� i zachodzi zawsze, gdy tylko °ì´ÇÅ„³¦³ú²â²Ô²â ofiary mogÄ… siÄ™ swobodnie wyginać. RÄ™ce zwiÄ…zane lub uÅ‚ożone za plecami nie mogÄ… siÄ™ zgiąć, wiÄ™c jeÅ›li znajdziemy spalone ³¦¾±²¹Å‚´Ç z wyprostowanymi °ùÄ™°ì²¹mi, może to oznaczać, że ofiara zostaÅ‚a w jakiÅ› sposób skrÄ™powana lub unieruchomiona. Inna bardzo dramatyczna zmiana dotyczy gÅ‚owy. Czaszka jest Å›ciÅ›le zamkniÄ™tym naczyniem, wypeÅ‚nionym w wiÄ™kszoÅ›ci ±èÅ‚²â²Ôem i miÄ™kkÄ… tkankÄ… ³¾Ã³³ú²µu. W krótkim czasie caÅ‚a ta ·É¾±±ô²µ´Çć osiÄ…ga punkt wrzenia i wytwarza wysokie ³¦¾±Å›²Ô¾±±ð²Ô¾±±ð we wnÄ™trzu czaszki: im gorÄ™tszy ´Ç²µ¾±±ðÅ„, tym wyższe ³¦¾±Å›²Ô¾±±ð²Ô¾±±ð. JeÅ›li w czaszce znajduje siÄ™ jakaÅ› droga ujÅ›cia dla tego ciÅ›nienia â€� na przykÅ‚ad ´Ç³Ù·Éó°ù po kuli â€� °ì´ÇÅ›³¦¾± pozostajÄ… nienaruszone. JeÅ›li jednak brakuje takiej drogi, czaszka może dosÅ‚ownie ±ð°ì²õ±è±ô´Ç»å´Ç·É²¹Ä‡ i rozerwać siÄ™ na drobne kawaÅ‚ki wiel°ì´ÇÅ›³¦¾± monety. Odnalezienie i rekonstrukcja czaszki zniszczonej podczas ±è´Çż²¹°ùu to jedno z najbardziej nużących zadaÅ„, przed jakimi staje antropolog sÄ…dowy.”
― Bill Bass, Jon Jefferson

“Szczęśliwie dla naukowców badajÄ…cych miejsce zbrodni, trudno caÅ‚kowicie ²õ±è²¹±ô¾±Ä‡ ludzkie ³¦¾±²¹Å‚´Ç; nawet po kremacji pozostajÄ… fragmenty °ì´ÇÅ›³¦¾±, które później trzeba mechanicznie sproszkować. Z drugiej jednak strony ´Ç²µ¾±±ðÅ„ może poważnie uszkodzić nawet najbardziej wytrzymaÅ‚e °ì´ÇÅ›³¦¾± ludzkiego ciaÅ‚a, takie jak °ì´Çść udowa i piszczelowa w nodze oraz °ì´Çść ramienna w rÄ™ce. OgieÅ„ o stosunkowo niskiej temperaturze nada °ì´ÇÅ›³¦¾±om dÅ‚ugim barwÄ™ czarnÄ… lub brÄ…zowÄ…, lecz nie naruszy ich struktury. Jednak podczas ±è´Çż²¹°ùu bÄ™dÄ…cego wynikiem podpalenia â€� gdy przestÄ™pca użyÅ‚ benzyny lub jakiejÅ› innej substancji Å‚atwopalnej â€� ´Ç²µ¾±±ðÅ„ może osiÄ…gnąć temperaturÄ™ nawet 1100 stopni Celsjusza; w tak ekstremalnych warunkach °ì´Çść ulega przemianie chemicznej i strukturalnej. Podobnie jak pozostaÅ‚e części ciaÅ‚a, °ì´Çść zawiera ·ÉÄ™²µ¾±±ð±ô, który w bardzo wysokiej temperaturze po prostu siÄ™ wypala. Kość, która przetrwa taki proces, nazywana °ì´ÇÅ›³¦¾±Ä… kalcynowanÄ…, może zachować swój ksztaÅ‚t â€� tak jak rafa koralowa zachowuje swój pierwotny ksztaÅ‚t, nawet gdy wymarÅ‚y już organizmy, które jÄ… stworzyÅ‚y â€� bÄ™dzie jednak bardzo lekka, szara, poznaczona mnóstwem pÄ™knięć i otworów powstaÅ‚ych pod wpÅ‚ywem wysokiej temperatury i tak krucha, że może rozsypać siÄ™ w dÅ‚oni, a już z pewnoÅ›ciÄ… rozsypie siÄ™ pod naciskiem stopy.”
― Bill Bass, Jon Jefferson

“Pytania, na które chcieliÅ›my znaleźć ´Ç»å±è´Ç·É¾±±ð»åź, wydawaÅ‚y siÄ™ wrÄ™cz Å›miesznie proste: Kiedy odpada °ùÄ™°ì²¹? Kiedy powstaje ta tÅ‚usta czarna plama pod ciaÅ‚em i z czego siÄ™ bierze? Kiedy ³úÄ™²ú²â wypadajÄ… z czaszki? Ile czasu trzeba, by ³¦¾±²¹Å‚´Ç zamieniÅ‚o siÄ™ w szkielet? Pytania, które stawialiÅ›my sobie, przystÄ™pujÄ…c do tych projektów, byÅ‚y proste, lecz uÅ‚ożenie kompletnych odpowiedzi musiaÅ‚o trwać latami. Każda zmienna miaÅ‚a znaczenie. Czy ³¦¾±²¹Å‚´Ç leżaÅ‚o w cieniu czy w sÅ‚oÅ„cu? W ubraniu czy bez? Na zewnÄ…trz czy w budynku â€� a może w samochodzie? W kabinie pasażerskiej czy w ²ú²¹²µ²¹Å¼²Ô¾±°ìu? Na ziemi czy w wodzie? UkrywaliÅ›my ciaÅ‚a w lesie. ZakopywaliÅ›my je w ±èÅ‚²â³Ù°ì¾±ch grobach. ZanurzaliÅ›my w wodzie. Potem badaliÅ›my i opisywaliÅ›my wszystko, co siÄ™ z nimi dziaÅ‚o, od chwili Å›mierci aż do czasu, gdy nie zostaÅ‚o z nich nic prócz °ì´ÇÅ›³¦¾±. BudowaliÅ›my bazÄ™ danych dotyczÄ…cych czasu Å›mierci â€� pierwszy i jedyny ³ú²ú¾±Ã³°ù informacji tego rodzaju na Å›wiecie â€� systematyzujÄ…c proces °ù´Ç³ú°ìÅ‚²¹»åu ludzkiego ciaÅ‚a za pomocÄ… wykresów i tabel. Cel tego dziaÅ‚ania byÅ‚ prosty: umożliwić okreÅ›lenie z naukowÄ… pewnoÅ›ciÄ… czasu Å›mierci każdej ofiary morderstwa, bez wzglÄ™du na stan oraz okolicznoÅ›ci °ù´Ç³ú°ìÅ‚²¹»åu ciaÅ‚a.”
― Bill Bass, Jon Jefferson

“Czerwie to maÅ‚e, przypominajÄ…ce robaki larwy, które wylÄ™gajÄ… siÄ™ z jaj zÅ‚ożonych na ciele przez muchy â€� zwykle, choć nie zawsze, przez poÅ‚yskujÄ…ce, zielonkawe owady zwane muchami plujkami. Tuż po wykluciu czerwie sÄ… mniejsze od ziaren °ù²âżu; gdy osiÄ…gnÄ… dojrzaÅ‚ość, sÄ… równie dÅ‚ugie i grube jak rurki makaronu. Szybko nauczyÅ‚em siÄ™, że w Tennessee należy otwierać worki z ciaÅ‚ami na zewnÄ…trz i na ziemi, by muchy i czerwie nie rozeszÅ‚y siÄ™ po caÅ‚ej kostnicy.”
― Bill Bass, Jon Jefferson

“PierwszÄ… rzeczÄ…, która dosÅ‚ownie rzuciÅ‚a mu siÄ™ w oczy i dotyczyÅ‚a wszystkich czterech obiektów badaÅ„, byÅ‚a ´Ç²ú´Ú¾±³Ù´Çść plujek. RozkÅ‚adajÄ…ce siÄ™ w cieple ciaÅ‚a w ciÄ…gu kilku minut przyciÄ…gnęły setki much. Krew wywoÅ‚aÅ‚a tak gwaÅ‚townÄ… reakcjÄ™ żerujÄ…cych owadów, jakiej Bill nie byÅ‚by sobie nawet w stanie wyobrazić. Już po chwili obsiadÅ‚y go setki much szukajÄ…cych jakichkolwiek ±èÅ‚²â²Ôów organicznych, którymi mogÅ‚yby siÄ™ °ì²¹°ù³¾¾±Ä‡, oraz jakichkolwiek ciemnych i wilgotnych otworów (Å‚Ä…cznie z nozdrzami Billa), w których mogÅ‚yby ³úÅ‚´Çż²âć jaja. Nasz dzielny badacz szybko nauczyÅ‚ siÄ™, że musi owijać gÅ‚owÄ™ jakÄ…Å› cienkÄ…, przezroczystÄ… tkaninÄ…, by muchy nie wchodziÅ‚y mu do oczu, uszu, nosa i ust. Podczas jednego tylko ciepÅ‚ego dnia, w ciÄ…gu kilku zaledwie godzin, nosy, usta i oczy martwych ciaÅ‚ wypeÅ‚nione zostaÅ‚y ziarnistÄ…, żółto-biaÅ‚Ä… masÄ… muszych jaj. Jedna samica plujki może ³úÅ‚´Çż²âć naraz setki jaj, a wokół każdego z nieboszczyków krążyÅ‚y dosÅ‚ownie tysiÄ…ce samic. W majowym i czerwcowym upale â€� bo w tych wÅ‚aÅ›nie miesiÄ…cach uÅ‚ożono na terenie oÅ›rodka ciaÅ‚a 1-81 i 2-81 â€� w przeciÄ…gu zaledwie czterech do szeÅ›ciu godzin ze stert jajeczek wykluÅ‚y siÄ™ tysiÄ…ce larw. Muchy nie byÅ‚y jednak jedynymi owadami, które gromadziÅ‚y siÄ™ wokół Å›wieżego ciaÅ‚a. Już po kilku minutach pojawiÅ‚y siÄ™ także osy. Bill zauważyÅ‚, że niektóre z nich karmiÅ‚y siÄ™ samym ciaÅ‚em, inne zaÅ› atakowaÅ‚y muchy, porywaÅ‚y je i odgryzaÅ‚y im gÅ‚owy jednym szybkim kÅ‚apniÄ™ciem szczÄ™k. Jeszcze inne jadÅ‚y jajeczka much lub mÅ‚ode larwy wykluwajÄ…ce siÄ™ w różnych otworach ciaÅ‚a.”
― Bill Bass, Jon Jefferson

“RozmnażajÄ…ce siÄ™ bÅ‚yskawicznie owady wyjadÅ‚y oczy, zostawiajÄ…c puste, wpatrzone w przestrzeÅ„ oczodoÅ‚y. Skóra i ·ÉÅ‚´Ç²õ²â utrzymywaÅ‚y siÄ™ na czaszce, lecz po kilku dniach wyraźnie zaczęły siÄ™ zsuwać. Pod koniec pierwszego tygodnia ³ú·ÉÅ‚´Ç°ì¾± zaczęły nabrzmiewać. W miarÄ™ jak bakterie wyjadaÅ‚y ż´ÇÅ‚Ä…»å±ð°ì i jelita, wytwarzane przez nie gazy zaczęły wypeÅ‚niać i wydymać brzuch niczym balon. Tymczasem ²õ°ìó°ù²¹ przybieraÅ‚a intensywny, czerwonawy kolor. Tkanka ³ÙÅ‚³Ü²õ³ú³¦³úowa pod skórÄ… zaczęła siÄ™ °ù´Ç³ú°ìÅ‚²¹»åać, nadajÄ…c zwÅ‚okom szklisty poÅ‚ysk, zupeÅ‚nie jakby zostaÅ‚y oblane polewÄ… i upieczone w piekarniku. Gdy ²õ°ìó°ù²¹ przybraÅ‚a barwÄ™ karmelu, zaczęła pokazywać siÄ™ na niej sieć fioletowo-szkarÅ‚atnych linii przypominajÄ…ca satelitarnÄ… mapÄ™ rzek. W rzeczywistoÅ›ci byÅ‚ to ukÅ‚ad krążenia; krew w ż²âÅ‚²¹ch i ³ÙÄ™³Ù²Ô¾±³¦²¹ch zaczęła ²µ²Ô¾±Ä‡, rozdymajÄ…c je i nadajÄ…c im ciemniejszÄ… barwÄ™, przez co wyglÄ…daÅ‚y tak, jakby ktoÅ› wymalowaÅ‚ je na ciele flamastrem.”
― Bill Bass, Jon Jefferson

“PamiÄ™tajcie, że to ³¦¾±²¹Å‚´Ç już od kilku miesiÄ™cy °ù´Ç³ú°ìÅ‚²¹»åa siÄ™ w ±èÅ‚²â³Ù°ì¾±m grobie, wiÄ™c paskudnie Å›mierdzi i prawdopodobnie jest już mocno przegniÅ‚e. Wstrzymujecie oddech, chwytacie rÄ™kÄ™ trupa, ciÄ…gniÄ™cie za niÄ…â€� a °ùÄ™°ì²¹ urywa siÄ™ i zostaje wam w dÅ‚oniach. JeÅ›li nie jesteÅ›cie wyjÄ…tkowo skrupulatni i nie macie żoÅ‚Ä…dka z żelaza, to w tym momencie, pomiÄ™dzy kolejnymi gÅ‚Ä™bokimi wdechami, zbieracie tylko co wiÄ™ksze części ciaÅ‚a â€� gÅ‚owÄ™, ³Ù³Üłó·É, nogi, wiÄ™kszość rÄ…k â€� a potem wynosicie siÄ™ stamtÄ…d najszybciej, jak potraficie.”
― Bill Bass, Jon Jefferson

“W ciÄ…gu dziesiÄ™ciu lat, które u±èÅ‚²â²Ôęły od chwili, gdy zaczÄ™liÅ›my badać °ù´Ç³ú°ìÅ‚²¹»å ludzkiego ciaÅ‚a w naszym oÅ›rodku, wykonywaliÅ›my dziesiÄ…tki analiz i eksperymentów dotyczÄ…cych w wiÄ™kszoÅ›ci różnych zmiennych, które wpÅ‚ywajÄ… na tempo °ù´Ç³ú°ìÅ‚²¹»åu. WidzieliÅ›my ciaÅ‚a, które trwaÅ‚y w niemal nienaruszonym stanie przez caÅ‚Ä… zimÄ™ i znacznÄ… część wiosny, a wraz z nadejÅ›ciem gorÄ…cego lata w ciÄ…gu dwóch tygodni zamieniaÅ‚y siÄ™ w szkielety. PorównywaliÅ›my ciaÅ‚a uÅ‚ożone w cieniu z tymi, które leżaÅ‚y na sÅ‚oÅ„cu, i przekonaliÅ›my siÄ™, że te ostatnie ulegajÄ… zwykle mumifikacji, ich ²õ°ìó°ù²¹ staje siÄ™ twarda jak Å‚yko i stanowi nieprzebytÄ… zaporÄ™ dla czerwi. PorównywaliÅ›my ciaÅ‚a leżące na powierzchni ziemi z tymi, które zostaÅ‚y zakopane w grobach, zarówno ±èÅ‚²â³Ù°ì¾±ch, jak i gÅ‚Ä™bokich; ciaÅ‚a pogrzebane gÅ‚Ä™boko °ù´Ç³ú°ìÅ‚²¹»åaÅ‚y siÄ™ nawet osiem razy dÅ‚użej niż ciaÅ‚a uÅ‚ożone na powierzchni. PorównywaliÅ›my ciaÅ‚a grube z chudymi â€� grube zamieniaÅ‚y siÄ™ w szkielety znacznie szybciej, bo ich tkanka stanowiÅ‚a pożywienie dla olbrzymich armii robactwa. Podczas jednego z ostatnich eksperymentów badaliÅ›my codziennie utratÄ™ wagi różnych ciaÅ‚ i w przypadku jednego z nich, wyjÄ…tkowo grubego, zanotowaliÅ›my ubytek aż osiemnastu kilogramów w ciÄ…gu doby â€� jestem pewien, że żadna z modnych teraz diet nawet nie zbliży siÄ™ do tego rekordu.”
― Bill Bass, Jon Jefferson

“WiÄ™kszość lekarzy sÄ…dowych to patolodzy sÄ…dowi â€� lekarze specjalizujÄ…cy siÄ™ w chorobach lub urazach tkanki. JeÅ›li majÄ… okazjÄ™ przeprowadzić sekcjÄ™ zwÅ‚ok w ciÄ…gu kilku godzin lub nawet dni od Å›mierci danej osoby, potrafiÄ… zwykle z zadziwiajÄ…cÄ… dokÅ‚adnoÅ›ciÄ… okreÅ›lić czas i przyczynÄ™ zgonu. Kiedy jednak ³¦¾±²¹Å‚´Ç znajduje siÄ™ w stanie zaawansowanego °ù´Ç³ú°ìÅ‚²¹»åu, przeprowadzenie autopsji może być trudne lub nawet niemożliwe. Tkanka miÄ™kka przechodzi w stan ciekÅ‚y za sprawÄ… oddziaÅ‚ywania bakterii, zmian chemicznych na poziomie komórek (proces rozpadu komórek zwany autolizÄ…) oraz żerowania czerwi. Wraz z tkankÄ… miÄ™kkÄ… znikajÄ… fizyczne Å›±ô²¹»åy, których szuka patolog, takie jak rany zadane nożem. JeÅ›li jednak Å›±ô²¹»åy ostrza lub innych urazów widoczne sÄ… na °ì´ÇÅ›³¦¾±ach, wykwalifikowany antropolog sÄ…dowy może odczytać ze szkieletu zdumiewajÄ…cÄ… ilość informacji dÅ‚ugo po tym, gdy przeprowadzenie sekcji staje siÄ™ niemożliwe.”
― Bill Bass, Jon Jefferson

“W odróżnieniu od poprzednich ciaÅ‚ to byÅ‚o caÅ‚kiem nagie, satynowa bielizna â€� body na ramiÄ…czkach â€� leżaÅ‚a pognieciona poÅ›ród liÅ›ci trzy metry dalej. OfiarÄ… również byÅ‚a czarna kobieta, co daÅ‚o siÄ™ od razu ustalić na podstawie wÅ‚osów i odsÅ‚oniÄ™tych zÄ™bów. To ³¦¾±²¹Å‚´Ç znajdowaÅ‚o siÄ™ już w stanie zaawansowanego °ù´Ç³ú°ìÅ‚²¹»åu. Skóra byÅ‚a odbarwiona, brzuch rozdÄ™ty, °ì´ÇÅ›³¦¾± lewej nogi wyszÅ‚y na wierzch, brakowaÅ‚o obu stóp. ZwÅ‚oki leżaÅ‚y z szeroko rozrzuconymi °ùÄ™°ì²¹mi i nogami, wciÅ›niÄ™te kroczem w maÅ‚e drzewo. Widok pnia wyrastajÄ…cego pionowo w górÄ™ prosto z genitaliów nagiego gnijÄ…cego ciaÅ‚a ofiary morderstwa, sprawiaÅ‚, że zbrodnia wydawaÅ‚a siÄ™ jeszcze bardziej szokujÄ…ca, jeszcze bardziej odrażajÄ…ca.”
― Bill Bass, Jon Jefferson

“ZwÅ‚oki leżaÅ‚y twarzÄ… do góry â€� tyle że twarzy już nie byÅ‚o. Zniknęła również tkanka miÄ™kka z szyi, choć ramiona i dÅ‚onie pozostaÅ‚y praktycznie nienaruszone. Nie byÅ‚em zaskoczony brakiem twarzy, czÄ™sto ta wÅ‚aÅ›nie część ciaÅ‚a znika jako pierwsza. Muchy plujki skÅ‚adajÄ… jaja w wilgotnych ciemnych miejscach, wiÄ™c usta, nos, oczy i uszy nadajÄ… siÄ™ do tego najlepiej â€� podobnie jak genitalia i odbyt, jeÅ›li tylko muchy mogÄ… siÄ™ do nich dostać. Jedynym miejscem, w którym samica plujki zÅ‚oż²âÅ‚²¹by jaja chÄ™tniej niż w naturalnym otworze ciaÅ‚a, jest zakrwawiona rana.”
― Bill Bass, Jon Jefferson

“Gdy przyglÄ…daÅ‚em siÄ™ ciaÅ‚u, Arthur Bohanan, specjalista z laboratorium kryminalistycznego wydziaÅ‚u policji w Knoxville, zwróciÅ‚ siÄ™ do mnie z proÅ›bÄ…: – Bill, podaj mi rÄ™kÄ™. PracowaÅ‚em z nim od lat, wiedziaÅ‚em wiÄ™c, że bynajmniej nie szuka u mnie oparcia. ChciaÅ‚, żebym usunÄ…Å‚ jednÄ… z dÅ‚oni ofiary i podaÅ‚ mu jÄ…. W sprawach dotyczÄ…cych morderstw zdarza siÄ™ nieraz, że Å›±ô±ð»å³¦³ú²â odcinajÄ… palce lub nawet caÅ‚e dÅ‚onie, by zabrać je do swojego laboratorium lub przesÅ‚ać je FBI. W sytuacji, gdy ³Ù´Çż²õ²¹³¾´Çść ofiary jest nieznana, należy spróbować każdej możliwej techniki, by powiÄ…zać ze sobÄ… odciski i nazwisko. PrzyjrzaÅ‚em siÄ™ dÅ‚oniom ofiary. Skóra byÅ‚a rozmoczona, wyglÄ…daÅ‚o na to, że lada moment zsunie siÄ™ z °ì´ÇÅ›³¦¾±, wiedziaÅ‚em jednak, że to nie powstrzyma Arta przed zdjÄ™ciem odcisków; sÅ‚ynÄ…Å‚ z tego, że potrafiÅ‚ wÅ‚ożyć wÅ‚asne palce w skórÄ™ palców ofiary, by przywrócić im naturalny ksztaÅ‚t i pobrać odciski.”
― Bill Bass, Jon Jefferson

“Kiedy wsuwaliÅ›my ³ú·ÉÅ‚´Ç°ì¾± do worka, widzieliÅ›my niewiele larw â€� ledwie garstkÄ™. Teraz byÅ‚o ich tam caÅ‚e mrowie, dosÅ‚ownie dziesiÄ…tki tysiÄ™cy. Jeden ze studentów zapytaÅ‚, skÄ…d siÄ™ tam wzięły. Czy w ciÄ…gu czterdziestopiÄ™ciominutowej podróży powrotnej na uniwersytet mogÅ‚o dojść do jakiegoÅ› masowego wylÄ™gu? WyjaÅ›niÅ‚em, że czerwie byÅ‚y tam od poczÄ…tku, a w tym przypadku chodziÅ‚o tylko o bÅ‚Ä™dnÄ… ocenÄ™ pory dnia. Czerwie nie lubiÄ… sÅ‚oÅ„ca, wiÄ™c jeÅ›li ³¦¾±²¹Å‚´Ç leży na otwartej przestrzeni, w ciÄ…gu dnia chowajÄ… siÄ™ pod skórÄ…. Gdy zamknÄ™liÅ›my ³¦¾±²¹Å‚´Ç w nieprzejrzystym czarnym worku, larwy uznaÅ‚y, że zapadÅ‚a już noc, wiÄ™c wyszÅ‚y ż±ð°ù´Ç·É²¹Ä‡ na zewnÄ…trz.”
― Bill Bass, Jon Jefferson

“Ze wzglÄ™du na specyfikÄ™ mojego zawodu czÄ™sto mam okazjÄ™ siÄ™ przekonać, jak różnÄ… ·É²¹°ù³Ù´Çść przypisuje siÄ™ ludzkiemu życiu â€� i śmierci. Niektórzy ludzie w chwili Å›mierci sÄ… tak biedni i tak samotni, że nikt nawet nie zgÅ‚asza siÄ™ po ich ciaÅ‚a, które leżą w kostnicy do czasu, aż lekarz sÄ…dowy albo koroner nie pogrzebie ich w mogile dla ²ÔÄ™»å³ú²¹rzy. Inni â€� obdarzeni przez los kochajÄ…cÄ… rodzinÄ…, wysokÄ… pozycjÄ… spoÅ‚ecznÄ… lub dużym ubezpieczeniem â€� odchodzÄ… w blasku chwaÅ‚y, poÅ›ród kwiatów i zÅ‚ota.”
― Bill Bass, Jon Jefferson

“Tafonomia â€� nauka zajmujÄ…ca siÄ™ miÄ™dzy innymi uÅ‚ożeniem ludzkich szczÄ…tków oraz naturalnych elementów, takich jak ziemia, ±ô¾±Å›³¦¾±±ð i kokony owadów â€� to jedno z najważniejszych źródeÅ‚ informacji dla antropologa sÄ…dowego badajÄ…cego miejsce zbrodni.”
― Bill Bass, Jon Jefferson

“Nim znaleziono ciaÅ‚a, bakterie w znacznym stopniu strawiÅ‚y organy wewnÄ™trzne, poczÄ…wszy od żoÅ‚Ä…dka i jelit. Podczas tego procesu mikroorganizmy uwalniaÅ‚y gazy, które wydymaÅ‚y brzuchy ofiar niczym balony. Pod ciaÅ‚ami i wokół nich rozlewaÅ‚y siÄ™ kaÅ‚uże ciemnej tÅ‚ustej substancji, zÅ‚ożonej z lotnych kwasów ³ÙÅ‚³Ü²õ³ú³¦³úowych, które powstajÄ… podczas rozpadu tkanek. WÅ‚osy zaczynaÅ‚y siÄ™ zsuwać z czaszek ofiar niczym zbyt luźne peruki. ZdjÄ™cia maÅ‚ej Krystal należaÅ‚y do najbardziej przejmujÄ…cych obrazów, jakie kiedykolwiek widziaÅ‚em. Nagość dziewczynki ukazywaÅ‚a w sposób wyjÄ…tkowo wyrazisty, jak byÅ‚a mÅ‚oda, maÅ‚a i bezbronna. Okolice genitaliów dziecka znajdowaÅ‚y siÄ™ w stanie daleko posuniÄ™tego °ù´Ç³ú°ìÅ‚²¹»åu. Raport z sekcji zwÅ‚ok podkreÅ›laÅ‚, że nie daÅ‚o siÄ™ okreÅ›lić, czy Krystal byÅ‚a molestowana seksualnie, gdyż nie pozwalaÅ‚ na to stan tkanki miÄ™kkiej. Tak czy inaczej, dziewczynka z pewnoÅ›ciÄ… padÅ‚a ofiarÄ… brutalnego ataku.”
― Bill Bass, Jon Jefferson

“Wysoka temperatura przyspiesza dziaÅ‚anie bakterii. Sprzyja również wiÄ™kszej aktywnoÅ›ci owadów. Owady, podobnie jak ludzie, wolÄ… ³Ü°ù³úÄ…»å³ú²¹Ä‡ pikniki latem.”
― Bill Bass, Jon Jefferson

“Niepewność i strach niemal zawsze sÄ… trudniejsze do zniesienia niż Å›·É¾±²¹»å´Ç³¾´Çść nieodwracalnej straty. Nie mogÄ™ ´Ç»å»å²¹Ä‡ ludziom ich ukochanych. Nie mogÄ™ przywrócić im szczęścia i niewinnoÅ›ci, sprawić, by ich ż²â³¦¾±±ð byÅ‚o takie jak kiedyÅ›. Ale mogÄ™ dać im prawdÄ™. Wtedy odzyskajÄ… ·É´Ç±ô²Ô´Çść, a gdy skoÅ„czÄ… już ´Ç±èÅ‚²¹°ì¾±·É²¹Ä‡ zmarÅ‚ych, bÄ™dÄ… mogli zacząć ż²â³¦¾±±ð na nowo.”
― Bill Bass, Jon Jefferson

“CiaÅ‚o jest zdumiewajÄ…co plastyczne, dusza jeszcze bardziej. SÄ… jednak rzeczy, z których nie sposób siÄ™ otrzÄ…snąć. (...) To prawda, ³¦¾±²¹Å‚´Ç Å‚atwo zranić, a ducha można zÅ‚amać. A jednak jest w ³¦³úÅ‚´Ç·É¾±±ð°ìu coÅ›, czego nigdy nie da siÄ™ zniszczyć.”
― Diana Gabaldon, An Echo in the Bone

“Nie istnieje Å»ADNA okoliczność, która daje KOMUKOLWIEK prawo do MOJEGO ciaÅ‚a.”
― Maja Wierzbicka, Bez wyboru